رشته طراحی صحنه: هنر خلق جهانهای نمایشی
- مجموعه: معرفی رشته های تحصیلی
رشته طراحی صحنه
رشته طراحی صحنه: از یک سالن خالی تا خلق یک دنیا کامل!
طراح صحنه
رشته طراحی صحنه
رشته طراحی صحنه (Scene Design یا Scenic Design) یکی از شاخههای تخصصی و خلاقانه در حوزه هنرهای نمایشی است که به طراحی فضای فیزیکی و بصری یک اجرا (تئاتر، اپرا، باله، سینما، تلویزیون یا حتی رویدادهای زنده) میپردازد. طراح صحنه در واقع معمار و نقاش دنیای خیالی یک نمایش است؛ او با استفاده از عناصر بصری مثل دکور، نور، رنگ، بافت و فضاسازی، جهانی را میسازد که تماشاگر را به درون داستان بکشاند و احساسات، زمان و مکان را به او منتقل کند.
تاریخچه مختصر
طراحی صحنه به شکل امروزی از اواخر قرن نوزدهم و با جنبشهای واقعگرایی و نمادگرایی در اروپا شکل گرفت. پیش از آن، دکورهای تئاتر اغلب ساده و دوبعدی بودند (مثل پردههای نقاشیشده در تئاتر رنسانس و باروک).
نقطه عطف بزرگ با نامهایی مثل آدولف آپیا (Adolphe Appia) و ادوارد گوردون کریگ (Edward Gordon Craig) در اوایل قرن بیستم رخ داد که نور و فضا را بهعنوان عناصر اصلی دراماتیک معرفی کردند.
در قرن بیستم، طراحانی مثل یوزف اسویبک، کازیمیر مالویچ و بعدها رابرت ویلسون و مینگ چو لی، مرزهای این رشته را به سمت انتزاع، چندرسانهای و مفهومی گسترش دادند.
طراح صحنه دقیقاً چه میکند؟
طراح صحنه مسئولیتهای زیر را دارد:
خواندن و تحلیل دقیق نمایشنامه یا فیلمنامه
همکاری نزدیک با کارگردان برای درک دیدگاه (Vision) او
تحقیق تاریخی، فرهنگی و اجتماعی درباره دوره و مکان داستان
طراحی ماکت (Model) یا رندرهای سهبعدی از صحنه
انتخاب یا طراحی دکور، مبلمان، اشیاء صحنه (Props)
همکاری با طراح نور، طراح لباس و طراح صدا برای یکپارچگی بصری
نظارت بر ساخت و نصب دکور در کارگاه و سالن
گاهی طراحی مکانیزمهای حرکتی صحنه (چرخشی، بالابری و غیره)
بازار کار طراحی صحنه
مهارتها و ابزارهای مورد نیاز
مهارت قوی در طراحی و نقاشی دستی (اسکچ و رندر)
تسلط بر نرمافزارهای تخصصی: Vectorworks, AutoCAD, SketchUp, Adobe Photoshop, Blender و اخیراً Rhino + Grasshopper
درک عمیق از معماری، تاریخ هنر و روانشناسی رنگ و فضا
توانایی کار تیمی و مدیریت بودجه و زمان
دانش فنی از مصالح صحنه، مکانیزمها و ایمنی سالن
تحصیل در رشته طراحی صحنه
در ایران:
دانشگاه هنر تهران (کارشناسی ارشد طراحی صحنه)
دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر
دانشگاه سوره، دانشگاه تهران (گرایشهای مرتبط)
دانشگاه هنر اصفهان و شیراز
در خارج از کشور:
برنامههای معتبر: NYU Tisch (آمریکا)، Central Saint Martins (لندن)، RADA (انگلستان)، دانشگاه ییل، CalArts، Carnegie Mellon
بسیاری از طراحان صحنه معروف، ابتدا در رشتههای معماری، نقاشی یا طراحی صنعتی تحصیل کردهاند و بعد به سمت تئاتر آمدهاند.
وضعیت شغلی و درآمد
در ایران، طراحان صحنه معمولاً بهصورت پروژهای کار میکنند: تئاترهای دولتی (تئاتر شهر، تماشاخانه سنگلج و…)، تئاتر خصوصی، سریالهای تلویزیونی، کنسرتها و رویدادها.
درآمد بسیار متغیر است؛ از چند ده میلیون برای یک تئاتر حرفهای تا چند صد میلیون برای پروژههای بزرگ تلویزیونی یا تورهای کنسرت.
در سطح بینالمللی، طراحان برتر (مثل کسانی که در متروپولیتن اپرا یا برادوی کار میکنند) میتوانند سالانه چند صد هزار دلار درآمد داشته باشند.
درآمد طراح صحنه
آینده رشته
با گسترش فناوری، طراحی صحنه دیگر فقط چوب و پارچه نیست:
استفاده از پروجکشن مپینگ و ویدئو مپینگ
صحنههای تعاملی و واقعیت افزوده (AR)
دکورهای هوشمند و رباتیک
طراحی برای پلتفرمهای مجازی و متاورس
در نتیجه، طراحان صحنه امروز باید هم هنرمند سنتی باشند و هم مسلط به تکنولوژیهای جدید.
سوالات متداول درباره رشته طراحی صحنه
۱- طراح صحنه دقیقاً چه کاری انجام میدهد؟
طراح صحنه مسئول خلق فضای بصری و فیزیکی یک اجرا است. او با همکاری کارگردان، نمایشنامه را تحلیل میکند، تحقیق تاریخی و فرهنگی انجام میدهد، ماکت و رندر سهبعدی میسازد، دکور و اشیاء صحنه را طراحی میکند و با طراحان نور، لباس و صدا هماهنگی ایجاد میکند تا جهان داستان بهصورت یکپارچه و تأثیرگذار برای تماشاگر زنده شود.
۲- برای ورود به رشته طراحی صحنه در ایران کجا میتوان تحصیل کرد؟
مهمترین مراکز در ایران عبارتند از: دانشگاه هنر تهران (کارشناسی ارشد طراحی صحنه)، دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر، دانشگاه سوره، دانشگاه تهران (گرایشهای مرتبط)، دانشگاه هنر اصفهان و شیراز. همچنین بسیاری از طراحان موفق ابتدا در رشتههای معماری، نقاشی یا طراحی صنعتی تحصیل کردهاند و سپس بهصورت تخصصی وارد این حوزه شدهاند.
۳- درآمد طراحان صحنه در ایران چقدر است؟
درآمد کاملاً پروژهای و متغیر است. در تئاترهای حرفهای دولتی یا خصوصی معمولاً بین ۳۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان برای هر پروژه پرداخت میشود. در پروژههای بزرگ تلویزیونی، سریالهای شبکه نمایش خانگی، کنسرتهای بزرگ یا تورهای موسیقی ممکن است به چند صد میلیون تومان هم برسد. در خارج از کشور، طراحان سطح بالا (مثل برادوی یا اپراهای بزرگ) سالانه چند صد هزار دلار درآمد دارند.
۴- آینده شغلی طراحی صحنه با پیشرفت تکنولوژی چگونه خواهد بود؟
آینده بسیار روشن و هیجانانگیز است. طراحان صحنه امروزه علاوه بر دکور سنتی، با پروجکشن مپینگ، ویدئو مپینگ، واقعیت افزوده (AR)، واقعیت مجازی (VR)، صحنههای رباتیک و تعاملی و حتی طراحی برای متاورس و اجراهای آنلاین کار میکنند. کسی که هم هنر سنتی و هم تکنولوژیهای جدید را بلد باشد، در دهههای آینده بسیار موفق خواهد بود.
حرف آخر
طراحی صحنه فقط ساختن «دکور» نیست؛ خلق کردن دنیایی است که تماشاگر در آن نفس میکشد، میترسد، میخندد یا گریه میکند. اگر عاشق این هستید که با دستهایتان یک فضای خالی را به شهری در قرن نوزدهم، جنگلی جادویی یا ایستگاه فضایی تبدیل کنید، این رشته دقیقاً برای شماست.
اگر قصد دارید وارد این رشته شوید، اولین قدم این است: بروید تئاتر ببینید، پشت صحنه بایستید، ماکت بسازید و هیچوقت از اسکچ کردن خسته نشوید!
گرد آوری:بخش علمی بیتوته
