آشنایی با صحافی اصفهان
- مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی
صحافی، یا جلد کردن کتاب، به عمل تا و ترتیب فرمهای چاپ شده متن کتاب، جلدگذاری و در نهایت برش کتاب گفته میشود. فرمهای چاپ شده متن کتاب، بوسیله دستگاه تاکن بر اساس قطع کتاب تا میشود و سپس فرمها بوسیله ماشین صحافی ترتیب میشوند (مثال: یک کتاب ۱۶۰ صفحهای رقعی، دارای ۱۰ فرم چاپی ۱۶ صفحهای است که باید مرتب شوند: فرم یک، فرم دو، …، فرم ده) و سپس بستگی به نوع صحافی با ماشین صحافی که میتواند چسب، مفتول زن، دوخت و جلدسازی باشد به جلد متصل میشوند. در نهایت براساس قطع استاندارد برش خورده و در اینجا مرحله صحافی به پایان میرسد.
در گذشته به این حرفه ورّاقی نیز اطلاق می شده که البته جز صحافی و جلد کردن کتاب، مواردی همچون نسخه نویسی و تهیهٔ رونوشت و تکثیر کتاب و… را نیز دربر می گرفته است.
صحافی و جلدسازی در عصر صفویه به اوج رسید و هنرمندان اصفهانی در تکامل آن ابتکار و خلاقیت بی مانندی از خود نشان دادند بود. در دوره صفويه در سمرقند، بخارا، مشهد و اصفهان كاغذسازي رواج داشت و تا زمان قاجار نيز ادامه پيدا كرد ولي بعد از آن كاغذسازي دستي تنزل و كاغذسازي به شكل ديگري رونق يافت.
این هنر در دوره تیموریان و بخصوص در مکتب هرات پایه گذاری شده بود.انتخاب اصفهان به پایتختی و حمایت همه جانبه ای که از هنرمندان به عمل آمد باعث شد قرآنهای دست نوشته مجلل و فاخر به بهترین وضع و شیوه صحافی شده و علاوه بر کتاب آسمانی نسخه های بی شماری از شاهنامه، اشعار نظامی، جامی و آثار سایر سرایندگان نامدار و مشهور به دست جلدسازان و صحافان به شاهکارهائی از هنر تبدیل بشوند.
در این زمان بود که آثار خطاطان بزرگ نستعلیق مانند سلطان علی مشهدی، میرعلی کاتب و دیگران جمع آوری شد و جلدسازان با استفاده از روش های ابداعی خویش آثاری بوجود آوردند که بسیاری از آنها امروز زینت بخش موزه های بزرگ جهان است.هنرمندان بزرگ این فن در فنون صحافی و اقسام جلدسازی سوخت و روغنی و ساه و حاشیه سازی کتب این هنر را به جائی رساندند که بسیاری از آثار این دوران بر مکتب هرات برتری یافتند.
در مورد صنعت صحافی توضیح این نکته ضرورت دارد که در دوره صفویان هنرمندان این رشته از صنعت دستی در بیشتر صنایع ظریفه آن روزگار مهارت داشتند بطوری که در شرح حال اکثر قریب به اتفاق این هنرمندان می بینیم در خطاطی و نقاشی و تذهیب و مرکب سازی و میناکاری و کاغذسازی نیز سرآمد بودند.
با انتقال پایتخت از اصفهان و جنگ های متعددی که در این شهر میان خاندانهای مختلف به وقوع پیوست هنر صحافی نیز مانند دیگر هنرها در بوته فراموشی و محاق بی مهری گرفتار شد. اما در دوران قاجار بار دیگر صحافان و جلدسازان به احیاء این هنر پرداختند. از بزرگان این هنر در دوران قاجاریه آقا محمدتقی صحاف اصفهانی است که علاوه بر صحافی و جلدسازی در طراحی و رسامی و طرح نقشه های قالی و کاشی کاری و معرق سازی با پوست و بسیاری از فنون دیگر در زمان خود بی نظیر بود.
منبع:seeiran.ir