با «هنر سنگینه‌سازی» آشنا شوید + عکس

مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی

هنرمند سنگینه‌ساز، سفالگری است که اشیاء سفالی خود را از خمیر شیشه‌ای كه با لعاب قلیایی فیروزه‌ای لیقه شده است می‌سازد. در این مقاله با این هنر بیشتر آشنا می‌شوید.

هنر ساختن ظروف به این شیوه هنوز هم پایدار است و كسانی كه این كار را انجام می دهند عتیقه ساز یا سنگینه ساز نامیده می شوند. این قبیل ظروف در اصفهان نظیر كاشان و قم ساخته می شود و بیشتر آن در شهر قم ساخته شده و به زواری كه برای زیارت حضرت معصومه به آن شهرستان می‌آیند فروخته می‌شود و این خود جزو سنت‌ها شده كه زوار گلدان یا كاسه‌ای را از قم خریداری و با خود ببرند و البته نباید فراموش كرد كه مهره‌های فیروزه‌ای خمیری (خرمهره) را نیز برای شكون خریداری می‌كنند .

گل اینگونه سفال از 70 تا 80 درصد در كوهی سفید یا چخماق، ده تا 20 درصد خاك بسیار نرم به نام گل بوته یا گل سفید آنقدر نرم است كه سفالسازان امروزی آن را گل نرم می‌نامند و 10 درصد خمیر شیشه با همان تركیباتی كه در مورد لعابسازی گفتیم، ساخته می شود. بهترین گِل چاه ریسه است كه از دهاتی در حدود 80 كیلومتری اصفهان كه معادن فراوانی دازد بدست می آید. پس از آنكه این خاك را كندند مقداری آب روی آن می‌ریزند و بدین ترتیب دوغابی تهیه می‌شود كه آن را به وسیله پارچه‌ای صاف می كنند تا ذرات زبر و درشت آن جدا شود. با سنگ چخماق خمیر شیشه به همان طریق كه در لعاب سازی گفتیم عمل می‌كنند.

تمام تركیبات به دقت وزن و آمیخته شده و سپس با پا آن را مالـش می‌دهند گلـی كه به دسـت می‌آید كشـش گل خـاك رس معمولی را ندارد ولی می‌توانند آن را روی چرخ بسازند. كوزه گر معمولی تمام ظرف‌های خودش را به صورت یك تكه یا یك فصلی چرخ می‌كند در صورتی كه سنگینه‌ساز برایش آسانتر است كه آن را دو تكه یا دو فصلی چرخ كند و حتی شاید هم سه فصلی. یا هر فصل را جداگانه روی چرخ كشیده و می گذارند تا بخشكد .

وقتی كه به اندازه كافی خشك شد گوشه‌های آن را مرطوب می‌كنند و آنها را با خمیر اضافی به یكدیگر می‌چسبانند. پس از اینكه بیشتر خشك شد محل اتصال آنها را با كارد تراش صاف می‌كنند بـرای اینكه رویـهء آن هموار و متراكم شود تمام ظرف را در داخل دوغاب فرو می‌برند این كار را لایه ور كردن می‌گویند، و یا اینكه از كاسهء كوچك روی آن دوغاب می‌ریزند .

این لایهء رویی شامل 90 درصد در كوهی سفید بسیار نرم و 7 تا 9 درصد خاك نرم و یك درصد كتیرا است. برای تزیین آن خطوط اساسی طرح را با قلم مو رسم می‌كنند رنگیزه آن شامل كرومیت، منگنز و سیلیكات منیزیم است كه از معدن نزدیك نطنز بدست می‌آید و آن را سیاه قلم می‌گویند.

وقتی كه خطوط كامل شد لعاب مینایی با رنگهای مختلف بین خطوط سیاه، رنگ آمیزی می‌شود و سرانجام همه آن را در لعاب قلیایی كه نود درصد آن از جوهر شیشه، نه درصد از شیشه شكسته یك درصد كتیراست فرو می‌برند. پس از اینكه ظرف خوب خشك شد آن را در كورهء لوله ای آتش می‌دهند. گداز لعاب (صاف شدن لعاب) را می‌توان از سوراخ كوچكی كه در بالای آتشخانه است دید و پس از آن به تدریج در ظرف سه روز كوره را خنك می‌كنند تا آنكه لعاب خرد نشود. با رعایت احتیاطات لازم، لعاب به خوبی روی سطح ظرف می‌چسبد و این ظاهراً به علت جوهر شیشه‌ای است كه در تنه و لعاب موجود است .

نوع دیگر این كار كندن برجسته (گل برجسته) روی سطح ظرف است كه با ابراز حكاكی انجام می‌شود. برای برجسته كاری، در نطنز روش عجیبی به كار می‌برند. در آنجا نقاش چسب شكر درست كرده و آن را با قلم مو روی خطوط سیاه رنگ كه علامت گلها و سایر نقشهاست می زند. شكر روی سطح آن خشك می شود به طوری كه وقتی تمام سطح آن را برس بزنند زمینهء آن كه شكر روی آن نیست و سفت نشده است به تدریج ساییده شده و از بین می رود .

اینقدر برس می‌زنند تا اینكه زمینه در حدود 15/0 سانتیمتر فرو رفتگی پیدا كند سپس لعاب مینا روی گل‌ها كشیده می شود و همهء آن را در لعاب فیروزه ای فرو می برند. پس از پختن لعابی كه در روی زمینه برس زده شده است قدری سیرتر نشان می‌دهد در صورتی كه رنگ‌های مینایی تحت تأثیر لعاب قرار نگرفته اند. سنگینه ساز به استثنای ظروف، لعابی، كاشی لعابی هم درست می‌كند و اخیراً مقره‌های برق را هم تولید می كند .

منبع: tebyan.net