هنر سوخت روی چرم: از داغ‌گذاری تا زیباسازی

مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی

سوخت روی چرم

آشنایی با سوخت نگاری روی چرم

هنر سوخته کاری

هنر سوخته‌کاری

هنر سوخته‌کاری؛ اصطلاح پیروگرافی «نوشتن با آتش» معنا می‌دهد و از یونانی pur (آتش، آذر) و graphos (نوشتن، نگاشتن) آمده‌است. به هنرمندان و کسانی که در این زمینه کار می‌کنند نیز سوخت‌نگار (پیروگرافر) گویند.

هنر سوخته‌کاری یا سوخت روی چرم، به معنای سوزاندن چرم با استفاده از مفتول فلزی داغ و خلق اشکال، بافت و خطوط جدید روی سطوح چوبی یا چرمی استفاده می‌کند.

تاریخچه هنر سوخته کاری

تاریخچه سوخته‌کاری روی چرم 

این هنر به طور خاص در ایران قبل از دوران صفویه و برای تزئین کتب خطی نفیس، به ویژه روی جلد قرآن مورد استفاده قرار می‌گرفت. پس از انقراض سلسله صفویه و در دوره قاجاریه، این هنر به فراموشی سپرده شد. اما در شکل مشابهی از این هنر، از قالب برنجی نیز در تهیه جلدهای چرمی استفاده می‌شود. این قالب با تاثیر حرارت، تغییر شکل چرم را با استفاده از ابزارهای برجسته یا فرورفته ایجاد می‌کنند. 

هنر سوخته کاری روی چرم

در دوران مدرن، هنر سوخته‌کاری به شکل هنری و عرفی در جامعه جا افتاده و شامل استفاده از سیم یا نوک حرارت دیده برای سوزاندن دقیق طرح‌ها روی مواد طبیعی مانند چرم و چوب با روش کنترل شده  انجام می‌شود.

سوزاندن می‌تواند از طریق تغییر نوع نوک مورد استفاده، دما یا روش کاربرد آهن ایجاد شود. ابزار مورد استفاده ممکن است هویه یا ابزار سیمی داغ باشد. 

مهارت‌های هنر سوخته کاری روی چرم 

هنر سوخت روی چرم

هنر سوخته‌کاری روی چرم در گذشته به صورت داغ‌گذاری با کلیشه‌های فلزی، معمولاً برای جلد کتب و دست‌نگارها مورد استفاده قرار می‌گرفت. 

هنر سوخته‌کاری روی چرم به معنای استفاده از رنگ‌های تیره بر روی چرم و نصب و چسباندن آنها در کنار یکدیگر است. در حال حاضر، تعداد اندکی از اساتید پیشکسوت در این هنر باقی مانده‌اند. این هنر گاهی از تمام تزئینات معمول روی چرم نیز استفاده می‌کند. وجه تمیزی از هنر سوخته، استفاده از رنگ‌های "سوخته" یعنی رنگ‌های غیرشفاف و پخته بر روی چرم است که از اصول اصلی این هنر است.

برای شروع این هنر، شما نیاز به یک طرح مناسب دارید. برای آغاز بهتر است از یک طرح ساده شروع کنید و با گذر زمان به تجربه بیشتری در هنر سوخته‌کاری دست پیدا کنید. برای انتقال طرح به چرم یا سطوح دیگر می‌توان از کاربن‌ها استفاده کرد. با توجه به نوع کاربردی و تاثیر مطلوب می‌توانید از کاربن‌های زرد و سیاه مناسب استفاده کنید. ضرورت توجه به جزئیات در سوخته‌کاری بسیار مهم است و تجربه به شما کمک خواهد کرد تا مهارت‌های لازم را  بدست  آورید. همچنین، تمرین و تکرار طرح‌ها باعث بهبود مهارت‌های شما در این هنر خواهد شد. 

عکس سوخت روی چرم

هنر سوخت معرق روی  چرم

هنر "سوخت معرق" یک تلفیق جالب از دو هنر سوخته‌کاری و معرق (Marquetry) است. در این هنر، از تکنیک‌های هنر سوخته‌کاری برای ایجاد جزئیات طرح‌ها و نقش‌ها بر روی چرم استفاده می‌شود، و به دقت قسمت‌های خاصی از چرم را با قالب‌هایی داغ می‌کنند. سپس، این قسمت‌ها را با دقت برش می‌دهند و به جای خالی‌های ایجاد شده، چرم‌های رنگی و مناسب را می‌گذارند. این کار باعث می‌شود که قسمت‌های مختلفی از طرح با ایجاد چندین لایه چرمی و رنگی به وسیله سوخته‌کاری به وجود بیایند. این ترکیب از دقت و حساسیت در کار سوخته‌کاری و زیبایی چرم‌های رنگی، نتایج بسیار جذابی را به ارمغان می‌آورد.

هنر سوخت معرق نیازمند تخصص و مهارت در هر دو زمینه، یعنی سوخته‌کاری روی چرم و همچنین معرق، و به عنوان یک تلفیق از این دو هنر، اثرهای خلاق و منحصر به فردی را به وجود می‌آورد. این نوع هنر به طور گسترده در ساخت مصنوعات دستی و آثار هنری مورد استفاده قرار می‌گیرد و جلب توجه هنردوستان با سلیقه‌های مختلف می‌شود.

طراحی سوخته کاری روی چرم

شیوه کار در هنر سوخت روی چرم 

این هنر نیاز به مهارت و دقت دارد و در طی اجرای مراحل مختلف، از قالب‌های داغ استفاده می‌شود تا نقوش و طرح‌های مورد نظر بر روی چرم نقش بیندازند. در ادامه توضیحاتی کامل‌تر از مراحل اصلی در هنر سوخته‌کاری روی چرم ارائه می‌شود:

دباغی چرم: برای شروع کار، چرم را به طور کامل دباغی می‌کنند. این مرحله شامل پاک کردن چرم از چربی‌ها و مواد زائد است تا سطح چرم مناسب برای کار باشد.

طراحی : طرح مورد نظر را روی چرم با رنگ سفید یا رنگ دیگری که بر روی چرم مشخص باشد، کشیده می‌شود. این طراحی ابتدایی برای هدایت قالب‌های داغ به کار می‌آید.

قالب‌گذاری: قالب‌های داغ، که از فلز هستند و شکل‌های مورد نظر دارند، بر روی مناطق مشخص شده از طرح قرار می‌گیرند. قبل از قالب‌گذاری، باید آن ناحیه‌ از چرم را نم دار کنند.

سوخته‌کاری: با قالب‌های داغ، بر روی چرم فشار و حرارت اعمال می‌شود. این عمل باعث می‌شود که نقش‌ها و طرح‌ها به صورت فرورفتگی و برجستگی روی چرم نمایان شوند. در این مرحله، چرم به طلایی و قهوه‌ای رنگ درآمده و به عنوان "سوخته" یا "سوخت" شناخته می‌شود.

تزئین با طلا: برای زیبایی بیشتر، برجستگی‌ها و نقش‌های سوخته با آب طلا تزئین می‌شوند. در گذشته، این روش برای تزئین مصنوعات چون جلد کتب نفیس مانند قرآن استفاده می‌شد.

هنر سوخته‌کاری روی چرم نیازمند مهارت‌های مختلف از جمله دباغی، طراحی، قالب‌گذاری، و سوخته‌کاری است. این هنر از زیبایی و دقت زیادی بهره‌مند است و نتیجه‌ی آن اثار فرهنگی و هنری بسیار زیبا و بی‌نظیری را به وجود می‌آورد.

تصویرهنر سوخته کاری

روش نگهداری از آثار سوخته‌کاری روی چرم 

حفاظت از اثار سوخته‌کاری روی چرم بسیار مهم است تا این هنر درخشان و زیبا بماند. در ادامه، تعدادی از راهکارها برای نگه داری و حفاظت از اثار سوخته‌کاری روی چرم را می‌توانید در نظر بگیرید:

اجتناب از آفتاب: مستقیماً اشعه آفتاب می‌تواند باعث خشک شدن چرم شود. بنابراین، تا حد امکان جلوگیری از نور مستقیم آفتاب بر روی آثار سوخته‌کاری چرم مهم است.

حفظ رطوبت: چرم دچار خشک شدن و ترک خوردگی می‌شود. بنابراین، ضروری است که آثار چرمی را در محیط‌های خشک نگه داری نکنید و از رطوبت نسبی مناسب بهره ببرید.

مراقبت با مواد مناسب: برای نگه داری چرم و اثار سوخته‌کاری روی آن از محصولات مراقبتی مناسب برای چرم استفاده کنید. این محصولات می‌توانند مرطوب کننده‌ها و محافظ‌هایی باشند که به حفظ رطوبت و زیبایی چرم کمک می‌کنند.

جلوگیری از ضربات و فشار ناگهانی: سوخته‌کاری روی چرم ممکن است آسیب ببیند اگر به ضربات یا فشار ناگهانی برخورد کند. بنابراین، از آثار سوخته‌کاری خود به دقت مراقبت کنید و آن‌ها را در محیط‌های مناسب نگه دارید.

براق کردن و تمیز کردن: با استفاده از محصولات براق‌کننده و تمیز کننده‌های مخصوص چرم، می‌توانید ظاهر براق آثار سوخته‌کاری را حفظ کنید. اما پیشنهاد می‌شود که از محصولاتی که برای چرم مناسب هستند  استفاده کنید.

ذخیره‌سازی مناسب: آثار سوخته‌کاری چرم را در محیط‌هایی با دمای مناسب و بدون اختلالات مخرب نگه دارید. از قاب‌ها یا پوشش‌های محافظ برای جلوگیری از تماس مستقیم با دیگر اشیا استفاده کنید.

 استفاده معقول و کمی از آثار سوخته‌کاری چرم می‌تواند طول عمر آن‌ها را افزایش دهد. از این هنر به عنوان تزئینات داخلی یا هدایای خاص بهره ببرید و با دقت و مراقبت از آن‌ها استفاده کنید.

سوالات متداول درباره سوخت روی چرم

۱. آیا چرم برای سوخت کاری مناسب است؟

بله، یکی از موارد اصلی برای هنر سوخت روی چرم است. چرم به دلیل ویژگی‌های خاص خود، ایده‌آل برای ایجاد طرح‌های سوخته شده بر روی سطح آن می‌باشد.

۲. چه وسایلی برای سوخت روی چرم لازم است؟

برای سوخت روی چرم، شما به هویه یا ابزار سیمی داغ، چرم مناسب، قالب‌های داغ، و رنگ‌های سوخته نیاز دارید.

۳. آیا هنر سوخت روی چرم محدود به چرم است یا می‌توان روی مواد دیگر نیز انجام داد؟

بله، از چوب نیز می‌توان برای سوخت روی آن‌ها استفاده کرد. اصول اساسی سوخت روی چرم و چوب تفاوت چندانی با هم ندارند.

۴. چگونه می‌توان نقوش روی چرم ایجاد کرد؟

برای ایجاد نقوش روی چرم، شما قالب‌های داغ را بر روی چرم قرار می‌دهید و آنها را با هویه یا ابزار سیمی داغ می‌سوزانید. این فرآیند نقوش برجسته و زیبایی روی چرم ایجاد می‌کند.

۵. چگونه می‌توان از آثار سوخته‌کاری روی چرم مراقبت کرد؟

برای حفاظت از آثار سوخته‌کاری روی چرم، باید از نور مستقیم آفتاب پرهیز کرد و از محصولات مراقبتی چرم استفاده کرد. همچنین، ضروری است که از ضربات و فشار ناگهانی جلوگیری شود.

سخن پایانی مقاله ی سوخت روی چرم

شناخت هنر سوخت روی چرم یک فرصت جذاب برای ایجاد آثار هنری منحصر به فرد و جذاب است. این هنر، با تاریخچه‌ای طولانی و فرهنگی عمیق، می‌تواند به شما امکان بدهد تا طراحی‌های خود را روی چرم به واقعیت تبدیل کنید. همچنین، این هنر از نظر مواد و وسایل لازم به راحتی قابل دسترسی است. برای دست‌یافتن به تجربه‌ی یک هنری زیبا و ارزشمند، می‌توانید با یادگیری هنر سوخت روی چرم آغاز کنید. امیدواریم که این هنر برایتان سرزنده و مفرح باشد و زمینه‌ای برای بروز خلاقیت‌های خود ارائه دهد. از شما به عنوان یک هنردوست دعوت می‌شود تا با دقت و عشق به هنر، زیبایی‌های مختلفی را بر روی چرم به وجود آورید.   امیدواریم که این مقاله به شما در درک بهتر از هنر سوخت روی چرم و شروع به انجام آن کمک کرده باشد.

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته