اگر نوزاد زود به دنیا آمد چه کنیم؟
- مجموعه: دانستنيهاي نوزادان
يكي از عوامل اصلي تعيينكننده رشد سالم كودك، تغذيه مادر هنگام بارداري و رشد جنين تا پایان زمان بارداري است. در همین راستا وزن هنگام تولد يكي از حساسترين و رايجترين شاخصهاي بهداشتي براي ارزيابي نوزادان و شاخص سلامت نوزاد است. اختلالات رشد در اين دوران عامل مهم وزن كم هنگام تولد و البته افزايش مرگ و مير و عوارض دوران كودكي است. وزن نوزاد در بدو تولد بيانگر 2 عامل طول مدت بارداري و رشد جنين است.
از آنجا که اندازه بدن نهتنها در دوران جنيني بلكه در سراسر دوران كودكي متناسب با سن است و رشد جسمي و روحي كودك در 2 سال اول زندگي و دوران بلوغ بسيار سريع و در مواقع ديگر رشد آهستهتر است، توجه به تغذیه نوزادی که کم وزن به دنیا میآید، اهمیت زیادی دارد. دکتر اکبر کوشانفر، متخصص كودكان و استاد دانشگاه شهيد بهشتي درباره اهمیت این موضوع توضیح میدهد.
چه نوزادی کم وزن به حساب میآید؟
بنابر تعريف سازمان جهاني بهداشت وزن تقريبي نوزادان طبيعي بين 3200- 3000 گرم بوده كه دختران 200 گرم از پسران كموزنتر هستند. چنانچه نوزادي هنگام تولد كمتر از 2500 گرم متولد شود، كموزن ناميده ميشود امانوزاد با وزن تولد 1500 گرم بسيار كموزن و كمتر از 1000 گرم شديدا كموزن است. وزن كم هنگام تولد يك مشكل مهم بهداشت جهاني و پرهزينه است و سازمان جهاني بهداشت شيوع نوزادان كموزن در ايران را 8 درصد گزارش كرده است.
چه عواملی بر تولد نوزاد نارس موثر است؟
عوامل مختلفي در تولد نوزادان كموزن موثرند.عوامل رواني و عاطفي و آمادگي والدين براي تولد نوزاد خواسته يا ناخواسته یکی از عوامل قابل تامل است. ميزان تحصيلات والدين و ميزان آگاهي مادر در تغذيه دوران بارداري و شيردهي، چگونگي ويار و نحوه زايمان به خصوص زايمان زودرس سزارين، چند قلوزايي و تغذيه فرزندان نیز میتواند در تولد نوزاد کم وزن موثر باشد چنانکه عوامل اقتصادي، درآمد خانواده، شغل و فرهنگ خانواده، عوامل زيستمحيطي، محل زندگي، آلودگي آب به نيترات، آلودگي هوا و مسموميت با فلزات سنگين مانند سرب و كادميوم، آلودگي صوتي و وجود نيروگاههاي برق در اطراف منزل هم تاثیر چشمگیری در تولد نوزاد کم وزن دارد.
اهمیت شیر مادر
تغذيه با شير مادر آنقدر مهم است كه در فعاليتهاي ملي و بينالمللي مورد توجه است. توصيه ميشود مادر در دوران بارداري به همراه همسرش توسط پزشك كودكان ويزيت شده و درباره مزاياي شير مادر در سلامت كودك ذهن مادر آماده شود تا در تغذيه فرزندش موثر باشد. همچنين بايد از برجسته بودن نوك سينه مادر مطمئن شد. آكادمي طب كودكان آمريكا در بيانيه خود ميگويد همه نوزادان نارس بايد شير مادر خود را دريافت كنند.در تحقيقاتي نشان داده شده نوزادان نارسي كه از شير مادر تغذيه ميكنند به عفونتهاي بيمارستاني و عوارض گوارشي كمتر مبتلا ميشوند. تغذيه با شیر مادر ميتواند از كمبود قند خون نوزاد و زردي نوزادان نارس جلوگیری کند.
خطرات در کمین نوزادان نارس
مهمترين عوارض نوزادان نارس عبارت است از افزايش مرگ و مير مانند عوارض تنفسي، هيپوكسي، عوارض عفوني و صدمات مغزي نوزادان، فلج مغزي و عوارض دوران كودكي (اختلالات يادگيري، مشكلات شنوايي، ديدن و حركتي) بهره هوشي پايينتر، مشكلات رفتاري مانند اختلالات بيشفعالي، حواسپرتي، عدم تمركز دوران كودكي و كيفيت زندگي نامناسب و مشكلات تغذيهاي . بنابراين وزن هنگام تولد هميشه يك معيار مهم براي بررسيهاي كلينيكي و مداخلات بهداشتي درماني به منظور يافتن علل موثر است و مهمترين مسئله پيشگيري از تولد نوزادان نارس و كموزن و جلوگيري از صدمات جسمي و رواني كودكان به حساب می آید.
تغذیه با شیر مادر از همان روز اول
مادراني كه در بيمارستان بستري بوده يا نوزادشان در بخش مراقبتهاي ويژه بستري است، بايد شيرشان را 6 تا 12 ساعت بعد با پمپ الكتريكي بدوشند و هر 6 تا 8 ساعت اين كار را تكرار كنند. مادراني كه نوزاد نارس به دنيا ميآورند اكثرا روزهاي اول با كاهش شير مواجه هستند و فقط چند قطره شير از سينهشان خارج ميشود كه نبايد نگران و نااميد باشند زيرا با تغذيه خوب، استراحت، تجويز مكملها و تماس پوست مادر با پوست نوزاد شير اين مادران افزايش مييابد. عوامل ايمني بخش در شيرمادر نوزاد نارس بيشتر است و عملكرد سيستم ايمني شيرخواران نارس را بهبود ميبخشد. همچنین تماس پوست مادر و شيرخوار غلظت آنتيباديهاي شيرمادر را تحتتاثير قرار ميدهد.
تجویز شنبلیله برای مادران
شیر دادن نوعی جریان عرضه و تقاضاست. شیر در صورتی تولید میشود كه كودك شیر بخورد و میزان شیری كه میخورد به بدن میفهماند كه چه مقدار شیر نیاز دارد. دمپيريدون و متوكلوپراميد به عنوان شيرافزا در افزايش شير مادر بسيار موثر است. شيرافزاهاي گياهي مانند شنبليله هم ظرف مدت 24 تا 72 ساعت در بيشتر مادران شير را زياد كرده است. در يك مطالعه مشخص شد مادراني كه از چاي سبز همراه شنبليله، رازيانه و برگ تمشك استفاده كرده بودند، نسبت به آنهايي كه فقط چاي معمولي نوشيده بودند، شيرشان تقريبا دوبرابر شده بود.
این کودکان حتما باید شیرمادر بخورند
علاوه بر خواص کلی شیر مادر از جمله داشتن مواد ضد میکروبی از دستههای مختلف، مواد ضد التهابی و سهل الهضم بودن آنها، شیر مادرانی که نوزاد نارس به دنیا آوردهاند، با شیر مادرانی که نوزاد آنها به موقع متولد شده، متفاوت است. به طور کلی میزان پروتئین شیر مادران نوزادان نارس بیش از مادران نوزادان رسیده است. به همین دلیل است که برای نوزادان با وزن تولد کم، شیر مادر خود آنها مناسبترین شیر است چرا که نوزادان نارس به پروتئین بیشتری نیاز دارند، به ویژه در خلال ماههای اول شیردهی این اختلاف بیشتر است. مطالعات زیادی نشان داده بسیاری از مواد ضد میکروبی و مواد معدنی مانند سدیم، کلر، منیزیم و آهن در شیر مادران نوزادان نارس در مقایسه با شیر مادران دارای نوزادان رسیده، بیشتر است. توجه داشته باشید که نوزادان با وزن تولد کم علاوه بر تغذیه با شیر مادر باید آهن، ویتامینهای E,C,D,A و اسید فولیک و ویتامینهای گروه B را نیز دریافت کنند.
نکات مهم در شیردهی موثر
یکی از مهمترین مواردی که در بهبود روند رشد نوزاد نارس بسیار اهمیت دارد برقراری ارتباط عاطفی میان کودک و مادرش است. تماس بلافاصله بعد از زايمان بين مادر و نوزاد نارس و استنشاق شير مادر نقش مثبت در تغذيه نوزاد نارس دارد. اگر برای شیردهی به نوزاد نارس قصد دارید از شیر خودتان به نوزاد بدهید، باید در بیمارستان امکانات دوشیدن شیر وجود داشته باشد. از پرسنل بیمارستان بخواهید قبل از به دنیا آمدن نوزاد شیردوشی در اختیار شما قرار دهند. در این صورت هر چه زودتر آماده شیردهی به نوزاد خواهید شد.
هنگامي كه نوزاد در تماس با پوست شكم و سينه مادر قرار ميگيرد، اغلب بدون كمك، سينه مادر را پيدا كرده وتغذيه و مكيدن را شروع ميكند بنابراین تماس پوستی در ساعتهای اول بسیار مهم است. تغذيه با شير مادر در حال حاضر يك ساعت بعد از تولد در نظر گرفته شده است. حتی اگر نوزاد نارس در كنار مادر نباشد باید شير مادر دوشيده و با قطرهچكان داده شود.
هرچه شيرخوار از سينه مادر تغذيه كند شير مادر بيشتر ميشود. هماتاقي مادر و نوزاد، باعث میشود گريه و گرسنگي نوزاد مورد توجه و پيوندعاطفي مادر قرار گیرد و كيفيت خواب مادر و نوزاد بهتر ميشود و نوزاد بهتر وزن ميگيرد.
تغذيه نوزاد بر اساس ميل نوزاد تنظيمكننده تغذيه است. حجم شير مادر از روز سوم بيشتر شده و قند خون تنظيم و زردي نوزاد كمتر ميشود. پستانك يا گولزنك يا بطري شير براي نوزاد ممنوع است و برای نوزاد نارس در صورت ضعف مکیدن باید از فنجان، قاشق، قطرهچكان يا سرنگ برای رساندن مكمل به شيرخوار استفاده شود.
منبع:مجله سیب سبز