رازهای پشت مصرف چند ماده؛ علل، خطرات و راه‌های بهبودی
- مجموعه: ایدز و انواع اعتیاد
اختلال مصرف چند ماده شامل استفاده همزمان از چند ماده مخدر یا محرک است
اختلال مصرف چند ماده‌ای: آنچه باید بدانید
اختلال مصرف چند ماده‌ای یک بیماری سلامت روان است که در آن فرد به‌طور همزمان یا در بازه زمانی کوتاه از بیش از یک ماده مخدر یا محرک استفاده می‌کند، با وجود الگویی از اثرات منفی. در ادامه، اطلاعات جامعی درباره علائم، معیارهای تشخیص، مواد، علل، درمان، کاهش آسیب و نکات کلیدی ارائه شده است.
افراد ممکن است برای طولانی‌تر کردن سرخوشی از چند ماده استفاده کنند
اختلال مصرف چند ماده‌ای چیست؟
اختلال مصرف چند ماده‌ای، که قبلاً به عنوان سوءمصرف چند ماده‌ای شناخته می‌شد، یک بیماری سلامت روان است که شامل استفاده از بیش از یک ماده مخدر یا محرک به‌طور همزمان یا در فاصله زمانی کوتاه است. افراد مبتلا ممکن است به دلیل تغییرات مغزی ناشی از مصرف مواد، قادر به توقف یا کاهش مصرف نباشند.
افراد ممکن است به دلایل مختلفی از چند ماده استفاده کنند، از جمله:
• طولانی‌تر کردن حالت سرخوشی («های»).
• کاهش اثرات ناخواسته یک ماده با ماده دیگر.
با این حال، ترکیب مواد می‌تواند اثرات غیرقابل پیش‌بینی داشته باشد و خطر اوردوز و مرگ را افزایش دهد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با این اختلال مواجه هستید، بدانید که کمک در دسترس است.
تفاوت اختلال مصرف مواد و اختلال مصرف چند ماده‌ای
اختلال مصرف مواد یک تشخیص پزشکی است که ترکیبی از سوءمصرف مواد و وابستگی به مواد را شامل می‌شود. در این حالت، فرد با وجود اثرات منفی بر زندگی و عملکرد روزانه، به‌طور اجباری از یک ماده استفاده می‌کند که می‌تواند بر موارد زیر تأثیر بگذارد:
• سلامت
• کار
• تحصیل
• خانه
• روابط
اختلال مصرف چند ماده‌ای زمانی رخ می‌دهد که فرد این الگوی علائم را با استفاده از بیش از یک ماده تجربه کند.
علائم اختلال مصرف چند ماده‌ای
علائم این اختلال بسته به الگوهای مصرف، مقدار مواد مصرفی و دفعات مصرف متفاوت است. مواد مخدر با آزاد کردن مواد شیمیایی مانند دوپامین باعث احساس لذت می‌شوند. هنگام مصرف، ممکن است احساسات مثبتی مانند هیجان یا سرخوشی شدید (های) را تجربه کنید. همچنین ممکن است احساس آرامش یا خواب‌آلودگی کنید.
وقتی اثرات مواد کاهش می‌یابد، علائم ترک ممکن است ظاهر شوند، از جمله:
• تغییرات خلقی و احساسی، مانند اضطراب، افسردگی یا تحریک‌پذیری
• بی‌خوابی
• تعریق
• مشکلات گوارشی مانند اسهال، تهوع و استفراغ
• درد یا گرفتگی عضلانی
عوارض اختلال مصرف چند ماده‌ای
استفاده همزمان از چند ماده ممکن است علائم غیرقابل پیش‌بینی مانند تغییرات در ضربان قلب و سطح هوشیاری ایجاد کند و خطر اوردوز و مرگ را افزایش دهد.
در صورت مشاهده علائم شدید پس از مصرف مواد، فوراً با اورژانس تماس بگیرید. این علائم شامل موارد زیر است:
• کاهش یا تغییر سطح هوشیاری
• صداهای غیرعادی (مانند خرخر)
• تنفس آهسته یا توقف تنفس
• مردمک‌های بسیار کوچک (نقطه‌ای)
• لب‌ها یا ناخن‌های آبی
خطر اوردوز در اختلال مصرف چند ماده به شدت بالاست
معیارهای تشخیص اختلال مصرف چند ماده‌ای
تشخیص معمولاً از طریق گفت‌وگو با یک متخصص سلامت انجام می‌شود. اگرچه اختلال مصرف چند ماده‌ای به‌طور خاص در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR) ذکر نشده است، اما معیارهای اختلال مصرف مواد در این راهنما آورده شده است که شامل موارد زیر است:
• مصرف بیشتر یا طولانی‌تر از حد مورد نظر.
• تلاش ناموفق برای کاهش یا توقف مصرف.
• هوس شدید یا میل به مصرف ماده.
• نیاز به مقدار بیشتری از ماده برای رسیدن به اثر دلخواه (تحمل).
• بروز علائم ترک هنگام عدم مصرف ماده.
• صرف زمان زیاد برای تهیه، مصرف یا بهبودی از اثرات ماده.
• اهمال در مسئولیت‌های خانه، کار یا مدرسه به دلیل مصرف ماده.
• ادامه مصرف حتی در صورت ایجاد مشکلات در روابط.
• کنار گذاشتن فعالیت‌های اجتماعی یا تفریحی به دلیل مصرف ماده.
• استفاده از مواد در موقعیت‌های خطرناک.
• ادامه مصرف با وجود مشکلات جسمی و روانی ناشی از ماده.
اختلال مصرف چند ماده‌ای مانند سایر بیماری‌ها، عملکرد اندام‌های بدن را مختل می‌کند، اثرات مضر جدی دارد و قابل پیشگیری و درمان است.
ترکیب مواد می‌تواند اثرات غیرقابل پیش‌بینی و خطرناک داشته باشد
مواد در اختلال مصرف چند ماده‌ای
مواد در این اختلال می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
• الکل
• مواد افیونی (اپیوئیدها)
• کوکائین
• متامفتامین (شیشه)
• کانابیس (ماری‌جوانا)
• کتامین و سایر داروهای کلوپ (Club drugs)
• استروئیدها
• مواد استنشاقی
• داروهای تجویزی (حتی اگر توسط پزشک تجویز شده باشند)
داروهای تجویزی ممکن است در صورت استفاده نادرست (مانند ترکیب با مواد دیگر یا مصرف غیر از دستور پزشک) به اختلال مصرف مواد منجر شوند.
علل اختلال مصرف چند ماده‌ای
افراد ممکن است به دلایل زیر به مصرف چند ماده روی آورند:
• تقویت یا طولانی‌تر کردن سرخوشی یک ماده
• متعادل کردن اثرات ناخواسته یک ماده با ماده دیگر
• جلوگیری از علائم ترک
• کاهش مصرف یک ماده
• تقلید اثر ماده‌ای که در دسترس نیست یا گران است
• خوددرمانی برای بیماری‌های روانی موجود
عوامل خطر:
هر فردی ممکن است به این اختلال مبتلا شود، اما برخی عوامل خطر را افزایش می‌دهند:
• ابتلا به اختلال مصرف مواد
• سابقه سوءاستفاده جسمی، جنسی یا عاطفی
• تروما
• دسترسی به مواد
• اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات خوردن یا شخصیت
• شروع مصرف مواد در سنین پایین
• مصرف مواد توسط اعضای خانواده یا دوستان
• اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
درمان اختلال مصرف چند ماده‌ای
اگر قصد کاهش یا توقف مصرف مواد را دارید، کمک در دسترس است. توقف ناگهانی مصرف پس از استفاده طولانی‌مدت می‌تواند خطرناک یا حتی کشنده باشد. موادی که ممکن است باعث سندرم ترک شوند شامل:
• الکل
• مواد افیونی
• بنزودیازپین‌ها
• کوکائین
توصیه می‌شود با یک متخصص سلامت مشورت کنید. درمان معمول شامل:
• سم‌زدایی (دتوکس): تحت نظارت پزشکی برای مدیریت علائم ترک.
• داروها: برای کاهش علائم ترک، بسته به نوع ماده مصرفی.
• روان‌درمانی: برای حمایت از بهبودی.
• نظارت و برنامه‌ریزی: برای پیشگیری از بازگشت (رلپس).
توقف مصرف مواد ممکن است دشوار باشد و برخی افراد در طول بهبودی دچار بازگشت می‌شوند. اما بهبودی ممکن است و داشتن یک سیستم حمایتی قوی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
کاهش آسیب در اختلال مصرف چند ماده‌ای
اگر هنوز آماده درمان نیستید، می‌توانید اقداماتی برای کاهش آسیب انجام دهید:
• همراه داشتن داروی معکوس‌کننده اوردوز مانند نالوکسان (نارکان).
• استفاده از نوارهای تست فنتانیل برای تشخیص وجود فنتانیل در مواد.
• داشتن شماره تلفن یک فرد مورد اعتماد برای مواقع اضطراری.
• دریافت روان‌درمانی برای مشکلات روانی همزمان.
• استفاده از وسایل استریل برای پیشگیری از بیماری‌های عفونی مانند هپاتیت C.
موادی مانند الکل، مواد افیونی و کوکائین در اختلال مصرف چند ماده شایع‌اند
سوالات متداول
1. چگونه می‌توانم بفهمم که من یا یکی از عزیزانم به این اختلال مبتلا هستیم؟
اگر شما یا فرد دیگری بیش از یک ماده مصرف می‌کنید و علائمی مانند هوس شدید، ناتوانی در توقف مصرف، مشکلات در کار، روابط یا سلامت، یا علائم ترک (مانند اضطراب، تعریق یا بی‌خوابی) را تجربه می‌کنید، ممکن است به این اختلال مبتلا باشید. برای تشخیص دقیق، با یک متخصص سلامت مشورت کنید.
2. آیا اختلال مصرف چند ماده‌ای قابل درمان است؟
بله، این اختلال قابل درمان است. درمان شامل سم‌زدایی تحت نظارت پزشکی، داروها برای کاهش علائم ترک، روان‌درمانی و برنامه‌های پیشگیری از بازگشت است. بهبودی ممکن است زمان‌بر باشد، اما با حمایت مناسب امکان‌پذیر است.
3. تفاوت اختلال مصرف چند ماده‌ای با اعتیاد به یک ماده چیست؟
در اختلال مصرف چند ماده‌ای، فرد از چند ماده به‌طور همزمان یا در بازه‌های کوتاه استفاده می‌کند، در حالی که اعتیاد به یک ماده تنها شامل وابستگی به یک ماده خاص است. اختلال مصرف چند ماده‌ای می‌تواند پیچیدگی‌ها و خطرات بیشتری به دلیل تعامل مواد ایجاد کند.
4. آیا استفاده از داروهای تجویزی می‌تواند به اختلال مصرف چند ماده‌ای منجر شود؟
بله، اگر داروهای تجویزی (مانند مسکن‌های افیونی یا بنزودیازپین‌ها) به‌طور نادرست، بیش از حد یا در ترکیب با مواد دیگر مصرف شوند، می‌توانند به این اختلال منجر شوند.
5. آیا اختلال مصرف چند ماده‌ای با بیماری‌های روانی دیگر ارتباط دارد؟
بله، این اختلال اغلب با بیماری‌هایی مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات شخصیت، اختلالات خوردن یا ADHD همراه است. درمان همزمان این بیماری‌ها می‌تواند به بهبودی کمک کند.
جمع‌بندی
اختلال مصرف چند ماده‌ای نوعی اختلال مصرف مواد است که شامل استفاده از بیش از یک ماده و تجربه الگویی از علائم با اثرات منفی بر زندگی است. استفاده همزمان از چند ماده می‌تواند اثرات پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی داشته باشد و خطر اوردوز و مرگ را افزایش دهد.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان ممکن است به این اختلال مبتلا باشید، کمک در دسترس است. با استفاده از منابع و پشتیبانی مناسب، بهبودی ممکن است.
گردآوری:بخش سلامت بیتوته
