خروج ایران از پروتکل الحاقی چه تبعاتی دارد؟
- مجموعه: اخبار سیاست خارجی
- تاریخ انتشار : دوشنبه, 23 تیر 1399 18:15
طبق موازين حقوق بين‌الملل هر کشوري حق دارد و مجاز است که از هر معاهده يا سازمان بين‌المللي که اراده کند خارج شود. منتها در برخي از معاهدات مثل NPT سختگيري‌هايي در يکي از مواد آن پيش‌بيني شده که طي آن کشوري که مي‌خواهد خارج شود بايد صرفا به دليل منافع حياتي خود اين معاهده را ترک کند. به عبارت ديگر توجيه کند که ادامه حضورش در NPT به منافع حياتي ملي آن کشور لطمه وارد خواهد کرد. اين شرطي است که در معاهدات ديگر وجود ندارد.
هيچ معاهده‌اي به اندازه NPT در مورد خروج سختگيري نمي‌کند. با اين وجود پس از اينکه کره شمالي از اين معاهده خارج شد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و شوراي حکام از شوراي امنيت خواستند که در مورد مساله خروج سختگيري بيشتري انجام گيرد. براي اينکه NPT نه معاهده‌اي معمولي که پيماني امنيتي و نظامي است. حال اگر ايران از اين معاهده خارج شود سوءظن‌هايي که در مورد فعاليت هسته‌اي ايران بي‌جهت تبليغ مي‌شود افزايش يافته و اين خطر وجود دارد که از مسير فعاليت صلح‌آميز هسته‌اي خارج شود. اين رويه اين اتهامات را تقويت مي‌کند و امکان اجماع بين‌المللي براي آمريکا بيش از پيش فراهم خواهد شد.
ايران با اجراي داوطلبانه پروتکل الحاقي و در قالب برجام توانست نسبت به شفاف بودن فعاليت صلح‌آميز هسته‌اي خود به اعتمادسازي بپردازد و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و ساير کشورهاي دنيا مطمئن شدند که فعاليت ايران شفاف است و از مسير فعاليت صلح‌آميز هسته‌اي منحرف نمي‌شود. حال اگر به هر نحوي بخواهيم اجراي داوطلبانه پروتکل الحاقي را کنار بگذاريم در حقيقت امکان بازگشت سوءظن و بدگماني‌هايي که قبل از انعقاد برجام عليه ايران وجود داشت و معمولا تحت شيطنت آمريکا بود، وجود دارد و اين اتهامات عليه ايران بيشتر شنيده و توجه خواهد شد. اگر آمريکا موفق به ايجاد اين فضا عليه ايران شود و در جهت اتهامات سنگيني که به ايران وارد مي‌کند مخاطبين خود را به‌درستي متقاعد کند در آن صورت پرونده ايران مجددا در شوراي حکام مطرح شده و قطعنامه‌هاي جديدي عليه کشورمان به تصويب مي‌رسد و پس از آن نيز به عنوان يک نگراني جهاني احتمالا پرونده به شوراي امنيت مي‌رود. در آنجا نيز بستگي دارد که فضاي سياسي چگونه و روسيه و چين موضعي در اين خصوص اتخاذ کنند.
اگر اين دو کشور نيز آمريکا را همراهي کنند آن زمان خواهد بود که شوراي امنيت عليه کشورمان قطعنامه جديدي را به تصويب خواهد رساند. در نتيجه اگر ايران بخواهد پروتکل الحاقي را کنار بگذارد يا از برجام خارج شود تمام مسائلي که به نوعي در چارچوب برجام حل شده بود دوباره به عنوان اتهامات عليه ايران فعال خواهد شد. هر چند خروج از NPT يا کنار گذاشتن پروتکل الحاقي به ضرر ايران است اما ايران نيز وقتي پروتکل را رعايت مي‌کند طرف‌هاي ديگر برجام پاسخ شايسته و مناسبي به اين همراهي ايران نمي‌دهند. يعني ما در مسير استفاده از امکانات آژانس در حوزه همکاري‌هاي فني تعليق تحريم‌ها تقريبا دستاوردي نداريم. به عبارت ديگر ايران تعهدات خود را انجام مي‌دهد ولي طرف‌هاي ديگر مخصوصا آمريکا و در قسمت‌هايي هم اروپا تعهدات برجامي خود را انجام نمي‌دهند.
در حقيقت ايران در مقابل اجراي داوطلبانه پروتکل الحاقي انتظار دارد که کشورهاي ديگر نيز تعهدات خود را در قالب برجام به اجرا بگذارند و تحريم‌هاي عليه ايران به حالت تعليق درآيد. ايران در وضعيتي قرار دارد که اگر پروتکل را اجرا نکند متضرر مي‌شود و از طرفي پروتکل را هم اجرا کند باز هم دستاوردي ندارد. با اين حال عدم اجراي پروتکل الحاقي ضرر بيشتري را متوجه ايران خواهد کرد.
خروج از پروتكل اشتباهي ديگر مانند FATF
يکي از بحث‌برانگيزترين بحث‌هاي مجلس يازدهم در عرصه سياست خارجي در اين روزها پروتکل الحاقي است. ايران از سال‌ها قبل پروتکل الحاقي را داوطلبانه اجرا کرده است. طبق اين پروتکل هر کشوري که آن را مي‌پذيرد بايد در پارلمان خود آن را به تصويب رسانده تا وجهه قانوني پيدا کند و از ضمانت اجرائي کافي نيز برخوردار باشد. ايران هنوز اين راه را نرفته است و با توجه به اقدام شوراي حکام در برگزاري جلسه عليه ايران و صدور بيانيه، بعيد هم به نظر مي‌رسد که جمهوري اسلامي بخواهد قانوني‌سازي پروتکل الحاقي را اجرا کند. يکي از مهم‌ترين تعهدات پروتکل الحاقي اين است که کشورهاي عضو آژانس پس از پذيرش پروتکل الحاقي موظف هستند اطلاعات بيشتري درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي و هرگونه فعاليت مرتبط با آن از جمله اطلاعات تحقيق و توسعه برنامه هسته‌اي، توليد اورانيوم و توريوم و هرگونه واردات و صادرات مرتبط با برنامه هسته‌اي خود را به آژانس ارائه دهند.
همچنين پروتکل الحاقي به بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي،دسترسي وسيع‌تري در بازرسي‌ها مي‌دهد. در حال حاضر نمايندگان مجلس يازدهم به دنبال امضاي طرحي هستند که دولت را ملزم به خروج از پروتکل الحاقي مي‌کند. حتي برخي از آنها بر اين باور هستند که بايد مساله خروج از برجام در کميسيون امنيت ملي مجلس بررسي تخصصي شود؛ اقداماتي که به گفته بسياري از صاحب‌نظران شرايط کشور را در عرصه بين‌المللي و به تبع آن در داخل به‌شدت سخت‌تر خواهد کرد.
در راستاي بررسي اين مسائل «آرمان ملي» گفت‌و‌گويي با مرتضي مکي، کارشناس مسائل بين‌الملل داشته است که در ادامه مي‌خوانيد.
خروج از پروتکل الحاقي چه تبعاتي براي ايران در پي خواهد داشت؟
در قبال بدعهدي دولت‌هاي اروپايي در خصوص تعهداتي که در ذيل برجام داده‌اند و خروج ايالات متحده از برجام همواره اين سوال در ذهن بسياري مطرح بود که ايران چه واکنشي به اين اقدامات نشان خواهد داد. ايران بايد قطعا در اين راستا براي حفظ جايگاه خود و دريافت حقوقش عکس‌العمل‌هايي نشان دهد اما قطعا تصميمات شتابزده در اين عرصه به ضرر ايران تمام خواهد شد. هر تصميم نادرستي در اين زمينه ميتواند تبعات سياسي، امنيتي و اقتصادي سنگيني براي ايران داشته باشد. نمايندگان مجلسي که اظهار مي‌کنند ايران بايد از پروتکل الحاقي و NPT خارج شود بايد تبعات امنيتي و سياسي سنگين اين خروج را در نظر بگيرند. ايران سال گذشته به FATFملحق نشد و امروزه دارد تبعات سنگين آن را تحمل مي‌کند. اشتباهي که در FATFرقم خورد نبايد در خصوص پروتکل الحاقي تکرار شود. بلوکه شدن پول ايران در ساير کشورها به علت عدم تصويب FATFرقم خورد و اين امر سبب شد تا امروزه در تنگنا قرار گيريم. خروج از پروتکل الحاقي تامين‌کننده منافع ملي و امنيت ايران نيست.
پذيرش پروتکل الحاقي از سوي ايران چه دستاوردهايي داشت؟ آيا در اين برهه زماني خروج از آن اقدام درستي است؟
ايران به صورت داوطلبانه پروتکل الحاقي را پذيرفت و هنوز مورد تصويب مجلس قرار نگرفته است. اين اقدام سبب شد تا اجماع جهاني عليه برنامه هسته‌اي صلح‌آميز ايران از بين برود. اگر مجلس تصميمي براي خروج از پروتکل الحاقي دارد بايد در زمان‌بندي آن تجديدنظر کند. ايران بايد تا انتخابات ماه نوامبر صبر کند و پس از آن تصميم‌گيري کند. اين اقدام ميتواند بيشتر منافع ملي را تامين کند. نبايد به‌گونه‌اي رفتار کرد که بار ديگر جهان نسبت به ايران بدبين شود و مکانيزم ماشه عليه ايران فعال شود. ايالات‌متحده با فشار حداکثري به دنبال اين است که ايران از پروتکل الحاقي و برجام خارج شود تا اجماع جهاني عليه آن ايجاد کند و از لغو تحريم‌هاي تسليحاتي ايران در ماه اکتبر جلوگيري کند. خروج ايران از پروتکل الحاقي اروپا را به سمت آمريکا سوق مي‌دهد و اروپا و آمريکا عليه ايران متحد خواهند شد. دشمنان ايران به دنبال بهانه‌اي هستند تا عليه ايران اقداماتي انجام دهند. قطعا خروج از پروتکل الحاقي يک جنگ رواني گسترده عليه ايران در منطقه و جهان رقم خواهد زد. خروج از پروتکل الحاقي ادعاي آمريکا مبني بر عدم پايبندي ايران به تعهداتش را به جهانيان ثابت مي‌کند. در منطقه نيز قطعا عربستان‌سعودي با تمام توان از اين اقدام سوءاستفاده خواهد کرد و هجمه‌هاي خود را عليه ايران بيشتر مي‌کند.
سياست اروپا در قبال ايران چه تغييراتي کرده است و با خروج از پروتکل الحاقي چه اتفاقي خواهد افتاد؟
در چند هفته اخير شاهد هستيم که کشورهاي اروپايي در قبال ايران يک سياست ابهام‌برانگيز در پيش گرفته‌اند. به شکلي که از يک‌سو به صورت مداوم خواهان حفظ برجام هستند و از سوي ديگر نيز فشارهايي بر ايران به خاطر بازديد از برخي سايت‌ها و پروتکل الحاقي وارد مي‌کنند. برجام از همان ابتدا مشخصا در مورد برنامه هسته‌اي ايران بوده است و قرار بر اين نبود تا به موارد ديگر تسري پيدا کند. ايران به همين رفتارهاي ابهام‌آميز اروپا واکنش نشان داده و اين به آن معنا است که رفتارهاي فعلي اروپاييان باعث ازبين‌رفتن برجام مي‌شود. در ادامه و پس از برجام نيز تبعات زيادي در منطقه براي بسياري کشورها به‌وجود مي‌آيد. ايران همانطور که به اروپا هشدار مي‌دهد بايد نيز مراقب باشد تا در زمين آمريکا و رژيم‌صهيونيستي نيز بازي نکند و همچنان حفظ برجام با اقتدار باشيم. اروپا به‌خوبي از مواضع ايران آگاه است و مي‌داند چه تغييراتي در مجلس ايران به وجود آمده است و مي‌داند که اگر برجام پابرجا نباشد بايد هزينه‌هاي سنگين سياسي و امنيتي پرداخت کنند. اين سياست ابهام‌آميز اروپا به صورت موقت ميتواند کارايي داشته باشد اما در بلندمدت چاره‌ساز نيست. اروپا به احتمال زياد عليه ايران براي بازگرداندن کليه تحريم‌ها مواضعي اتخاذ نخواهند کرد، در صورتي که ايران نيز از پروتکل الحاقي خارج نشود.
