روانشناسی اجتماعی چیست؟ تعریف، اصطلاحات کلیدی و مثال ها
- مجموعه: مشاوره خانواده
روانشناسی اجتماعی چیست
روانشناسی اجتماعی چیست و به چه موضوعاتی می پردازد؟
تعریف روانشناسی اجتماعی
گوردون آلپورت می‌گوید: روانشناسی اجتماعی از روش‌های علمی برای درک و توضیح چگونگی تأثیر افکار، احساسات و رفتار افراد از حضور واقعی، خیالی و یا فرضی سایر انسان‌ها صحبت می‌کند. در واقع روانشناسی اجتماعی درباره این است که چگونه محیط اجتماعی بر رفتار افراد تأثیر می‌گذارد.
احتمالاً توجه کرده‌اید که اطرافیان چگونه بر رفتار، کردار و تصمیمات شما تأثیر می‌گذارند. شاید بتوان گفت که رفتار و تصمیمات هر فرد دقیقاً بستگی مستقیم به کسانی که در اطراف آنها هستند دارد. مطمئناً متوجه شده‌اید که حضور افراد دیگر تأثیر چشمگیری بر نحوه عملکرد و انتخاب‌های شما دارد. مثلاً هنگامی که شما در جمع دوستانتان هستید احتمالاً رفتاری متفاوت با زمانی دارید که در جمع همکاران خود هستید.
روانشناسی اجتماعی به بررسی نحوه عملکرد و تصمیمات فرد می پردازد
اصول روانشناسی اجتماعی
همان‌طور که بیان کردیم روانشناسی اجتماعی بر اساس احساس، رفتار و شناخت شکل‌گرفته است افراد برای تعامل در زندگی اجتماعی خود به این سه ظرفیت انسانی متکی هستند.
• احساس: احساسات حالت‌های روانی و فیزیولوژی کوتاه اما شدیدی هستند که به‌عنوان بخشی از زندگی روزمره آنها را تجربه می‌کنیم مثل احساس شادی، غم، حسادت و... که ممکن است هر روز ما را درگیر خود کنند. نکته حائز اهمیت این است که اگر این احساسات تجربه نشوند ممکن است آسیب‌زا باشند.
این تجربیات به ما کمک می‌کنند تا بر اساس آنچه در درون خود تجربه می‌کنیم عمل نماییم. برای مثال احساس ترس فرد را از وجود یک خطر آگاه می‌کند. ناگفته نماند احساسات ما را به انجام رفتارهایی سوق می‌دهد که با برداشت ما از یک موقعیت خاص هماهنگ است. مثلاً زمانی که می‌ترسیم تمایل به فرار یا جنگ داریم.
• رفتار: افراد در طی برقراری روابط و تعاملات اجتماعی بر رفتارهای یکدیگر تأثیر می‌گذارند. این امر باعث می‌شود تا تعاملات اجتماعی به طور کارآمد و مؤثری پیش بروند. در واقع ما با دیگران همکاری می‌کنیم؛ چون به‌تنهایی نمی‌توانیم به نتیجه مطلوب برسیم. این رفتار برای بقا و حفظ زندگی در جامعه ضروری است.
این تبادلات اجتماعی شامل پاداش و مزایایی مانند توجه، تمجید، محبت، عشق، پاداش مالی است و همچنین شامل هزینه‌های اجتماعی و پیامدهای منفی مانند احساس سرخوردگی هنگام بروز اختلاف با دیگران، احساس گناه در صورت رفتار نامناسب با دیگران و احساس خشم هنگام ناکامی در تلاش، پیامدهای منفی هستند که ما و دیگران را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهند. البته افراد تلاش می‌کنند برای رسیدن به اهداف خود هزینه‌ها را به حداقل برسانند و پاداش‌های اجتماعی بیشتری دریافت نمایند.
• شناخت: شناخت اجتماعی مربوط به فعالیت‌های اجتماعی می‌باشد و به ما در درک و پیش‌بینی رفتار خود و دیگران کمک می‌کند. این شناخت به تفسیر فعال وقایع اشاره دارد گرچه افراد مختلف برداشت‌های متفاوتی از یک رویداد مشابه می‌توانند داشته باشند.
مثلاً وقتی دختری به پسری لبخند می‌زند شاید پسر فکر کند که دختر جذب او شده است درحالی‌که دختر فکر می‌کند لبخند او یک نگاه دوستانه است. این واقعیت که افراد مختلف، با طرز فکرهای متفاوتی رویدادها را تفسیر می‌کنند زندگی را جالب می‌کند؛ اما گاهی باعث اختلاف‌نظر و درگیری می‌شود. در همین راستا روان‌شناسان اجتماعی چگونگی تفسیر و درک مردم از وقایع اطراف خود و به‌ویژه قضاوت آنها در مورد علت‌های رفتار خود و دیگران را مورد مطالعه قرار می‌دهند.
روانشناسی اجتماعی براساس رفتار،شناخت و احساسات شکل گرفته است
دانش‌های مطرح در روانشناسی اجتماعی
دو نوع دانش طرح‌واره و نگرش در روانشناسی اجتماعی اهمیت ویژه‌ای دارند. در ادامه مقاله به بررسی آنها می‌پردازیم.
• دانش طرح‌واره‌ها: طرح‌واره شامل اطلاعاتی است که ما درباره یک فرد و یا یک گروه داریم. مثلاً دانش ما در مورد اینکه ایرانی‌ها افرادی تعارفی هستند.
• نگرش‌ها: بازنمایی دانشی است که عمدتاً شامل علاقه یا عدم علاقه ما به یک پدیده، شخص و یا گروه است. مثلاً من فلانی را دوست دارم. طرح‌واره‌ها و نگرش‌ها به ما این امکان را می‌دهند که بدون فکر و با سرعت در مورد چیزی و یا شخصی قضاوت کنیم. مثلاً تصمیم بگیریم که از کسی پیروی بکنیم یا نه؛ بنابراین این دودانش تأثیر مهمی بر پردازش سریع اطلاعات اجتماعی و رفتارهای اجتماعی ما دارند.
روانشناسی اجتماعی چه موضوعاتی را بررسی می‌کند؟
روانشناسی اجتماعی تلاش می‌کند تا رفتارهای فرد را در تعامل با محیط اجتماعی بررسی نماید و می‌خواهد رفتار انسان را به‌وسیله متغیرهای روان‌شناختی توصیف و تبیین نماید. البته توجه داشته باشید ادراک اجتماعی و تعامل اجتماعی نیز برای درک رفتار اجتماعی حیاتی است. از جمله موضوعاتی که روانشناسی اجتماعی به آن می‌پردازد عبارتند از:
• رفتار گروهی: گروه‌ها چه ویژگی‌هایی دارند؟ چند نفر یک گروه را تشکیل می‌دهند؟ چه چیزی ساختار یک گروه را دیکته می‌کند؟ چرا افراد به یک گروه خاص جذب می‌شوند؟
• ادراک اجتماعی: چگونه یک فرد ادراک خود را توسعه می‌دهد؟ چگونه ادراک خود توسط عوامل محیطی شکل می‌گیرد؟
• رهبری: نقش رهبر در یک گروه چیست؟ رهبران چگونه بر گروه‌ها و افراد تأثیر می‌گذارند؟
• رفتار غیرکلامی: حالات چهره، حرکات دست و سایر رفتارهای غیرکلامی چه احساساتی را منتقل می‌کنند؟
• مطابقت یا هم نوایی: چه چیزی افراد را وادار می‌کند که ادراکات خود را برای مطابقت با یک گروه یا شخص دیگر تغییر دهند؟ چگونه یک فرد تصمیم می‌گیرد که نفوذ دیگری یا گروهی را بپذیرد؟
• پرخاشگری: رفتار پرخاشگرانه چگونه تعریف می‌شود؟ چه چیزی باعث رفتار پرخاشگرانه معمولی می‌شود؟
• تعصب و پیش‌داوری: چه چیزی باعث می‌شود که شخصی نسبت به عضوی از یک گروه اجتماعی متفاوت تعصب داشته باشد؟ تفاوت بین تعصب و تبعیض چیست؟
بررسی رفتارهای فرد در جامعه
تفاوت روانشناسی اجتماعی با سایر رشته‌ها
1. تفاوت روانشناسی اجتماعی با حکمت عامیانه: روانشناسی اجتماعی اغلب با خرد عامیانه، روانشناسی شخصیت و جامعه‌شناسی اشتباه گرفته می‌شود. حکمت عامیانه بر مشاهدات حکایتی و تفسیر ذهنی متکی است، ولی روانشناسی اجتماعی از روش‌های علمی و مطالعه تجربی استفاده می‌کند و رفتار افراد را در موقعیت‌های مختلف اجتماعی بررسی می‌نماید. محققان در مورد نحوه رفتار افراد فرضیه مطرح نمی‌کنند. آنها آزمایش‌هایی را طراحی و اجرا می‌کنند که به نشان‌دادن روابط بین متغیرهای مختلف کمک می‌کند.
2. تفاوت روانشناسی شخصیت با روانشناسی اجتماعی: روانشناسی شخصیت بر ویژگی‌ها و افکار فردی تمرکز دارد. روانشناسی اجتماعی بر موقعیت‌ها متمرکز است. روان‌شناسان اجتماعی به بررسی تأثیر محیط اجتماعی و تعاملات گروهی بر نگرش‌ها و رفتارهای افراد علاقه‌مند هستند.
• تفاوت بین روانشناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی: شباهت‌های زیادی بین روانشناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی وجود دارد، جامعه‌شناسی تمایل دارد به رفتار و تأثیرات اجتماعی در سطح بسیار گسترده‌ای نگاه کند. جامعه‌شناسان به بررسی نهادها و فرهنگ‌هایی که بر نحوه رفتار مردم تأثیر می‌گذارند علاقه‌مند هستند. اما روان‌شناسان بر متغیرهای موقعیتی که بر رفتار اجتماعی تأثیر می‌گذارند تمرکز می‌کنند.
روانشناسی اجتماعی با سایر رشته ها تفاوت دارد
چرا روانشناسی اجتماعی مهم است؟
چون روان‌شناسان اجتماعی بر نگرانی‌های اجتماعی تمرکز می‌کنند آنها بر این باور هستند که نگرانی‌های اجتماعی تأثیر قدرتمندی بر رفاه فردی و همچنین سلامت جامعه به‌عنوان یک کل دارد. از جمله مشکلاتی مانند مصرف مواد، جنایت، تعصب، سوءاستفاده خانگی، سلامت عمومی، قلدری و پرخاشگری.
روان‌شناسان اجتماعی مستقیماً در زمینه سلامت روان کار نمی‌کنند، اما نتایج تحقیقات آنها بر نحوه برخورد متخصصان سلامت روان با رفتارهایی که تحت‌تأثیر عوامل اجتماعی است تأثیرگذار است. برای مثال، تشویق افراد به انجام رفتارهای سالم و اجتناب از رفتارهای خطرناک.
گردآوری: بخش روانشناسی بیتوته
