آشنایی با زندگینامه سوسن مادر امام حسن عسکری (ع)

مجموعه: زندگینامه بزرگان دینی

آشنایی با زندگینامه سوسن مادر امام حسن عسکری (ع)

زندگی نامه سوسن مادر امام حسن عسکری (ع)

چکیده ای از بیوگرافی سوسن مادر امام حسن عسکری (ع) :

نام : سوسن

کنیه : ام الحسن

محل زندگی : سامرا، مدینه

محل درگذشت : سامرا

آرامگاه : سامرا، حرم عسکریین

نام های دیگر : حدیث، سلیل

همسر : امام علی النقی (ع)

فرزندان : امام حسن عسکری (ع)، سید حسن، سید حسین، عالیه (عایشه) و جعفر.

نقش های قابل توجه : مجری وصیت نامه امام حسن عسکری (ع).

سوسن، مادر امام عسکری علیه السلام :

سوسن مادر امام حسن عسکری (ع) بود. برخی از نام های دیگری که برای او به کار رفته عبارتند از: حدیث و سلیل. این زن خدمتکار بود. شیخ صدوق از جابر درباره لوح فاطمه علیه السلام نقل می کند که گفت: در این لوح نام ائمه و مادرانشان و نام مادر امام حسن عسکری نوشته شده است. به عنوان سمانه با کنیه ام الحسن داده شد.»

پس از درگذشت حسن عسکری، به گفته حکیمه خاتون، مسئولیت شیعیان به عهده سوسن بود و او یکی از نایبان نوه اش حجت بن الحسن بوده است. او تا زمان غیبت صغری زنده بود و در شهر سامرا درگذشت.

نام، کنیه و لقب :

در منابع تاریخی و روایی برای مادر حسن عسکری چند نام بیان شده، که عبارتند از:سُوسَن، حُدَیْث، سَلیل، حُدَیْثه، حَرْبیّه، سَمانه. بنا به نوشته عیون المعجزات: «اسم مادر امام علیه السلام ، بر اساس آنچه محدّثان بیان نموده اند، «سلیل» است...» تعدّد نام در بین عرب ها رایج بوده، به ویژه برای کنیزان؛ چرا که ورود آنها به سرزمین غیر مادری یا به خانه مولا و مالک جدید، زمینه نامگذاری و تغییر اسامی را در پی داشته است. لذا موّرخان و محدّثان پیش از معرّفی نام این بانو، یادآور شده اند که: «و امّه امّ ولد یقال لها...؛ و مادر امام عسکری علیه السلام کنیز و جاریه بود که نامیده شده به...».البته برخی نیز بر این باورند که بیشتر این اسامی، از القاب او است.

سوسن پس از تولد فرزندش حسن عسکری با کنیه «امّ الحسن» و «امّ ابی محمّد» نامیده شد و با تولّد نوه یگانه اش (حجت بن الحسن )، با لقب و عنوان «جدّه» (مادربزرگ) شهرت یافت، زیرا مادربزرگ امام مهدی (عج) است. شیخ عباس قمی در منتهی الآمال نام مادر حسن عسگری را «سوسن» می داند و البته از القاب ایشان به سلیل، حدیث و جدّه اشاره می کند.

زادگاه :

نسب و دودمان سوسن (علیهاالسلام) چندان مشخّص نیست؛ امّا از تعابیری چون «امّ ولد» و «حربیّه» می توان نتیجه گرفت که وی به عنوان «کنیز» در مدینه زندگی می کرد و شاید همراه خانواده و اقوامش در یکی از جنگ های عصر حکومت بنی عبّاس به سرزمین مقدّس مدینه آمده است؛ همان گونه که برخی گفته اند: «وی در ولایت و کشور خودش، پادشاه زاده بوده...»

زمان ولادت او را با توجّه به تاریخ ولادت امام هادی (علیه السّلام) (۲۱۲ ق.) و تولّد امام عسکری (علیه السّلام) (۲۳۱ ق.) می توان این گونه تخمین زد که: سوسن (علیهاالسلام) در بین سال های ۲۱۸-۲۱۵ ق. به دنیا آمده است.

ازدواج با امام هادی :

سوسن به دلیل ویژگی های اخلاقی که داشت، به مرحله ای از شایستگی رسید که به خانه امام هادی علیه السلام راه پیدا کرد. شاید بتوان گفت که وی در دوره امامت امام جواد علیه السلام توفیق اقامت در مدینه را پیدا کرده و سرانجام دست تقدیر، او را به همسری امام دهم علیه السلام مفتخر ساخت. وی که سالیان سال به عنوان «کنیز» شناخته شده بود، پس از ازدواج با رهبر جهان اسلام و تشیع، زندگی دوباره و تابناکی را آغاز کرد که هر بانویی لیاقت آن را نداشت. وی بهترین همسر امام علیه السلام بوده و نسل «امامت» از دامن پاک و مطهرش ادامه پیدا می کند.

آری، این بانوی بزرگزاده و پاکدامن در حدود سال های ۲۲۵ تا ۲۲۹ ق. با خاندان نبوت و امامت ارتباط و پیوند پیدا کرده و جزء «عروسان بنی هاشم» قرار گرفت. امام عسکری علیه السلام خاطره نخستین روز آشنایی و زندگی پدر و مادرش را چنین بیان می کند: زمانی که سلیل به محضر امام هادی علیه السلام رسید، آن حضرت (در ستایش و مدح او) فرمود: «سلیل، مسلولةٌ من الآفات والعاهات والأرجاس والأدناس (الأنجاس)؛ سلیل، از بدی ها، پلیدی ها، زشتی ها، ناپاکی ها و آلودگی ها، پاک و عاری است».

امام هادی علیه السلام در ادامه چنین بشارت داد: «سیَهب الله حجته علی خلقه یملأ الأرض عدلاً کما ملئت جوراً؛ به زودی خداوند (از دامن و نسل سلیل) حجت الهی بر خلق خود (مهدی موعود علیه السلام) را موهبت و عطا می کند. او زمین را از عدل و داد پر می کند، همان طور که از جور و ستم پر شده باشد».

آشنایی با سوسن مادر امام حسن عسکری (ع)

فرزندان :

سوسن نیز مانند مادران برخی دیگر از ائمه (ع) کنیز بود. فرزندان او از امام هادی (ع) عبارتند از :

امام حسن عسکری (ع) : پس از تولد امام حسن عسکری (ع) سوسن به کنیه «ام الحسن» معروف شد.

محمد : ایشان مردی پارسا و جلیل القدر بود که در زمان پدرش رحلت کرد، وی فرزند ارشد خانواده بود.

حسین : ایشان مردی عابد و پرهیزکار بود که زمان رحلت آن مشخص نیست که قبل یا بعد از پدرش رحلت کرد.

جعفر : وی به سبب عملکرد منفی اش به «جعفر کذاب» معروف شد. لذا امام هادی علیه السلام از ولادت او احساس سرور نکرده و از فتنه وی خبر داد.

عایشه (عالیه) : ایشان تنها دختر امام هادی (ع) بود.

آرامگاه همه فرزندان امام هادی علیه السلام در کنار قبر مطهر پدرشان بوده و فقط سید محمد در خارج از شهر سامرا نزدیک شهر بلد واقع شده است.

اختلاف با جعفر :

امام حسن عسکری (علیه السلام) قبل از رحلت، مادرش را به سفر حج فرستاد. چون شنید که امام حسن عسکری (ع) رحلت کرده است، مدینه را به مقصد سامرا ترک کرد . وقتی فهمید که پسر دیگرش جعفر کذاب برای خود امامت می کند و تمام ارث پدرش را تصرف می کند، به حاکم شکایت کرد  و قاضی به نفع او حکم داد. پس از مدتی جعفر پول خود را از دست داد و جده مجبور شد مخارج زندگی خود و فرزندان و حیوانات خود را بپردازد.

برکات سوسن :

مادر امام حسن عسکری(ع) زنی بسیار مقید، متدین، متواضع و نیکو بود. امام هادی (علیه السلام) در مورد او می فرماید: «سلیل از منکرات و زشتی ها و ناپاکی ها و آلودگی ها پاک است ».

امام حسن عسکری علیه السلام هنگام وصیت به مادر، ارث خود را بین مادر و برادرش جعفر تقسیم کرد و نزد قاضی ثبت کرد. مادرش ادعا کرد که او وصیت نامه خود را تنظیم کرده است و قاضی صحت این موضوع را ثابت کرد.

در حدیثی از امام علی النقی (ع) آمده است :

سلیل مصون از مضرات، مفاسد و ناخالصی هاست. سپس امام (علیه السلام) به سلیل فرمود: به زودی خداوند حجت خود را به مردم خواهد داد. زمین را پر از عدل و داد می کند، همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است.

در منابع شیعه، شیخ صدوق، مورد تحسین و تمجید قرار گرفته است. علامه مجلسی در کتابش به نام "جلاء العیون"، او را زنی نیکوکار، شریف و با اخلاق برتر ستوده است. همچنین، شیخ عباس قمی در کتاب خود به نام "انوار البهیه" اظهار داشته است که امام حسن عسکری (ع) مادری بزرگوار داشته است که با بالاترین فضیلت، پارسایی، پاکی و برجستگی بین زنان زمان خود بوده است. روایات نیز این حقیقت را تأیید می کنند و می گویند که او را به عنوان یک زن زاهد و صالح می شناختند.

وصی امام حسن عسکری علیه السلام :

وجه تمایز این زن بر اساس روایتی که شیخ صدوق از احمد بن ابراهیم از حکیمه دختر امام جواد (ع) نقل می کند، روشن است.

امام حسن عسکری (علیه السلام) مادرش حدیث را وصی و متولی موقوفات و امور خیریه خود قرار داد. بر اساس برخی منابع تاریخی، احمد بن ابراهیم گفت:

در سال 262/875-66، من به زیارت حکیمه، دختر علی موسی الرضا علیه السلام رفتم. او خواهر ابوالحسن عسکری بود و در مدینه زندگی می کرد. ما درباره مسائل پنهانی صحبت کردیم و من از او پرسیدم که چه کسی امامت را بر عهده دارد؟ او گفت: فلان پسر حسن (علیه السلام) است و او را به نامش صدا می زنند. سپس من از او پرسیدم که آیا او را دیده یا خبری از او شنیده است؟ او گفت: از ابومحمد (امام حسن عسکری) در یک نامه ای که برای مادرش نوشته بود، درباره او شنیدم. سپس من از حکیمه پرسیدم: امام حسن عسکری (علیه السلام) کجاست؟ او به من گفت: او پنهان است. من پرسیدم: در این صورت، شیعیان باید به کسی پناه ببرند؟ حکیمه پاسخ داد: آنها باید به مادربزرگ او، یعنی مادر ابومحمد (علیه السلام) پناه ببرند. سپس من از حکیمه پرسیدم: آیا باید به دستور زنی پیروی کنم که او را وصی امام معصوم کرده است؟ حکیمه پاسخ داد: امام حسن عسکری علیه السلام به امام حسین علیه السلام اقتدا کرد که ظاهراً وصیتش را خطاب به خواهرش زینب بن علی علیه السلام کرده است. سپس، علی (علیه السلام) برای نجات جان امام سجاد (ع) ادامه داد: "تو فردی آگاه هستی. آیا در احادیث نشنیده ای که نهمین پسر حسین (ع) زنده است و ارثش تقسیم می شود؟"

شیخ طوسی در کتاب الغیبة نوشته است که امام حسن عسکری (علیه السلام) مادرش را به وصیّت خود برای مخفی نگه داشتن تولد فرزندش منصوب کرد. طوسی در ادامه می گوید: امام صادق (علیه السلام) نیز همین کار را کرد و پنج نفر را وصی خود قرار داد که یکی از آنها زنی به نام حمیده بربریه بود.

بنابراین، این زن عزیز، مؤمن و متقی، رابط امام(ع) و قومش بود. او نیز مجری وصیت او بود. چنین جایگاه والا و ارجمندی مختص ائمه است. اما به دلیل شرایط زمان و سن کم امام و غیبت صغری، این مأموریت به مادر امام حسن عسکری سپرده شد.

آرامگاه سوسن مادر امام حسن عسکری (ع)

محل دفن سوسن مادر امام حسن عسکری علیه السلام :

زمان فوت این زن برجسته مشخص نیست. اما پس از وفات فرزندش امام حسن عسکری (ع) (260 هجری قمری) هنوز زنده بود.جده وصیت کرد که در خانه خودش در کنار همسر و پسرش (امام علی بن محمد الهادی و حسن بن علی عسکری) دفن کنند. اما جعفر کذاب سعی کرد جلوی این کار را بگیرد و گفت: این خانه خانه من است. آرامگاه او هم اکنون در حرم مطهر امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) در سامرا است.

گردآوری : بخش مذهبی بیتوته