آداب قنوت نماز وتر و نحوه خواندن آن

مجموعه: اصول و فروع دین

آداب قنوت نماز وتر و نحوه خواندن آن

آداب قنوت نماز وتر چیست و چه دعاهایی خوانده می شود؟

آداب قنوت نماز وتر و نحوه خواندن آن

نماز وتر یکی از مهم ترین نمازهای مستحبی در دین اسلام است که در منابع فقهی شیعه و سنی به آن تأکید فراوان شده است. این نماز به دلیل جایگاه ویژه اش در شب و ارتباط عمیق آن با عبادت و دعا، از اهمیت بسزایی برخوردار است. قنوت، به عنوان بخشی از این نماز، فرصتی برای تضرع و دعا در برابر خداوند متعال فراهم می کند. در این مقاله، به بررسی دقیق و رسمی آداب قنوت و نحوه خواندن نماز وتر پرداخته می شود.

نماز وتر چیست ؟

نماز وتر، نمازی مستحبی است که معمولاً در پایان نمازهای شب (نماز تهجد یا نافله شب) خوانده می شود. این نماز به دلیل داشتن تعداد رکعت فرد (یک، سه، پنج یا بیشتر) به «وتر» به معنای «فرد» نامیده شده است.  نماز وتر در مذهب شیعه یک رکعت و در بین اهل تسنن باید سه رکعتی خوانده شود. در فقه شیعه، نماز وتر معمولاً یک رکعت است و پس از هشت رکعت نافله شب و دو رکعت نماز شفع خوانده می شود. در فقه اهل سنت، تعداد رکعت های نماز وتر ممکن است متفاوت باشد (از یک تا یازده رکعت).

حکم نماز وتر چیست ؟

در مورد حکم نماز وتر که واجب است یا نه اختلاف نظر وجود دارد. در بین اهل تسنن نماز وتر از نظر امام ابوجنیفه واجب تلقی می شود و از نظر دو شاگرد او به نام های امام ابویوسف و امام محمد و جمهور ائمه، سنت موکده به حساب می آید. امام ابوحنیفه این نماز را واجب می داند زیرا در حدیث به خواندن آن امر شده و امر به معنای واجب بودن عمل است. عَنْ أَبِي سَعِيدٍ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ أَوْتِرُوا قَبْلَ أَنْ تُصْبِحُوا. 

از ابی سعید رضی الله عنه نیز نقل شده است که پیغمبر (ص) فرمودند: نماز وتر را قبل از طلوع صبح بخوانید.

و دلیل جمهور ائمه برای واجب بودن نماز وتر: از ابوهریره نقل شده است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: إن الله وتر، یحب الوتر متفق علیه. خداوند وتر (تنها) است و وتر را دوست دارد.

نحوه خواندن نماز وتر در فقه شیعه

نماز وتر یک رکعت است و معمولاً پس از هشت رکعت نافله شب و دو رکعت نماز شفع خوانده می شود که در نیمه شب و پیش از طلوع خورشید خوانده می شود، مراحل انجام آن به شرح زیر است:

• برای خواندن نماز وتر ابتدا نیت کنید: یک رکعت نماز وتر می خوانم قُربة اِلی الله

• در نماز وتر یک مرتبه سوره حمد، سه مرتبه سوره توحید، یک مرتبه سوره فلق و یک مرتبه سوره ناس به همین ترتیب خوانده می شود.

• سپس به قنوت رفته و پس از خواندن ذکرهای مخصوص (که در ادامه آورده ایم) به تعداد مشخص، حاجت بیان می شود.

• در پایان نماز نیز تشهد و سلام خوانده می شود.

نحوه صحیح قنوت گرفتن

نحوه درست قنوت گرفتن بدین صورت است که دست ها را تا مقابل صورت بلند میکنیم بطوری که کف دست ها به سمت آسمان و در حالت خواندن دعا باشد.

هنگامی که نمازگزار در حال ذکر گفتن است مستحب است دست چپ را بالا بگیرد و با دست راست به شمارش اذکار بپردازد.

دعای مخصوص قنوت نماز وتر

دعای قنوت نماز وتر چیست ؟

قنوت دعای وتر از مهمترین بخش های آن است. شیخ طوسی در خصوص دعای قنوت نماز وتر گفته اند که ذکرهای آن خارج از شمارش است. اما بهتر است شخص در هنگام قنوت حالت تضرع و زاری داشته باشد و برای گناهان خود و سایر مومنین با گریه طلب مغفرت کند.

• در قنوت نماز وتر دست ها را بلند و با 40 مرتبه تکرار ذکر "اَللّهُمَّ اِغْفِر لِلْمومِنینَ وَ اَلْمومِناتْ وَ اَلْمُسلِمینَ وَ اَلْمُسلِماتْ" 40 نفر از مومنین زن و مردی که می شناسید را یاد کنید.

در کتاب توضیح المسائل مراجع چنین نوشته شده است:

در قنوت نماز وتر مستحب است چهل نفر مؤمن را دعا کند و مثلاً بگوید: اللهم اغفر للشهید بهشتی، اللهم اغفر للشهید رجایی و … و می تواند به مؤمنان و آشنایان محلّ خود، چه زن باشند و چه مرد، چه زنده باشد و چه مرده، دعا کند و می تواند به فارسی دعا کند و بگوید: خدایا پدرم، مادرم، برادرم، خواهرم و… را بیامرز.

به فتوای مراجع تقلید (به جز آیت الله فاضل و مکارم) خواندن دعای فارسی در قنوت هر نماز، چه نماز های مستحب و چه نماز های واجب اشکالی ندارد. 

• با 70 مرتبه تکرار ذکر "اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبی وَ اَتُوبُ اِلَیه" به درگاه خدا استغفار کنید.

• 300 مرتبه ذکر "العفو" را تکرار کنید و سپس بخوانید: "رَبّ اغْفِرْلی وَ ارْحَمْنی وَ تُبْ عَلیََّ اِنَّکَ اَنْتَ التّوابُ اَلْغَفُورُ الرّحیم"

• 7 مرتبه ذکر "اللهم هذا مقام العائذ بک من النار" را تکرار کنید.

دعای مخصوص قنوت نماز وتر

اللَّهُمَّ اهْدِنِی فِیمَنْ هَدَیْتَ، وَعَافِنِی فِیمَنْ عَافیْتَ، وَتوَلَّنِی فِیمَنْ تَوَلَّیْتَ، وَبَارِکْ لِی فِیمَا أعْطیْتَ، وَقِنِی شَرَّ مَا قضَیْتَ، فإنَّکَ تَقْضِی وَلا ُیُقْضَی عَلَیْکَ، إنَّهُ لا یَذِلُُ مَنْ وَالَیتَ، وَلا یَعِزُّ مَنْ عَادَیْتَ، تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَیْتَ

(خداوندا مرا جزء کسانی قرار بده که آنها را هدایت کرده ای، و مرا جزء کسانی قرار بده که آنان را عافیت داده ای، و مرا جزء آنانی قرار ده که دوست خود قرار داده ای، و در آنچه که به من عطا کرده ای برکت ده، و از شر آنچه که مقدر کرده ای مرا محفوظ بدار، چون تو قضاوت می کنی و بر تو حکم کرده نمی شود، و کسی را که تو دوست بداری خوار نمی گردد. خداوندا! دارای برکات بسیار و در ذات و صفاتت بلند مرتبه هستی)

دعای مخصوص دیگر برای قنوت نماز وتر :

اَلَّلهُمَّ اِنَّا نَسْتَعِيْنُكَ وَ نَسْتَغْفِرُكَ وَ نُؤْمِنُ بِكَ وَ نَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ وَ نُثْنِيْ عَلَيْكَ الْخَيْرَ، نَشْكُرُكَ وَ لاَ نَكْفُرُكَ، وَ نَخْلَعُ وَ نَتْرُكُ مَنْ يَّفْجُرُكَ. اَلَّلهُمَّ اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ لَكَ نُصَلِّيْ وَنَسْجُدُ وَ اِلَيْكَ نَسْعَي وَ نَحْفِدُ، نَرْجُوْ رَحْمَتَكَ وَ نَخْشَي عَذَابَكَ اِنَّ عَذَابَكَ بِالْكُفَّارِ مُلْحِقْ

(پروردگارا از تو کمک و مغفرت می جوییم و به تو ایمان می آوریم و در همه ی کارها به تو توکل می کنیم و همه ی ثناها را به تو اختصاص می دهیم و از تو تشکر می کنیم و به نعمت های تو کفر نمی ورزیم و از هر کسی که از فرمان تو سرپیچی نماید جدا شده و او را ترک می کنیم. پروردگارا فقط تو را عبادت می کنیم و برای تو نماز می خوانیم و سجده می کنیم و تمام سعی و کوشش ها برای توست و به رحمت تو امیدواریم و از عذاب تو می ترسیم که همانا عذاب تو سزاوار کافران است.)

آیا می شود قنوت نماز وتر را کوتاه کرد؟

برای اینکه قنوت نماز وتر را کوتاه کرد می توان تنها به ذکر ساده مانند دیگر نمازهای یومیه بسنده کرد. در حالت دیگر نمازگزار دعا برای چهل مومن را می خواند و دعای مخصوص قنوت را حذف می کند.

قنوت آسان نماز وتر

در حالت آسان نماز وتر قنوت اجباری نیست و می توان آن را ندیده گرفت زیرا نماز مستحبی است. همچنین قنوت آسان نماز وتر می تواند تنها سه بار تسبیح گفتن باشد.

نماز وتر در فقه اهل سنت

در فقه اهل سنت، نماز وتر معمولاً به صورت یک، سه، پنج یا بیشتر خوانده می شود. قنوت در این نماز ممکن است در برخی مذاهب (مانند شافعی و مالکی) در رکعت آخر و پس از رکوع خوانده شود. دعاهای قنوت در این مذاهب ممکن است شامل دعای قنوت معروف («اللهم اهدنا فیمن هدیت...») باشد که در نماز صبح نیز خوانده می شود. همچنین، برخی مذاهب اهل سنت قنوت را در شرایط خاص (مانند بلایا) واجب می دانند.

فضیلت قنوت و دعا در نماز وتر

قنوت در نماز وتر فرصتی است برای ارتباط عمیق با خداوند. در روایات آمده است که دعای در قنوت وتر به ویژه در سحرگاه، به استجابت نزدیک تر است. همچنین، دعا برای دیگران، به خصوص مؤمنین، باعث آمرزش گناهان دعاکننده می شود.

در پایان :

نماز وتر و قنوت آن، عبادتی است که ترکیبی از ذکر، دعا و استغفار را در خود جای داده است. این نماز با آداب خاص خود، فرصتی برای نزدیکی به خداوند و طلب مغفرت و حاجات فراهم می کند. با رعایت آداب قنوت، مانند طولانی کردن دعا، استغفار، دعا برای مؤمنین و حضور قلب، می توان از این عبادت بهره معنوی بیشتری برد. در نهایت، توصیه می شود که این نماز را به صورت مداوم در برنامه عبادی خود قرار دهید تا از برکات آن بهره مند شوید.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته