همه چیز درباره جنگ صفین

مجموعه: متفرقه دینی

جنگ صفین چگونه بود؟

همه چیز درباره جنگ صفین

جنگ صفین به نبرد دوم بود فتنه نخست، پس از جنگ جمل بود. این جنگ بین علی بن ابی طالب، چهارمین خلفای راشدین و معاویه اول در ساحل رود فرات در صفین در اطراف شهر رقه، سوریه کنونی انجام شد. ارتش ها بیش از دو ماه قبل از نبرد در این مکان اردو زده بودند و این حمله سرانجام توسط قرآن در سپاه علی در 26 ژوئیه (8 صفر 37 هجری قمری) آغاز شد و این نبرد تا 28 ژوئیه (10 صفر 37 هجری قمری) به طول انجامید. ) این نبرد زمانی پایان یافت که ارتش سوریه در حال شکست بود اما در یک رویداد ناگهانی هر دو طرف توافق کردند که اختلافات خود را از طریق داوری حل و فصل کنند.

مکان جنگ صفین:

میدان جنگ در صفین، یک روستای ویران شده در بیزانس، واقع در چند صد یاردی از ساحل راست رودخانه فرات در مجاورت رقه در سوریه کنونی قرار داشت. با روستای مدرن ابوهریرا در استان رقه شناسایی شده است.

پیش زمینه جنگ صفین:

خلافت راشدین در زمان حضرت محمد (ص) و سه خلیفه اول بسیار سریع گسترش یافت. جمعیت محلی یهودیان و مسیحیان بومی، که به عنوان اقلیت های مذهبی به حاشیه رانده شده و مالیات سنگینی برای تأمین مالی جنگ های بیزانس -ساسانی در نظر گرفته بودند، اغلب به مسلمانان کمک می کردند تا سرزمینهای خود را از بیزانسی ها و ایرانیان تصرف کنند، و در نتیجه فتوحات فوق العاده ای انجام می شد.

با پیوستن مناطق جدید به حکومت اسلامی، از تجارت آزاد نیز در حین تجارت با دیگر مناطق تحت حاکمیت اسلام بهره مند شدند. به منظور تشویق تجارت، مسلمانان از ثروت، به جای تجارت، مالیات گرفتند. مسلمانان زکات ثروت خود را به فقرا می پرداختند. از آنجا که قانون اساسی مدینه توسط پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) تنظیم شد، یهودیان و مسیحیان محلی همچنان از قوانین خود تحت حکومت اسلامی استفاده می کردند و داوران خود را داشتند. در سال 639، معاویه اول توسط عمر پس از برادر بزرگترش یزید بن ابی سفیان به عنوان والی سوریه منصوب شد.(فرماندار سوریه) در اثر طاعون جان باخت. معاویه برای جلوگیری از آزار و اذیت بیزانس از دریا در طول جنگ های اعراب و بیزانس استفاده می کرد، نیروی دریایی در سال 649 تاسیس کرد که توسط مسیحیان مونوفیسیت ، قبطیان و مسیحیان سوری یعقوبی از نیروهای دریایی و نیروهای مسلمان اداره می شد. این امر منجر به شکست نیروی دریایی بیزانس در نبرد ماست ها در سال 655 شد و دریای مدیترانه را باز کرد. 500 کشتی بیزانس در جنگ نابود شد و امپراتور کنستانس دوم تقریباً از بین رفت. سپس معاویه به دستور خلیفه عثمان بن العفان، خود را برای محاصره قسطنطنیه آماده کرد.

راشدون خلافت در طول جنگ صفین:

تسخیر سریع مسلمانان بر سوریه و مصر و متعاقب آن تلفات بیزانس در نیروی انسانی و قلمرو به این معنا بود که، امپراتوری روم شرقی برای بقا در تلاش بود. سلسله ساسانیان در ایران قبلاً فروپاشیده بود.

پس از جنگهای روم-ایران و جنگ های بیزانس-ساسانی، تفاوتهای ریشه ای بین عراق سابق، تحت امپراتوری ساسانیان ایران و سوریه سابق، تحت امپراتوری بیزانس وجود داشت. هر یک می خواستند پایتخت دولت اسلامی تازه تاسیس در قلمرو خود باشد.

محل جنگ صفین

شروع خصومت ها :

پس از نبرد شتر، علی (ع) در ژانویه 657 از بصره به کوفه بازگشت. عراقی ها می خواستند پایتخت داعش تازه تاسیس، در کوفه باشد تا درآمد را به منطقه خود وارد کند و با سوریه مخالفت کند.

در سوریه، تحریک به اغتشاش بی وقفه ادامه داشت. پیراهن عثمان، آغشته به خون و انگشتان خرد شده همسرش، نیلا، از منبر به نمایش گذاشته شد. سرانجام، هر دو طرف در صفین در جایی که ارتشها اردوگاه های خود را در سال 37/657 اردو زدند، همگرا شدند.

حتی در این مرحله، علی سه مرد اعزام کرد. بشیر بن عمرو بن محصن انصاری، سعید بن قیس همدانی و شیث بن ربعی تمیمی به نزد معاویه رفتند تا او را وادار به رضایت برای اتحاد، توافق و گردهمایی کنند. به گفته طبری، معاویه پاسخ داد: "از اینجا برو، فقط شمشیر بین ما تصمیم می گیرد."

ناتوانی علی در مجازات قاتلان عثمان و امتناع معاویه از بیعت، سرانجام علی را وادار کرد تا ارتش خود را برای مقابله با معاویه به شمال منتقل کند. علی نیروهای خود را جمع کرد و پس از آنکه در ابتدا قصد داشت از شمال به سوریه حمله کند، مستقیماً حمله کرد و از صحرای بین النهرین عبور کرد. با رسیدن به رقه، در کرانه فرات، پیشاهنگ سوریه مشاهده شد، اما بدون هیچ گونه مشارکت عقب نشینی کرد.

مردم رقه با علی دشمنی داشتند و ارتش او برای عبور از رودخانه با مشكل زیادی روبرو بود. سرانجام، مالک اشتر مردم شهر را تهدید به مرگ کرد، که باعث همکاری آنها شد ( نیاز به استناد ) سرانجام، ارتش با استفاده از پل و قایق ها توانست از رودخانه عبور کند. سپس ارتش علی در امتداد راست ساحل فرات حرکت کرد، تا آنجا که به پاسگاه سوریه سور الروم برخورد کردند، در آنجا درگیری کوتاهی رخ داد، اما پیشروی علی (ع) کند نشد. در ذی الحجه 36 (مه 657)، سپاه علی بن ابی طالب (ع) به چشم نیروهای اصلی معاویه افتاد که در دشت رودخانه صفین اردو زده بودند.

مشارکت اصلی در جنگ صفین

دو ارتش بیش از صد روز خود را در صفین اردو زدند و سعی کردند از درگیری اجتناب کنند و اوضاع را از طریق مذاکره حل و فصل کنند . ارتش علی (ع)، در اردوگاه خود قرآن داشتند، جنگ را در 26 ژوئیه آغاز کردند و این نبرد سه روز به طول انجامید. مورخ یعقوبی در تاریخ الی یعقوبی نوشت که علی (ع) 80 هزار مرد داشت که 70 نفر از آنها در جنگ بدر جنگیده بودند، 70 نفر در حدیبیه سوگند یاد کرده بودند و 400 انصار و مهاجر برجسته. معاویه 120 هزار سوری تحت فرماندهی خود داشت.

ویلیام مویر نوشت :

هر دو ارتش به طور کامل در آرایه قرار گرفتند، تا سایه های شب جنگیدند ، هیچ کدام پیروز نشدند. صبح روز بعد، نبرد با قدرت زیادی تجدید شد. علی (ع) با گل سربازان خود از مدینه خود را در مرکز قرار داد و بالها شکل گرفت، یکی از رزمندگان بصره و دیگری از کوفه. معاویه غرفه ای در زمین داشت. و در آنجا، توسط پنج خط از محافظان قسم خورده اش احاطه شده بود، روز را تماشا می کردند. عمرو با وزن زیاد اسب، بر بال کوفه فرود آمد. و علی در معرض خطر قریب الوقوع قرار گرفت ، هم از دوش های ضخیم تیرها و هم از برخورد نزدیک، اشتر جنرال علی، در رأس 300 حافظ قرآن (کسانی که قرآن را حفظ کرده بودند) پیش برد بال دیگر که با خشم بر محافظان بدن معاویه سقوط کرد.

جنگ صفین بین چه کسانی بود ؟

ادوارد گیبون مورخ انگلیسی نوشت :

خلیفه علی شخصیت شجاعت و انسانیت برتر را از خود نشان داد. به نیروهایش اکیداً توصیه شده بود که در آغاز اولین حمله دشمن صبر کنند، از برادران فراری خود صرفه جویی کنند و به اجساد کشته شدگان و عفاف زنان اسیر احترام بگذارند. رتبه های سوری ها با اتهام قهرمان، که بر اسب سوار شده بود، شکسته شد و با نیروی غیرقابل مقاومت شمشیر تیزبین و دو لبه خود را به کار گرفت.

از بین تلفات برآورد شده ، علی (ع) 25000 نفر را از دست داده است، در حالی که معاویه 45000 نفر را از دست داده است. علی (ع) که از کشتار وحشت زده شده بود، پیامی به معاویه فرستاد و او را به مبارزه مجردی دعوت کرد و گفت هر کس برنده شود باید خلیفه باشد. به قول گیبون:

علی (ع) سخاوتمندانه پیشنهاد داد که با یک نبرد خون مسلمانان را نجات دهد. اما رقیب لرزان او این چالش را به عنوان حکم مرگ اجتناب ناپذیر رد کرد.

عمار یاسر در میان شهدا در کنار علی (ع) بود. مادلونگ به نقل از طبری نقل می کند که معاویه پس از کشتن عمار، به پیروان خود گفت :

علی بن ابی طالب دو دست راست داشت. یکی از آنها در صفین به معنای عمار بن یاسر و دیگری مالک اشتر است.

حنظله بن خوالد روایت کرد: من با معاویه نشسته بودم. دو نفر بر سر عمار بن یاسر با هم درگیر شدند. هر یک از آنها ادعا می کردند که "من عمار را کشتم". سپس عبدالله بن عمرو گفت: "هر یک از شما از کشتن این شخص خوشحال می شوید ، مطمئناً من از پیامبر شنیدم که می گفت: ای عمار، گروه سرکش تو را به شهادت می رساند."

اولین گزارش این نبرد در کتاب ابن هشام ، نوشته شده در سال 833، جایی که او از ابن مزاحیم نقل می کند، ( متوفی سال 212 هجری قمری) و ابومخنف ( متوفی سال 170 هجری قمری) یافت می شود. او می گوید که پس از سه روز مبارزه جان باختن وحشتناک بود. 

معاویه و عمرو كه كار را تمام شده می دیدند و احساس شكست كردند دست به حیله زدند. فردای لیلة الهریر، پانصد قرآن بر سر نیزه های شامیان رفت. بلند فریاد می زدند كه ای گروه عرب! به زنان و دختران خود بیندیشید، اگر شما نابود شوید فردا چه كسی در برابر رومیان و تركان و پارسیان خواهد ایستاد؟

این اقدام سبب شد تا كم كم‌ در میان سپاه عراق این ندا شنیده شود كه دشمن حكمیت قرآن را پذیرفته است و ما حق جنگ با آنها را نداریم. امام علی (ع) به شدت در برابر این سخن ایستاد و اعلام كردند كه این كار جز فریب چیزی نیست. من سزاوارترین افراد برای پذیرفتن حكمیت كتاب خدا هستم.

در این لحظه حدود بیست هزار نفر از سپاه عراق نزد امام آمده از او خواستند تا حكمیت قرآن را بپذیرد. طایفه قراء كه به خواندن قرآن دلخوش بودند و شماری از آنها در سلك خوارج درآمدند، در میان این افراد بودند. مخالفان جنگ از امام خواستند تا دستور دهد مالک اشتر برگردد. امام شخصی را دنبال او فرستاد. مالک پیغام داد اكنون وقت بازگشت نیست. مخالفان گفتند: اگر مالک باز نگردد تو را خواهیم كشت. این خبر سبب شد تا مالک برگشته و جنگ متوقف شد.

اشعث كه یكی از منافقان بود و با استمرار جنگ شدیداً ‌مخالفت می كرد، نزد معاویه رفت و از وی درباره چگونگی اجرای حكم قرآن سؤال كرد. او گفت: بهتر است یک نفر از سوی ما و فرد دیگری از سوی شما بنشینند و درباره حکم قرآن در این باره اظهارنظر كنند. او این نظر را به امام منتقل كرد.

قرار شد که سوری ها و ساکنان کوفه داوری را برای خود تعیین کنند که هرکدام بین علی و معاویه تصمیم گیری کنند.

سوری ها عمرو بن العاص، رهبر فتح مسلمانان بر مصر را به عنوان سخنگوی معاویه انتخاب کردند. او یک مذاکره کننده بسیار ماهر بود و قبلاً برای کمک به مذاکرات با هراکلیوس، امپراتور بیزانس ، معرفی شده بود. علی (ع) می خواست مالک اشتر یا عبدالله بن عباس به عنوان داور برای مردم کوفه منصوب شوند، اما آن ها به شدت مخالفت کردند و ادعا کردند که افرادی مانند این دو مسئول جنگ هستند و بنابراین، واجد شرایط برای داوری نیستند. دفتر اعتماد آنها ابوموسی اشعری را به عنوان داور آنها نامزد کردند، که آنها را در زمان حکومت عثمان پس از برکناری والی عثمان به عنوان فرماندار کوفه منصوب کردند. علی برای جلوگیری از اختلافات خونین در ارتش خود، موافقت خود را اعلام کرد. بنابراین، علی (ع) شخصاً به داوران توضیح داد: 

شما داور هستید به شرطی که طبق کتاب خدا تصمیم بگیرید، و اگر تمایل چندانی ندارید نباید خود را داور تصور کنید.

عراقی های تحت فرمان علی و سوریان تحت فرمان معاویه بر سر ایمان خود، تقسیم نشده اند بلکه در مورد زمان ارائه افرادی که عثمان را کشته اند به دست عدالت سپرده اند. علی همچنین می خواست آنها را به دادگاه برساند اما اختلاف بر سر زمان بود.

نتیجه جنگ صفین

بر اساس منابع اولیه شیعه، علی (ع) بعداً نوشت:

ماجرا به این شکل آغاز شد: ما و سوری ها در حالی با یکدیگر روبرو بودیم که به یک الله، به یک پیامبر (ص) و بر همان اصول و قواعد دین ایمان داشتیم. از نظر ایمان به خدا و پیامبر اکرم (ص) ما هرگز نخواستیم که آنها (سوری ها) به چیزی فراتر از آنچه که به آن اعتقاد داشتند اعتقاد داشته باشند و آنها نمی خواستند ما ایمان خود را تغییر دهیم. هر دوی ما روی این اصول متحد بودیم. محل اختلاف بین ما مسئله قتل عثمان بود. شکاف ایجاد کرده بود. آنها می خواستند قتل را درب من بگذارند در حالی که من واقعاً از آن بیگناه هستم.

من به آنها توصیه کردم که این مشکل را نمی توان با جنگ و عصبانیت حل کرد. اجازه دهید هیجان فروکش کند، اجازه دهید ما خنک شویم. اجازه دهید فتنه و شورش را کنار بگذاریم. اجازه دهید کشور در فضایی مسالمت آمیز مستقر شود و هنگامی که یک رژیم پایدار تشکیل شد و اقتدار مناسب پذیرفته شد ، پس بگذارید این پرسش بر اساس اصول برابری و عدالت مورد بررسی قرار گیرد زیرا تنها در این صورت است که قدرت کافی برای یافتن جنایتکاران و محاکمه آنها آنها از پذیرفتن توصیه من امتناع کردند و گفتند که می خواهند با شمشیر در مورد موضوع تصمیم گیری کنند.

وقتی آنها پیشنهاد صلح من را رد کردند و به تهدیدهای تکان دهنده ادامه دادند ، طبیعتاً نبرد خشمگین و خونین آغاز شد. وقتی دیدند شکست در میدان نبرد با آنها روبروست ، هنگامی که بسیاری از آنها کشته شدند و بسیاری دیگر زخمی شدند ، آنها به زانو درآمدند و همان چیزی را پیشنهاد کردند که من قبل از شروع خونریزی پیشنهاد کرده بودم.

من پیشنهاد آنها را پذیرفتم تا خواسته آنها برآورده شود، نیت من از پذیرش اصول حقیقت و عدالت و عمل به این اصول روشن شود و آنها دلیلی برای شکایت از من نداشته باشند.

اکنون هر کس قاطعانه به وعده های داده شده پایبند باشد، کسی است که نجات او را خداوند نجات خواهد داد و کسی که سعی خواهد کرد به وعده های داده شده بازگردد، عمیقاً و عمیقتر در بدعت، خطا و ضرر فرو خواهد رفت. چشمان او در این جهان بر واقعیتها و حقیقت بسته خواهد شد و در جهان دیگر مجازات خواهد شد.

قرار شد تا قرارنامه ای نوشته شود. در این قرارنامه با اشاره به انتخاب این دو نفر از سوی مردم شام و عراق، حقوق مساوی برای امام و معاویه قرار داده شده بود. عمرو بن عاص در ملاقات با ابوموسی فصلی از فضایل! معاویه را برشمرد و تاکید کرد که معاویه ولی دم عثمان است. ابوموسی هم بر احیای سنت عمر در امر شورا تكیه داشت.

زمانی كه ابوموسی بر بالای منبر، خلع فرمان‌روایی امام علی علیه‌السلام را اعلام كرد، عمرو بن عاص اعلام كرد: او تنها حق خلع علی (ع) را داشت و من خلافت را به معاویه واگذار می كنم.

سرانجام جنگ بدون نتیجه خاتمه یافت. عَمّار و خُزَیمه در این جنگ شهید شدند.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته