لعان چیست و چه شرایط و آثاری دارد؟

مجموعه: متفرقه دینی

لعان چیست و چه شرایط و آثاری دارد؟

دانستنی ها درباره لعان

لعان چیست ؟

لِعان یا مُلاعَنَة به معنای لعن (نفرین) کردن زن و شوهر با الفاظ خاص نسبت به یکدیگر در جایی است که مرد ادعا کند همسرش را در حال زنا دیده و شاهدی هم ندارد و یا فرزندی که زنش به دنیا آورده از او نیست. این موضوعِ فقهی در آیات 6 تا 9 سوره نور بیان شده است.

لِعان یا مُلاعِنه مراسمی در فقه و حقوق اسلامی است که در آن زن و شوهر با رعایت تشریفات خاصی یکدیگر را لعنت می کنند. به این نحو که شوهر با سوگندهای ویژه ای به زن خود نسبت زنا دهد و همسرش با سوگندهای مشابهی اتهام شوهرش را رد کند. با تحقق لعان زن و شوهر از یکدیگر جدا شده و ازدواج دوباره ی آن ها تا اَبَد ممنوع است.

علت این عمل به خاطر آن است که اتهام زنا موجب می شود تا بر مرد حد قذف و بر زن حد زنا جاری شود؛ آنها با لعان این اتهام را از خود دور کرده و حدود شرعی در حقشان جاری نمی شود. لعان اگر با شرایط صحیح انجام شود، موجب اموری مثل فسخ عقد ازدواج و عدم ارث بردن آن فرزند از مرد و.... می شود.

لعان زمانی شروع می شود که مردی به همسر خود نسبت زنا دهد یا فرزندی را که زن به دنیا آورده از خود نفی کند. آنگاه شوهر باید در حضور حاکم شرع چهار بار ادعای خود را با ذکر سوگند تکرار کند و بار پنجم اعلام کند: «لعنت خدا بر من اگر دروغگو باشم». سپس زن چهار بار قسم می خورد که مرد دروغ می گوید و بار پنجم اعلام می کند: «خشم خدا بر من اگر او راست گفته باشد». پس از انجام این مراسم نکاح فسخ شده و زن و شوهر از یکدیگر جدا می شوند. زن برای همیشه بر شوهر حرام می شود و ازدواج دوباره ی آن دو ممکن نیست. اگر موضوع لعان نفی فرزند باشد، فرزندی که مورد لعان واقع شده متعلق به شوهر قلمداد نمی شود. همچنین حد از هر دو ساقط می شود، یعنی نه شوهر بدلیل قذف و اتهام زنا تازیانه می خورد و نه زن به دلیل زنا سنگسار می شود.

کاربرد لعان در جایی است که شوهر زنای همسر خود را مشاهده کرده ولی امکان اثبات آن را ندارد و در صورتی که زنای او را فاش کند به اتهام قذف هشتاد ضربه شلاق می خورد. در این وضعیت مرد می تواند با انجام مراسم لعان همسر خود را رها کند و فرزندی را که متعلق به مرد دیگری است از خود نفی کند.

احکام لعان در فقه شیعه:

– شوهر باید زنای همسرش (آمیزش جنسی از جلو یا پشت) را به چشم خود دیده باشد.

– زنی که لعان می شود باید همسر دائمی مرد باشد.

– زنی که مشهور به زنا است را نمی توان لعان کرد.

– در صورتی که زن از انجام لعان خودداری کند به حد زنا محکوم می شود، همینطور اگر مرد از لعان خودداری کند به حد قذف محکوم می شود.

– در موردی که مرد بتواند زنای زن را ثابت کند، فرزندی که بر اثر زنا به دنیا آمده همچنان متعلق به او خواهد بود مگر آنکه با انجام لعان آن را از خود نفی کند.

– در صورتی که زن کر و لال باشد، لعان با قذف زن از سوی شوهر تحقق پیدا می کند.

رجوع از لعان :

رجوع از لعان ممکن است. یعنی پدر می تواند بعداً فرزند ملعون را از خود بداند و این باعث می شود که مثل گذشته (قبل از لعان) فقط پسر از پدر ارث ببرد لیکن از ارحام پدری و همچنین پدر و ارحام پدری از پسر ارث نمیبرند.

شرایط لعان :

شرایط لعان بدین قرار است که باید به ترتیب انجام شود:

• مرد ادعا می کند که همسر خود را در حین زنا مشاهده کرده است ولی دلیل و شاهدی برای ادعای خود ندارد.

• زن هم باید همسر دائمی مرد باشد و در زمینه فحشاء شهرتی نداشته باشد تا بتواند در مراسم لعان، این اتهام را نفی کند. به طور یقین، زنی که به فحشاء معروف است لازم نیست که در مراسم لعان شرکت کند، زیر او از قبل، تمامی حرمت های جامعه را زیرپا گذاشته است.

متوجه می شویم زمانی که مرد به همسر خود اتهام فحشاء را می زند، او را به اصطلاح اسلامی قذف کرده است. به عبارتی مرد، همسر خود را به زنا متهم کرده است و در صورتی که برای اتهام خود مدرک و دلیلی ارائه نکرده، باید با ۸۰ ضربه شلاق مجازات شود، و در صورتی که دوست ندارد این نوع مجازات را تحمل کند باید مراسم لعان را به جای آورد.

مراحل انجام لعان :

برای انجام لعان، مرد و زن باید طبق مراحل زیر عمل کنند:

• هر دو در حضور حاکم شرع، به حالت قیام می ایستند.

• مرد پس از تکرار ادعای خود، چهار بار می گوید: «اُشْهِدُ بِاللَّهِ اَنّی لَمِنَ الصَّادِقینَ فیما قُلتُ»؛ یعنی «خدا را گواه می گیرم که در ادعای خود (نسبت به زنا یا نفی ولد) صادق و راستگو هستم».

• سپس یک بار می گوید: «لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَیَّ انْ کُنْتُ مِنَ الْکاذِبینَ»؛ یعنی «اگر در ادعای خود دروغگو باشم، لعنت خدا بر من باد».

• اگر زن ادعای مرد را قبول نداشته باشد، چهار بار می گوید: «اُشْهِدُ بِاللَّهِ انّهُ لَمِنَ الکاذِبینَ فی مَقالَتِهِ»؛ یعنی «خدا را گواه می گیرم که او (شوهر) در ادعای خود دروغگو است».

• آن گاه می گوید: «اِنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَیَّ انْ کانَ مِنَ الصَّادِقینَ»؛ یعنی «اگر او در ادعای خود راستگو باشد، خشم خدا بر من باشد».

شرط سوگندهای لعان :

لزوم مشتمل بودن سوگندهاى لعان بر نام خداوند:

«وَ الَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْواجَهُمْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ شُهَداءُ إِلَّا أَنْفُسُهُمْ فَشَهادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهاداتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ وَ يَدْرَؤُا عَنْهَا الْعَذابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهاداتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْكاذِبِينَ؛ و کسانی که همسران خود را (به عمل منافی عفت) متهم می کنند، و گواهانی جز خودشان ندارند، هر یک از آنها باید چهار مرتبه به نام خدا شهادت دهد که از راستگویان است. آن زن نیز می تواند کیفر (زنا) را از خود دور کند، به این طریق که چهار بار خدا را به شهادت طلبد که آن مرد (در این نسبتی که به او می دهد) از دروغگویان است.»

آشنایی با احکام لعان

آثار لعان :

اگر لعان با شروط مقرر و به طور صحیح، انجام پذیرد و حاکم شرع به صحت آن حکم دهد، آثار ذیل را به دنبال خواهد داشت:

• به هم خوردن عقد نکاح، به هم خوردن عقد نکاح و جدایی بین زن و شوهر (بدون طلاق).

• حرمت ابدی، یعنی آن زن و مرد هیچ گاه به یکدیگر حلال نمی شوند، حتی با عقد مجدّد.

این دو اثر در هر «لعان»- چه در قذف باشد و چه در نفی ولد- وجوددارد.

• در لعان، برای قذف، حد قذف از مرد و حدّ زنا از زن ساقط می گردد. پس اگر مرد به دنبال قذف، لعان کرد، ولی زن از لعان خودداری نمود، مرد از حدّ قذف نجات می یابد و به زن حدّ زنا زده می شود؛ زیرا لعان مرد به منزله چهار شاهد عادل است.

• در لعان برای نفی ولد، نسبت بین آن بچه و مرد و خویشاوندان او قطع می شود و از همدیگر ارث نمی برند، ولی نسبت میان بچه و مادرش و خویشاوندان او قطع نمی شود و از همدیگر ارث می برند.

نتایج لعان :

زمانی که زوج و زوجه در حضور قاضی، مراسم لعان را به درستی به انجام رساندند، آثار ذیل را می توان برای آن مدنظر گرفت:

منحل شدن نکاح بین زوجین

زمانی که زوج و زوجه در برابر قاضی به یکدیگر لعنت می فرستند، قاضی آن دو را نسبت به هم حرام می کند و حق ندارند که دوباره باهم ازدواج کنند. زوجین بعد از مراسم لعان، از هم جدا می شوند و لزومی ندارد که قاضی، صیغه طلاق را بر آن ها جاری سازد، بخاطر این که مراسم لعان، جداکننده زوجین از هم است و صیغه طلاق لزومی ندارد.

رابطه زوجین

زمانی که لعان به پایان می رسد، زن و مرد دیگر مانند گذشته نسبت به هم محرم نیستند. زوجه باید برای ازدواج مجدد عده نگه دارد. لازم است که زن مطلقه به اندازه سه طهر (پاکی و طهارت از خون حیض که تا سه ماه برابری می کند) عده نگه دارد. پس از به پایان رسیدن دوران عده، زوجه می تواند ازدواج کند.

حد قذف و حد زنا

زمانی که مراسم لعان به پایان رسید، دیگر مرد به مجازات 80 ضربه شلاق و زن به تحمل مجازات زنا محکوم نخواهند شد. در صورتی که زوج لعان کرد و زوجه، از اجرای آن سرباز زد، بنابراین مرد از تحمل مجازات مبری شده و در عوض زوجه به تحمل مجازات زنا محکوم خواهد شد.

عدم ارتباط فرزند و پدر

زمانی که پدر، فرزند به دنیا آمده را از آن خود نداند ارتباط بین این دو نیز قطع می شود و فرزند نمی تواند از میراث پدر استفاده نماید. البته رابطه بین مادر و فرزند پابرجا بوده و میراث مادری به فرزند می رسد.

حکم متهم کردن همسر به فحشا :

هیچ مردی نمی تواند به همسر خویش نسبت زنا دهد مگر زمانی که یقین به آن داشته باشد. بنابراین نه با شک و نه با غلبه گمان به برخی از اسباب شک آور، جایز نیست مرد به زن خویش نسبت زنا دهد بلکه به استناد شیوع آن بین مردم و یا به واسطه خبردادن شخص مورد وثوق نیز نسبت زنا دادن جایز نیست. حال اگر مردی حتی با یقین به موضوع، به همسر خویش نسبت زنا دهد ولی زن زیر بار نرفته و اعتراف به آن نکند و بیّنه ای هم وجود نداشته باشد، این اتهام از مرد نه تنها پذیرفته نمی شود بلکه اگر زن درخواست نماید بر مرد حد قذف هم جاری می گردد مگر این که مرد نزد قاضی، لعان جامع شرایط جاری کند که در این صورت حد قذف از وی برداشته می شود.

همچنین برای مرد جایز نیست فرزندیِ بچه ای را که در فراش او متولد شده و الحاقش به وی امکان پذیر است را انکار و نفی کند. مقصود از امکان الحاق فرزند آن است که مرد با مادر او نزدیکی کرده باشد و یا منی خود را در داخل واژن یا اطراف دهانه واژن او به گونه ای تخلیه کرده باشد که جذب آن توسط رحم ممکن بوده و از آن زمان تا لحظه زایمان شش ماه قمری یا بیشتر گذشته باشد و بیش از نهایت مدت حمل نیز نگذشته باشد. پس در این فرض و با امکان الحاق فرزند، انکار فرزندیِ بچه جایز نبوده و قبول او و اقرار به لحوق واجب است حتی اگر کسی با مادر او زنا کرده باشد تا چه رسد به صرف مطرح بودن اتهام زنا.

البته در صورتی که مرد به دلیل علم به اختلال در شروط الحاق، یقین داشته باشد که بچه از او به وجود نیامده است و اگر فرزندی اورا نفی نکند به حسب ظاهر شرع به او ملحق می شود، واجب است نفی کند ولدیت ولد را و لو با لعان، تا کسی که از او نیست به نسبش محلق نشود.

اهمیت، جایگاه و حکمت قرار دادن حکم لعان از نظر آیت الله مکارم شیرازی :

مرد مجبور نمی ‏شود كه اگر كار خلافى در مورد همسرش ديد سكوت كند و نزد حاکم شرع نرود.

زن هم به مجرد اتهام در معرض مجازات حد زناى محصنه قرار نمی گیرد و حق دفاع به او می دهد.

شوهر مجبور نمی ‏شود که اگر با چنين صحنه ه‏ایی روبرو شد به دنبال چهار شاهد برود و این راز دردناک را برملا سازد.

اين حکم مرد و زنی را كه ديگر قادر به ادامه زندگى مشترک زناشويى نیستند از هم جدا می سازد و حتى اجازه نمی ‏دهد در آینده با هم ازدواج کنند، چرا که اگر این نسبت راست باشد آنها از نظر روانى قادر بر ادامه زندگى زناشويى نیستند، و اگر هم دروغ باشد عواطف زن آن چنان جریحه‏ دار شده که بازگشت به زندگى مجدد را مشکل می سازد.

تكليف فرزند را هم روشن می سازد.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته