رکوع: نشانه‌ای از تسلیم و تعظیم در برابر خدا

مجموعه: اصول و فروع دین

رکوع: نشانه‌ای از تسلیم و تعظیم در برابر خدا

رکوع در نماز: عمق تعبد و ارتباط با خدا

رکوع چیست؟

رکوع در هنگام نماز یک عمل رایج در بسیاری از ادیان و سنت های معنوی است. رکوع در لغت به معنای خم شدن و پایین انداختن سر است. رکوع عمل تعظیم اغلب به عنوان راهی برای نشان دادن احترام، فروتنی، و تسلیم در برابر قدرتی بالاتر دیده می شود.

در اسلام به رکوع در هنگام نماز «رکوع» گفته می شود و یکی از ارکان ضروری و واجب نماز است. یعنی ترک کردن یا زیاد کردن آن حتی از روی سهو باعث باطل شدن نماز می شود. مسلمانان رکوع را به این صورت انجام می‌دهند که دست‌های خود را که در پهلوی خود قرار می دهند، سپس از ناحیه کمر به جلو خم می‌شوند، دست‌های خود را روی زانو می‌گذارند و یک یا سه و یا هفت مرتبه سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظيمِ وَ بِحَمدِهِ می‌گویند و یا  و می‌توان به جای آن سه بار «سُبْحانَ اللهِ» گفت. تعداد ذکرهای رکوع باید عدد فرد باشد یعنی 1، 3، 5 و یا هفت مرتبه. گفتن یک‌بار "سبحان الله" کفایت نمی‌کند و باید 3 مرتبه کمتر گفته نشود.

در یهودیت، رکوع هنگام نماز به عنوان « تاکانون » شناخته می‌شود و معمولاً در مراسم صبحگاهی و بعدازظهر روزهای هفته انجام می‌شود. در طول تاکانون، افراد هنگام خواندن دعاهای توبه و دعا، رکوع می کنند.

در مسیحیت، رکوع هنگام نماز به اندازه سایر ادیان رسمیت ندارد، اما در برخی مذاهب این امر رایج است. در برخی از کلیساهای کاتولیک و انگلیکن، افراد در بخش‌های خاصی از عبادت، مانند هنگام تلاوت اعتقادنامه نیقیه یا گلوریا پاتری، تعظیم می‌کنند.

در آیین هندو، رکوع هنگام نماز به نام «ناماسکرا» یا «پرانام» شناخته می‌شود و در بسیاری از عبادات رایج است. افراد ممکن است در برابر خدایی که برایش دعا می کنند، و همچنین در برابر گورو یا معلم معنوی خود تعظیم کنند.

در بودیسم، رکوع هنگام نماز به « سجده » معروف است و در بسیاری از سنت های بودایی رایج است. در هنگام سجده، افراد به نشانه احترام و تسلیم در برابر بودا یا سایر معلمان روحانی، زانو می زنند و پیشانی خود را به زمین می زنند.

برای نمازهای دین اسلام در هر رکعت یک رکوع به جا آورده می شود. تنها در نماز آیات هر رکعت 5 رکوع دارد. بعد از رکوع می ایستیم و سپس به سجده می رویم. اما تنها در رکعت دوم نماز جمعه پس از رکوع قنوت می کنیم و بعد از آن سجده انجام می دهیم.

اهل سنت پس از رکوع دعای «ربنا و لک الحمد» را می‌خوانند.

آشنایی با واجبات و مستحبات رکوع

معنای ذکرهای رکوع :

سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظيمِ وَ بِحَمدِهِ : پاك و منزّه است پروردگار بزرگ من و او را سپاس مى ‏گويم.

سُبْحانَ اللهِ : پاک و منزه دانستن خداوند از هر عیب و نقصی.

رکوع در قرآن :

با توجه به نماز مستحبی تراویح که در شبهای قدر ماه رمضان مقرر شده است و رکعات آن هزار می‌باشد و در هر رکعت بخشی از قرآن تلاوت می‌گردد لذا قرآن را به هزار قسمت تقسیم نموده‌اند و هر قسمت را یک رکوع می‌نامند بعنوان مثال سوره حمد یک رکوع و سوره بقره ۴۰ رکوع است و سوره‌های آخر قرآن معمولاً هریک یک رکوع محسوب می‌شوند.

رکوع به عنوان نمادی از عبودیت و نماز در ده آیه از قرآن کریم مورد اشاره قرار گرفته است، مانند آیه 77 از سورۀ حجّ: یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْکعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّکمْ وَ افْعَلُوا الْخَیرَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار خوب انجام دهید، باشد که رستگار شوید).

در روایات اهل بیت نیز بر جایگاه برجسته آن تأکید شده و به طولانی کردن آن مگر در نماز جماعت، سفارش شده است. در دو کتاب وسائل الشیعه و مستدرک آن 182 روایت در موضوع احکام رکوع وجود دارد.

در مسجد الحرام در مکه، رکوع در نماز حج به شکل خاصی انجام می‌شود. در این روش، شخص در هر رکعت سه بار رکوع می‌کند و بعد از آخرین رکوع، دو بار سجده می‌کند.

معنی ایه رکوع

واجبات رکوع :

• خم شدن به اندازه‌یی که بتواند دستها را به زانو بگذارد

• ذکر

• آرامش بدن در حال گفتن ذکر رکوع

• ایستادن بعد از رکوع

• آرامش بدن بعد از رکوع

مستحبات رکوع :

• مستحب است در حالی که بدن حرکتی ندارد قبل از رکوع ذکر «اَللّهُ اَکْبَرُ» و پس از رکوع ذکر «سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» گفته شود.

• بازکردن و گشودن دست‌ها از دو پهلو مانند دو بال گشوده برای مرد و ترک آن برای زن.

• گذاشتن کف دست‌ها بر سر زانوها با انگشتان باز.

• قرار دادن دست راست بر زانوی راست پیش از نهادن دست چپ بر زانوی چپ.

• کشیدن زانوها به عقب و صاف کردن پشت و موازی قراردادن گردن با آن.

• قرار دادن زانوها به موازات یکدیگر.

• فاصله انداختن بین پاها به‌اندازه یک وجب.

• تکرار ذکر رکوع و ختم آن به عدد فرد مانند سه، پنج و هفت.

• گفتن ذکر صلوات بر محمد و آل محمد قبل یا بعد از ذکر واجب رکوع.

• در رکوع و سجده نماز، خواندن قرآن کراهت دارد.

به طور کلی، رکوع در هنگام نماز راهی برای ابراز فداکاری بدنی و تسلیم شدن در برابر قدرت بالاتر یا تمرین معنوی است. این یک عمل رایج در بسیاری از ادیان و سنت های معنوی است و می تواند یادآور فروتنی و احترامی باشد که برای ارتباط عمیق تر با الهی لازم است.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته