تشهد، ستون مرکزی نماز
- مجموعه: اصول و فروع دین
تشهد، قلب نماز
تشهد یکی از مهمترین و واجبترین بخشهای نماز است که در رکعت دوم و آخر نمازهای واجب خوانده میشود. این بخش از نماز، بیانگر اعتقاد قلبی مسلمان به توحید، رسالت پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت ایشان است. در این مقاله، به بررسی کامل و جامع تشهد نماز خواهیم پرداخت.
تشهد نماز چیست ؟
تَشَهُد از واجبات نماز که در رکعت دوم و رکعت آخر نماز پس از دو سجده خوانده میشود و حاوی اقرار به یگانگی خدا پیامبری حضرت محمد(ص) و همچنین صلوات بر پیامبر و خاندان او است:
«اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ».
تشهد از اجزای غیر رُکنی نماز است و از همین رو گرچه خواندن آن واجب است، اما فراموشی آن به باطل شدن نماز نمی انجامد.
تشهد (عربی: تَشَهُّد) بخشی از نماز است که در آن فرد نشسته رو به قبله، خدا را ستایش میکند و سپس شهادتین را بیان می کند. این کار در آخر با صلوات پایان می یابد.
معنی و مفهوم تشهد :
تشهد به معنای شهادت دادن است. در تشهد، مسلمان شهادت میدهد که هیچ خدایی جز الله نیست و محمد (ص) بنده و فرستاده اوست. همچنین، مسلمان در تشهد، از خداوند میخواهد تا به پیامبر و خاندانش درود بفرستد.
جایگاه تشهد در نماز :
تعداد تکرار: تشهد در نمازهای دو رکعتی یک بار، و در نمازهای سه رکعتی و چهار رکعتی دو بار خوانده میشود.
زمان خواندن: تشهد پس از دو سجده در رکعت دوم و آخر نماز خوانده میشود.
فلسفه تشهد در نماز چیست؟
نمازگزار در رکعت دوم و آخر نماز، پس از سجده، تشهد می خواند که شامل گواهی دادن به یکتایی خدا و رسالت پیامبر است. درباره فلسفه و حکمت تشهد می توان به موردهای زیر اشاره کرد:
1. حمد و ستایش الهی
امام صادق علیه السلام فرمودند :
تشهد، حمد و ستایش خداست. پس در خلوت، بنده خدا باش و در کارها فروتن؛ زیرا خدا انسان را خلق کرده و او را به عبادت کردن فرمان داده که با قلب و زبان و جوارح، حق عبودیت را به جای آوری... .
2. تجدید ایمان و اسلام
امام علی علیه السلام فرمودند: «معنای تشهد، تجدید و تکرار شهادتین است؛ تجدید ایمان و اسلام و اعتراف به مبعوث شدن بعد از مرگ».
3. اقرار و اعتراف به توحید و نبوت
شخص نمازگزار روزانه ده ها مرتبه به یگانگی خدا و رسالت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شهادت می دهد و این گواهی را در نماز مستحکم می سازد. تشهد، بیان و تکرار سخنانی است که در ابتدای نماز (اذان و اقامه) به زبان آورده و این برای یادآوری و اقرار مکرّر سخنان پیشین است.
4. صلوات بر پیامبر خاندان ایشان، نمایان گر مفاهیم زیر است:
الف) قدردانی از تلاش های طاقت فرسای پیامبر در هدایت مردمان؛
ب) جایگاه والای خاندان معصوم آن حضرت، به گونه ای که در نماز هم از آنان یاد می شود؛
ج) پیوند نزدیک نبوت با امامت؛
د) عمل به سفارش های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در دوستی با خاندان آن حضرت.
5. در حمد، به زبان جمع اظهار بندگی می کنیم.
تشهد، به زبان اول شخص (شهادت می دهم) است. گویا این گواهی را هر کس باید خود، با آگاهی و اعتقاد عمیق، اظهار و بیعت خویش را با خدا و رسول تجدید کند.
6. در تشهد، مستحب است انسان پای راست خود را بر روی پای چپ بیندازد.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام در بیان دلیل این عمل فرمودند : «تأویل آن این است که خدایا! باطل را بمیران و حق را بر پای دار».
7. تشهد نماز، به زانو زدن در پیشگاه خدای متعال در روز قیامت شباهت دارد.
واجبات تشهد :
نشستن به طور خاص: برای مردان به صورت طورک (نشستن روی رانها) و برای زنان به صورت تربع (نشستن روی باسن)
شهادت به توحید و رسالت: اذان گفتن به یگانگی خدا و رسالت پیامبر
صلوات بر پیامبر و آل او: فرستادن صلوات بر پیامبر اکرم (ص) و خاندانش
ترتیب اجزا: رعایت ترتیب ذکر شده در تشهد
زبان عربی: خواندن تشهد به زبان عربی
احکام فراموش کردن تشهد :
فراموش کردن تشهد اول: اگر قبل از رکوع رکعت سوم به یاد آورد، باید بنشیند و تشهد را بخواند. اگر بعد از رکوع به یاد آورد، پس از اتمام نماز باید قضای آن را به همراه دو سجده سهو به جا آورد.
فراموش کردن تشهد آخر: اگر قبل از سلام یا بعد از سلام اما قبل از انجام اعمالی که نماز را باطل میکند، به یاد آورد، باید تشهد را بخواند و سپس سلام دهد و دو سجده سهو به جا آورد.
پرسش : اگر تشهد در نماز فراموش شود آیا حتماً باید بعد از سلام نماز، اول تشهد را قضا کرد بعد سجده سهو؟ اگر برعکس خوانده شود یعنی اول سجده سهو بعد تشهد را قضا کنیم تکلیف چیست؟
پاسخ آیتالله خامنهای : بنا بر احتیاط واجب ابتدا تشهد قضا شود و اگر برعکس عمل کرد؛ بنا بر احتیاط واجب پس از تشهد دوباره سجده سهو انجام شود.
پاسخ آیتالله مکارم شیرازی : چنانچه تشهد فراموش شود احتیاط مستحب این است که بعد از نماز قضای آن را به جا آورند و بعد از آن بنابر احتیاط واجب سجده سهو به جا آورند، البته تشهد سجده سهو کفایت از سجده فراموش شده میکند.
فضیلت تشهد :
تشهد دارای فضیلتهای بسیاری است از جمله:
تقویت ایمان: با تکرار تشهد، ایمان انسان به توحید و رسالت پیامبر تقویت میشود.
نزدیکی به خدا: تشهد، وسیلهای برای نزدیک شدن به خداوند و درخواست رحمت و مغفرت اوست.
احترام به پیامبر و اهل بیت: با فرستادن صلوات بر پیامبر و اهل بیت، احترام و محبت خود را به ایشان نشان میدهیم.
نکات مهم درباره تشهد :
توجه به معنی: هنگام خواندن تشهد، به معنی کلمات توجه کنیم تا معنای آن را درک کنیم.
آرامش و وقار: تشهد را با آرامش و وقار بخوانیم.
تمرین: برای یادگیری صحیح تشهد، آن را تمرین کنیم.
نتیجه نهایی :
تشهد، قلب نماز است و بیانگر اعتقاد قلبی مسلمان به توحید و رسالت پیامبر است. تشهد، نقش بسیار مهمی در نیایش و عبادت دارد. با خواندن تشهد، مسلمان به یاد خدا و پیامبرش میافتد و ارتباط معنوی خود را با آنان تقویت میکند. بنابراین، باید به خواندن صحیح و با حضور قلب تشهد اهمیت فراوانی داد. با رعایت احکام و آداب تشهد، میتوانیم نماز خود را با کیفیت تر و با حضور قلب بیشتری به جا آوریم.
گردآوری: بخش مذهبی بیتوته