مسعود علی‌محمدی: شهیدی که علم ایران را به جهان معرفی کرد
- مجموعه: زندگینامه شعرا و دانشمندان
مسعود علی‌محمدی
زندگینامه و دستاوردهای مسعود علی‌محمدی، دانشمند هسته‌ای ایران
مسعود علی‌محمدی
دکتر مسعود علی‌محمدی یکی از برجسته‌ترین دانشمندان ایرانی در حوزه فیزیک نظری بود که به دلیل فعالیت‌های علمی برجسته و نقش مؤثرش در پیشرفت علم در ایران شناخته می‌شود. او که به عنوان استاد دانشگاه تهران فعالیت می‌کرد، به دلیل مشارکت در پروژه‌های علمی بین‌المللی و تأثیرگذاری در حوزه‌های تخصصی خود، از جمله ذرات بنیادی و کیهان‌شناسی، شهرت داشت. متأسفانه، زندگی این دانشمند برجسته در سال ۱۳۸۸ بر اثر یک اقدام تروریستی به پایان رسید، اما میراث علمی و تأثیر او بر جامعه علمی ایران همچنان باقی است.
دانشمند هسته‌ای ایران
زندگینامه مسعود علی‌محمدی
کودکی و تحصیلات اولیه
مسعود علی‌محمدی در سوم شهریور ۱۳۳۸ در روستای کن، در نزدیکی تهران، در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. او تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در تهران گذراند و در سال ۱۳۵۶ دیپلم خود را از دبیرستان شهریار قلهک دریافت کرد. علاقه او به علم و به‌ویژه فیزیک از همان دوران نوجوانی آشکار بود. پس از اخذ دیپلم، تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته فیزیک در دانشگاه شیراز آغاز کرد و در سال ۱۳۶۴ مدرک کارشناسی خود را دریافت نمود.
با وجود دریافت امتیاز بورس تحصیلی برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، او تصمیم گرفت تحصیلات خود را در ایران ادامه دهد. در سال ۱۳۶۴ وارد دوره کارشناسی ارشد فیزیک در دانشگاه صنعتی شریف شد و در سال ۱۳۶۷ این دوره را به پایان رساند. او سپس در سال ۱۳۷۱ به عنوان اولین دانش‌آموخته دوره دکتری فیزیک نظری دانشگاه صنعتی شریف فارغ‌التحصیل شد و به این ترتیب، به اولین فردی تبدیل شد که مدرک دکتری فیزیک را در داخل ایران دریافت کرد.
فعالیت‌های علمی و حرفه‌ای
دکتر علی‌محمدی به عنوان استاد دانشکده فیزیک دانشگاه تهران فعالیت می‌کرد و تخصص اصلی او در زمینه ذرات بنیادی، انرژی‌های بالا و کیهان‌شناسی بود. او همچنین در دانشگاه‌های مالک اشتر و امام حسین (ع) تدریس می‌کرد و نقش مهمی در آموزش نسل‌های جدید فیزیکدانان ایفا نمود.
وی بیش از ۵۳ مقاله علمی در مجلات معتبر بین‌المللی منتشر کرد و در پروژه‌های علمی بین‌المللی، از جمله پروژه سزامی (مرکز تابش سینکروترون برای تحقیقات و علوم کاربردی در خاورمیانه)، به عنوان یکی از نمایندگان ایران فعالیت داشت. او همچنین کتاب‌های متعددی در زمینه فیزیک تألیف و ترجمه کرد، از جمله ترجمه کتاب «مکانیک کوانتومی مدرن» نوشته جی.جی. ساکورای که با همکاری حمیدرضا مشفق انجام شد.
دکتر علی‌محمدی به دلیل خلاقیت علمی و توانایی‌اش در مواجهه با پرسش‌های پیچیده علمی شناخته می‌شد. او قادر بود با مسائل بی‌پاسخ روبرو شود و با پشتکار به حل آن‌ها بپردازد.
ترور مسعود علی‌محمدی
مشارکت در برنامه هسته‌ای ایران
پس از ترور دکتر علی‌محمدی در سال ۱۳۸۸، برخی رسانه‌های ایرانی او را به عنوان «دانشمند هسته‌ای» معرفی کردند و ادعا شد که وی یکی از دانشمندان ارشد فناوری هسته‌ای ایران بوده است. با این حال، سازمان انرژی اتمی ایران در بیانیه‌ای هرگونه رابطه استخدامی با وی را تکذیب کرد و تأکید نمود که فعالیت‌های علمی او ارتباطی با فناوری هسته‌ای نداشته است. همچنین، احمد شیرزاد، دوست و همکار وی، و استادان دانشکده فیزیک دانشگاه تهران در بیانیه‌ای اعلام کردند که دکتر علی‌محمدی در زمینه فیزیک نظری فعالیت می‌کرده و ارتباطی با برنامه هسته‌ای نداشته است.
با این وجود، برخی منابع، از جمله همسر وی، منصوره کرمی، اظهار داشتند که دولت ایران به او گفته بود همسرش در مسائل سری مرتبط با برنامه هسته‌ای نقش داشته است. این موضوع همچنان محل بحث و اختلاف نظر است، اما فعالیت‌های علمی او در پروژه‌های بین‌المللی مانند سزامی ممکن است باعث شده باشد که وی به عنوان هدفی برای ترور در نظر گرفته شود.
ذرات بنیادی
ترور و شهادت
در صبح روز ۲۲ دی ۱۳۸۸، دکتر مسعود علی‌محمدی در سن ۵۰ سالگی، هنگام خروج از منزلش در منطقه قیطریه تهران، بر اثر انفجار یک بمب کنترل از راه دور که در یک موتورسیکلت جاسازی شده بود، ترور شد. این اقدام تروریستی به دو نفر دیگر نیز آسیب رساند و خساراتی به ساختمان‌های اطراف وارد کرد.
پس از این واقعه، مقامات ایرانی، از جمله علی لاریجانی، رئیس وقت مجلس، این ترور را به سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل نسبت دادند و آن را در چارچوب پرونده هسته‌ای ایران تحلیل کردند. در سال ۱۳۸۹، وزارت اطلاعات ایران اعلام کرد که عامل ترور، مجید جمالی فشی، دستگیر شده است. او در اعترافات خود ادعا کرد که تحت آموزش‌های موساد در اسرائیل، اقدام به این ترور کرده است. جمالی فشی در سال ۱۳۹۱ به اتهام محاربه و فساد فی‌الارض اعدام شد.
مجله تایم نیز گزارش داد که مقامات اطلاعاتی غربی صحت اعترافات جمالی فشی را تأیید کرده‌اند و این ترور توسط تیمی آموزش‌دیده توسط موساد انجام شده است.
واکنش‌ها و پیام‌های تسلیت
ترور دکتر علی‌محمدی واکنش‌های گسترده‌ای در داخل و خارج از ایران به دنبال داشت. رهبر انقلاب اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای، در پیامی شهادت وی را تسلیت گفتند و این اقدام را نشانه‌ای از تلاش دشمنان برای ضربه زدن به پیشرفت علمی ایران دانستند. هاشمی رفسنجانی، رئیس وقت مجلس خبرگان، این ترور را «ناجوانمردانه» خواند و آن را بخشی از توطئه‌ای بزرگ‌تر توصیف کرد. میرحسین موسوی نیز در پیامی، دکتر علی‌محمدی را «استاد سبز دانشگاه تهران» نامید و این ترور را محکوم کرد.
جامعه فیزیک آمریکا (APS) و ۱۱۰ نفر از استادان دانشگاهی جهان نیز با انتشار بیانیه‌هایی، درگذشت وی را تسلیت گفتند و خواستار پیگیری این اقدام تروریستی شدند.
استاد فیزیک دانشگاه تهران
زندگی شخصی و ویژگی‌ها
دکتر علی‌محمدی با منصوره کرمی ازدواج کرده بود و این ازدواج به‌صورت سنتی و از طریق آشنایی برادر خانم کرمی با وی در ستاد انقلاب فرهنگی شکل گرفت. او به عنوان فردی انقلابی، متدین، و خانواده‌دوست شناخته می‌شد. همسرش از خلاقیت او در محیط خانه و کمک به فرزندانش در امور مختلف، از جمله نقشه‌کشی معماری، یاد کرده است.
وی همچنین به دلیل روحیه گشاده‌رو و خوش‌اخلاقی، در میان دانشجویان و همکارانش بسیار محبوب بود. او در آخرین هفته‌های زندگی‌اش تریبونی آزاد در دانشگاه تهران برای بحث درباره مسائل اجتماعی و سیاسی برگزار کرد که نشان‌دهنده تعهد او به گفت‌وگو و تعامل بود.
میراث و تأثیر
دکتر مسعود علی‌محمدی به عنوان یکی از پیشگامان آموزش فیزیک در ایران و اولین دریافت‌کننده مدرک دکتری فیزیک در داخل کشور، نقش مهمی در توسعه نظام آموزش و پژوهش ایران ایفا کرد. او با تربیت صدها دانشجو و مشارکت در پروژه‌های علمی بین‌المللی، به پیشرفت علم در ایران کمک کرد. همسرش در مصاحبه‌ای تأکید کرد که علم هسته‌ای در ایران به حدی پیشرفت کرده که با ترور چند دانشمند متوقف نخواهد شد، و شاگردان دکتر علی‌محمدی راه او را ادامه خواهند داد.
سخن آخر
شهید دکتر مسعود علی‌محمدی نمونه‌ای برجسته از یک دانشمند متعهد، مؤمن، و پرتلاش بود که زندگی خود را وقف پیشرفت علمی و خدمت به کشورش کرد. اگرچه ترور او ضایعه‌ای بزرگ برای جامعه علمی ایران بود، اما میراث او در قالب شاگردان، آثار علمی، و تأثیرش بر نظام آموزش و پژوهش همچنان ادامه دارد. داستان زندگی و شهادت او نشان‌دهنده عزم دشمنان برای جلوگیری از پیشرفت علمی ایران و در عین حال، اراده قوی دانشمندان ایرانی برای ادامه این مسیر است.
گرد آوری:بخش علمی بیتوته
