هنر دارایی بافی؛روشی قدیمی برای نقش دادن به پارچه

مجموعه: هنر و هنرمند

 ویژگی های هنر دارایی بافی

آشنایی با دارایی بافی از صنایع دستی مردم یزد

این شیوه بافت از گذشته‌های دور در مناطق مختلفی ایران چون یزد، کاشان ، آذربایجان ، خوزستان، تبریز، گیلان و رشت وجود داشته اما بیشتر از هر نقطه دیگری در کارگاه‌های سنتی یزد وجود دارد. مردم اصیل یزد از گذشته با هنر خود توجه صنعت گران و مردم هنر شناس جهان را جلب کرده است.

بسیاری از صنایع دستی یزد در طول سال‌ها و با تغییر سلیقه مردم به دست فراموشی سپرده شده است اما همچنان می‌توان هنر دست این مردم سخت کوش را در بازارهای این شهر مشاهده کرد.

یکی از دلایل رواج صنایع دستی در یزد این بود که زنان می‌توانستند آن را در خانه انجام دهند یعنی آن ها از این طریق به حل مشکلات مالی کمک می‌کردند . ایکات کلمه‌ای است مالایی به معنای گره زدن و رنگ کردن که به فارسی به آن دارایی می‌گویند.

زادگاه این هنر به احتمال زیاد در اندونزی بوده ولی در ایران از گذشته در مناطق مختلفی انجام می‌گرفته‌ و هم‌اکنون در شهر یزد تعدادی کارگاه به تولید دارایی مشغول هستند.

تحقیقات نشان داده نام دارایی از آن جهت برای آن گذاشته شده‌ است  که در قدیم این پارچه در جهیزیه هر عروس جزء وسایل سرمایه‌ای بوده و دارایی عروس محسوب می شده است همچنین این باور هم وجود داشته که چون اشخاص خاصی که این نوع پارچه را می‌خریدند، پولدار بودند، به آن دارایی می گفتند.

طرح های مختلف دارایی بافی

کاربرد این نوع بافت با سبک های مختلف کاربردهای مختلفی دارد مثل: چادر شب ، آستری ، لحاف ، بقچه ، رومیزی و حتی مانتو و روسری که با توجه به نوع استفاده در اندازه و ابعاد مختلف بافته می‌شود.

ایکات به معنی بستن یا گره زدن یا پیچاندن است و منظور از آن ، شیوه بستن تار و پود از روی الگویی است که از پیش آماده شده است. اگر به شهر زیبای یزد سفر کردید پارچه دارایی یزد می‌تواند بهترین و ماندگار ترین یادگاری و سوغاتی از شهر بادگیرها، آفتاب و آتش  باشد.

نقش های دارایی بافی

نقش های دارایی بافی

دارایی در رنگ‌های متنوع و نقش هایی همچون شطرنجی ، راه راه و گل‌های خاصی که به اصطلاح محلی پیچون نام دارد، تهیه می‌شود و برای تهیه آن ها نخ‌های تارها را به روش خاصی رنگ می‌کنند که پس از بافت این نقش ها  ظاهر می‌شوند.

نقش عمده دارایی شامل کج راه، تک خال ، جیم مشکی، خط ابریشمی، زیر شلواری، پیراهنی، چادر شب ، بقچه و نقوش قدیمی در طول گذشت زمان فراموش شده است. امروزه تنها قسمتی از تار با طراحی کاملا ابتدایی مانند شکل لوزی با سه رنگ زرد، سبز قرمز نقش‌بندی می‌شود و پودها ساده و بدون نقش شده است.

چند نوع دارایی بافی وجود دارد؟ 

دارایی بافی به سه روش انجام می‌شود:

_  دارایی تار

 _ دارایی پود

_ دارایی دوگانه تار و پود

در روش تار، نخ‌های تار؛ در روش پود، نخ‌های پود؛ و در روش تار و پود ، هر دو نخ‌های تار و پود قبل از چله کشی ، رنگرزی می‌شوند.

در این سه روش باید نخ‌ها را روی نوعی چهار چوب بکشند تا بتوان آن‌ها را به صورت نقشی جمع کرد و به هم بست و در هر سه روش وقت گیرترین کار، بستن و رنگ کردن و باز کردن نخ‌ها می‌باشد. مقدار بستن نخ ها بستگی به اندازه ظرافت نقش دارد.

از جمله نقوش به کار رفته در دارایی می‌توان به طرح تک گل، چهار گل و چهارخانه اشاره نمود. معمولا ایکات در اندازه‌های خاصی معمولا در طول ۳۰ متر و عرض ۹۰ سانتی متر بافته می‌شود. در دارایی‌های معمولی ۱۰ الی ۱۵ تار در یک دسته قرار دارد ، اما در بهترین بافت برای یک دسته ۳ تار قرار داده می‌شود.

نحوه انجام دارایی بافی 

دارایی بافی چگونه انجام می شود؟

1- دارایی بافی به روش تار

این روش دارایی بافی تاری اولین نوع دارایی می‌باشد . در این روش ، نخ‌های تار در محل‌های مناسبی طبق نقشه مورد نظر با نخ غیر قابل نفوذی محکم گره زده می‌شود و سپس در حمام رنگ قرار می‌گیرد تا قسمت‌های بسته شده در زمان رنگرزی بدون رنگ باقی بماند. این تکنیک در آسیای جنوب شرقی رایج می باشد و در شرق آفریقا ناشناخته است. 

2- دارایی بافی به روش پود

در این روش، نخ‌های پود روی یک قاب مستطیل شکل پیچیده می‌شوند تا نخ‌هایی که باید نقش خاص ایجاد کنند، در این قالب دسته بندی شده و سپس با نخ غیر قابل نفوذی گره زده می شود. 

3- دارایی بافی به روش تار و پود

این روش کمی پیچیده و سخت است. در این نوع دارایی بافی دوگانه رنگرزی تار و پود با روش گره زنی انجام شده که شیوه کار آن بسیار پیچیده است. ابتدا نخ‌های تار رنگ شده و روی دستگاه قرار می‌گیرند، سپس نخ‌های پود روی ماسوره‌ها پیچیده می‌شوند و پارچه با طرحی ساده بافته می‌شود. دارایی بافی به روش تار و پود بسیار پرکارتر و گران بها تر از سایر روش ها می باشد . 

نخ مناسب برای دارایی بافی

نخ مناسب برای دارایی بافی

در گذشته ماده خام دارايی‌ ، ابريشم خالص بوده است اما اکنون از ابريشم مصنوعی استفاده می‌شود . مثلا از نخ ویسکوز برای تار و همچنین از ابریشم مصنوعی یا ویسکوز رایون فیلامنت برای پود آن استفاده می‌شود.

رنگرزی نخ‌های دارایی

نخ‌ها را قبل از بافت به روش‌های خاصی رنگ می‌کنند. در گذشته برای رنگ کردن نخ‌ها از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شد مثلا از نیل برای رنگ آبی ، از روناس و قرمز دانه برای رنگ قرمز، از پوست درخت و گل برای رنگ زرد  و همچنین از مواد معدنی و خاکی گوناگون برای رنگ سیاه استفاده می‌شد. امروزه از این رنگ‌ها کمتر استفاده می‌شود و رنگ‌های شیمیایی جای این رنگ‌های طبیعی را گرفته است.

رنگرزی نخ‌های دارایی

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر بیتوته