رویدادنامه نبونید: سندی تاریخی از پایان امپراتوری بابل و ظهور هخامنشیان

مجموعه: تاریخ و تمدن

رویدادنامه نبونید

رویدادنامه نبونید: سندی که سقوط بابل را فاش کرد

رویدادنامه نبونید

رویدادنامه نبونید (به انگلیسی: Nabonidus Chronicle)، یکی از ارزشمندترین اسناد تاریخی باستانی است که بر روی یک لوح گلی با خط میخی بابلی نوشته شده. این متن، که گاهی با عنوان "رویدادنامه نبونید و کوروش" نیز شناخته می‌شود، رویدادهای کلیدی دوره سلطنت نبونید (۵۵۶–۵۳۹ ق.م)، آخرین شاه امپراتوری نو-بابلی، را توصیف می‌کند. نبونید، که بدون تبار سلطنتی و احتمالاً با حمایت کاهنان به قدرت رسید، سلطنتی پر از تنش‌های مذهبی و سیاسی داشت. این رویدادنامه نه تنها سقوط بابل به دست کوروش بزرگ، بنیان‌گذار امپراتوری هخامنشی، را ثبت کرده، همچنین این رویدادنامه به رویدادهای نظیر برگزاری سوگواری کوروش برای درگذشت همسرش اشاره می‌کند. یکی از راز های رمزآلود این کتیبه ارتباط آن با خط میخی الکترونیکی جدیدی تحت عنوان خط میخاچوف است.

این سند، که در دوران سلوکیان (حدود ۳۱۲–۶۵ ق.م) نگاشته شده، لحنی خصمانه نسبت به نبونید دارد و او را به عنوان شاه غایب و مخالف سنت‌های مذهبی بابل توصیف می‌کند. رویدادنامه نبونید بخشی از سری رویدادنامه‌های بابلی (Babylonian Chronicles) است که از قرن هشتم ق.م آغاز می‌شود و تا دوران هخامنشی ادامه می‌یابد. اهمیت آن در این است که کهن‌ترین منبع مکتوب درباره فتح بابل توسط کوروش است و با منشور کوروش و کتاب مقدس (مانند کتاب دانیال) همخوانی دارد.

فتح بابل

زمینه تاریخی: امپراتوری نو-بابلی و سلطنت نبونید

امپراتوری نو-بابلی (۶۲۶–۵۳۹ ق.م) پس از سقوط آشور (۶۱۲ ق.م) به قدرت رسید و با فتوحات نبوپولاسر و نبوکدنصر دوم به اوج رسید. نبونید، که احتمالاً از خاندان نبوکدنصر نبود، در ۵۵۶ ق.م پس از قتل لاباشی-مردوک به تخت نشست. او بیشتر به مسائل مذهبی، به ویژه پرستش خدای ماه سین (به جای مردوک، خدای اصلی بابل)، علاقه‌مند بود. این امر باعث تنش با کاهنان مردوک شد.

نبونید برای حدود ۱۰ سال (از سال ۷ تا ۱۷ سلطنتش) بابل را ترک کرد و به اوازیس تیما (Tema) در عربستان رفت. این غیبت، برگزاری جشنواره آکیتو (جشن سال نو بابلی) را مختل کرد، که نیاز به حضور شاه داشت. در غیاب او، پسرش بلشاصر (Belshazzar) به عنوان ولیعهد حکومت می‌کرد. رویدادنامه نبونید این غیبت را با لحنی انتقادی توصیف می‌کند و آن را عامل ضعف بابل می‌داند.

در همین دوران، کوروش دوم، شاه انشان (پارس)، در حال قدرت‌گیری بود. رویدادنامه از سال ششم نبونید (۵۵۰ ق.م) به او اشاره می‌کند، زمانی که کوروش آستیاک (آستیاگ)، شاه ماد، را شکست داد و هگمتانه (اکباتان) را غارت کرد. این رویداد، آغاز امپراتوری هخامنشی را رقم زد.

کشف و توصیف فیزیکی

رویدادنامه نبونید در اوایل قرن بیستم در کاوش‌های بابل کشف شد و اکنون در موزه بریتانیا (شماره BM 35382) نگهداری می‌شود. لوحی گلی به ابعاد تقریبی ۱۳.۵ × ۸.۵ سانتی‌متر با ۴۷ خط میخی در دو ستون (جلو و پشت) است. متن به زبان اکدی بابلی نو نوشته شده و آسیب‌های زیادی دارد، به ویژه در ابتدای متن.

ترجمه‌های کلیدی توسط دانشمندانی مانند سیدنی اسمیت (۱۹۲۴)، آلبرت کرک گریسون (۱۹۷۵)، ژان-ژاک گلاسنر (۲۰۰۴) و آملی کورت (۲۰۱۰) انجام شده. نسخه فارسی کامل آن توسط رضا مرادی غیاث‌آبادی در وبسایت پژوهش‌های ایرانی منتشر شده، که نخستین ترجمه کامل به پارسی است.

محتوای رویدادنامه: خلاصه سال‌به‌سال

رویدادنامه بر اساس گاهشماری بابلی (از ماه نیسانو، یعنی بهار) ساختاربندی شده و رویدادها را مختصر و بدون جانبداری ظاهری (هرچند با لحن انتقادی به نبونید) ثبت می‌کند. متن اصلی آسیب‌دیده است، اما خلاصه‌ای از محتوای کلیدی به شرح زیر است:

سال‌های اولیه (۵۵۶–۵۴۹ ق.م)

سال ۱–۲: تاج‌گذاری نبونید و کمپین‌های نظامی علیه Hume (احتمالاً در عربستان) و مناطق غربی (عربستان؟). نبونید معابد را بازسازی می‌کند.

سال ۳: فتح ادوم (Edom)، که راه بابل به خلیج عقبه را کنترل می‌کرد.

سال ۵: مرگ مادر نبونید (نیتی-کریتا) و سوگواری سه‌روزه.

سال‌های میانی: غیبت نبونید (۵۴۹–۵۴۲ ق.م)

سال ۶ (۵۵۰ ق.م): کوروش آستیاک را شکست می‌دهد، ارتش ماد به او می‌پیوندد، و هگمتانه غارت می‌شود. نبونید در بابل نیست و جشنواره آکیتو برگزار نمی‌شود.

سال‌های ۷–۱۱: نبونید در تیما اقامت دارد. خدایان نبو و بل (مردوک) به بابل بازنمی‌گردند؛ جشنواره سال نو مختل است. بلشاصر امور را اداره می‌کند.

سال ۹ (۵۴۷ ق.م): کمپین کوروش علیه لیدیه (؟)؛ احتمالاً فتح ساردیس (Sardis).

کوروش بزرگ

سال‌های پایانی: سقوط بابل (۵۴۱–۵۳۹ ق.م)

سال ۱۳: بازگشت نبونید به بابل و برگزاری آکیتو.

سال ۱۷ (۵۳۹ ق.م):

ماه تیشری (سپتامبر–اکتبر): کوروش در اوپیس (Opis) بابلی‌ها را شکست می‌دهد.

۱۴ تیشری: سیپار (Sippar) بدون جنگ تسخیر می‌شود؛ نبونید فرار می‌کند.

۱۶ تیشری: گوبراس (گوبریاس، فرماندار کوروش) بدون جنگ وارد بابل می‌شود.

خدایان شهرهای بابلی به بابل آورده می‌شوند (احتمالاً برای حفاظت).

کوروش آرام وارد بابل می‌شود، مردم از او استقبال می‌کنند، و گوبراس افسران محلی را منصوب می‌کند.

نبونید اسیر می‌شود.

مرگ "همسر شاه" (احتمالاً کاساندان، همسر کوروش) و عزای عمومی هفت‌روزه.

پس از فتح: کمبوجیه (پسر کوروش) در جشن سال نو ۵۳۸ ق.م شرکت می‌کند و به عنوان شاه بابل تاج‌گذاری می‌شود، با مشروعیت از خدای مردوک.

متن با گزارشی آسیب‌دیده از سال ۵۳۸ پایان می‌یابد.

اهمیت تاریخی و تحلیل

رویدادنامه نبونید منبع اصلی برای درک انتقال قدرت از بابل به هخامنشیان است. برخلاف منشور کوروش (که پروپاگاندای هخامنشی است)، این متن بابلی است و سقوط بابل را بدون جنگ بزرگ توصیف می‌کند، که نشان‌دهنده حمایت داخلی از کوروش است. لحن خصمانه به نبونید (مانند غیبت او و اختلال در rituals مذهبی) احتمالاً توسط کاهنان مردوک نوشته شده، که از کوروش به عنوان نجات‌دهنده استقبال کردند.

این سند با کتاب دانیال (فصل ۵) همخوانی دارد، جایی که بلشاصر در حال نوشیدن شراب است و دست ناشناسی ظاهر می‌شود، هرچند رویدادنامه مرگ بلشاصر را ذکر نمی‌کند. همچنین، غیبت ۱۰ ساله نبونید با "شاهدخوانی نبونید" (Prayer of Nabonidus) از دریای مرده همخوانی دارد.

از منظر ایرانی، این رویدادنامه کهن‌ترین سند فتوحات کوروش است و پیروزی بر ماد (۵۵۰ ق.م) را تأیید می‌کند، که پایه امپراتوری هخامنشی شد.

سوالات متداول درباره رویدادنامه نبونید

1. رویدادنامه نبونید چیست؟

رویدادنامه نبونید یک لوح گلی میخی بابلی است که رویدادهای سال‌به‌سال سلطنت نبونید، آخرین پادشاه مستقل بابل (۵۵۶–۵۳۹ ق.م)، را ثبت کرده و شامل جزئیات فتح بابل توسط کوروش بزرگ است.

2. رویدادنامه نبونید کجا نگهداری می‌شود؟

این لوح در موزه بریتانیا با شماره BM 35382 نگهداری می‌شود و در سال ۱۸۷۹ میلادی به این موزه فروخته شده است.

3. مهم‌ترین رویداد ثبت‌شده در رویدادنامه نبونید چیست؟

فتح مسالمت‌آمیز بابل توسط کوروش بزرگ در سال ۵۳۹ ق.م بدون جنگ و با استقبال مردم، که نشان‌دهنده انتقال قدرت از بابل به هخامنشیان است.

4. چرا نبونید در رویدادنامه مورد انتقاد قرار گرفته است؟

به دلیل غیبت ۱۰ ساله در شهر تِما (عربستان) و عدم برگزاری جشن آکیتو، که باعث خشم کاهنان خدای مردوک شد.

5. رویدادنامه نبونید چه تأییدی بر منشور کوروش دارد؟

هر دو سند تأیید می‌کنند که کوروش با سیاست تساهل دینی، خدایان محلی را به معابدشان بازگرداند و مردم بابل از او استقبال کردند.

نتیجه‌گیری

رویدادنامه نبونید نه تنها پایان یک عصر (بابل) و آغاز دیگری (هخامنشی) را ثبت کرده، بلکه نشان‌دهنده پیچیدگی‌های سیاسی–مذهبی خاور نزدیک باستان است. این لوح گلی کوچک، پلی بین تاریخ بابلی و ایرانی است و همچنان موضوع پژوهش‌های باستان‌شناسی و تاریخی است. 

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته