گوژنگ: چنگ جادویی چین با بیش از ۲۵۰۰ سال تاریخ
- مجموعه: آکادمی هنر
ساز گوژنگ
آشنایی کامل با ساز گوژنگ، پیانوی شرقی و سنتی چین
آموزش گوژنگ
ساز گوژنگ
ساز گوژنگ (Guzheng)، که گاهی با نامهای "چنگ چینی" یا "زیتر چینی" نیز شناخته میشود، یکی از قدیمیترین و محبوبترین سازهای زهی در فرهنگ چین و مناطق شرق آسیا است. این ساز با صدایی ملایم، رزونانسدار و قابلیت بیان احساسات عمیق، نمادی از زیباییشناسی شرقی به شمار میرود. گوژنگ معمولاً دارای ۲۱ سیم است و با انگشتان دست نواخته میشود. ریشههای آن به بیش از ۲۵۰۰ سال پیش بازمیگردد و در موسیقی سنتی، فولکلور و حتی موسیقی مدرن کاربرد دارد.
این ساز نه تنها در چین، بلکه در کشورهایی مانند ویتنام (đàn tranh)، ژاپن (koto) و کره (gayageum) نیز نسخههای مشابهی دارد که نشاندهنده تأثیر فرهنگی گسترده آن است.
گوژنگ اغلب به عنوان "پدر موسیقی چینی" یا "پیانوی شرقی" توصیف میشود، زیرا قابلیت تولید ملودیهای پیچیده و هارمونیهای غنی را دارد. در دوران مدرن، این ساز در کنسرتها، فیلمها و حتی موسیقی پاپ مورد استفاده قرار میگیرد و علاقهمندان زیادی در سراسر جهان دارد.
تاریخچه گوژنگ
تاریخ گوژنگ به دوران جنگهای ایالات (Warring States period، حدود ۴۷۵-۲۲۱ پیش از میلاد) بازمیگردد، جایی که اولین نسخههای آن با تنها ۵ سیم ساخته شده بود. شواهد باستانشناختی نشان میدهد که این ساز در دوران سلسله Qin (۲۲۱-۲۰۶ پیش از میلاد) محبوب شد و در دوران سلسله Tang (۶۱۸-۹۰۷ میلادی) به اوج شکوفایی رسید، جایی که یکی از رایجترین سازها در موسیقی درباری بود. در دوران باستان، گوژنگ اغلب با شعر، نقاشی و فلسفه مرتبط بود و نوازندگان آن معمولاً از طبقه اشراف یا دانشمندان بودند.
در طول سلسلههای بعدی مانند Song و Ming، تعداد سیمها افزایش یافت و به ۱۳، سپس ۱۶ و در نهایت به ۲۱ سیم رسید که استاندارد امروزی است. در قرن بیستم، با تأثیر موسیقی غربی، تکنیکهای نواختن گوژنگ مدرنتر شد و سازهایی با سیمهای فلزی برای صدای بلندتر تولید گردید. امروزه، گوژنگ بخشی از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو است و در جشنوارههای بینالمللی نواخته میشود.
ساختار و ساخت گوژنگ
گوژنگ یک ساز زهی پلاکشده (plucked zither) است که بدنهای مستطیلشکل از چوب دارد، معمولاً از چوب paulownia یا دیگر چوبهای رزونانسدار ساخته میشود. طول آن حدود ۱۶۰ سانتیمتر است و عرض آن ۳۰-۴۰ سانتیمتر.
سیمها از نایلون یا فلز (برای صدای روشنتر) ساخته شده و روی پلهای متحرک (bridges) قرار میگیرند که نوازنده میتواند آنها را برای تنظیم کوک جابهجا کند. هر سیم معمولاً به یک نت پنتاتونیک (پنجنت) کوک میشود، اما کوکهای مدرن اجازه هارمونیهای پیچیدهتر را میدهند.
ساخت گوژنگ فرآیندی هنری است که شامل انتخاب چوب، حکاکی بدنه و نصب سیمها میشود. در مناطق سنتی مانند لانکائو (Lankao) در چین، استادکاران با تکنیکهای موروثی سازها را میسازند. پلها اغلب از استخوان یا پلاستیک ساخته میشوند و نوازندگان از ناخنهای مصنوعی (picks) برای پلاک کردن سیمها استفاده میکنند.
تکنیکهای نواختن
نواختن گوژنگ با دست راست برای پلاک کردن سیمها و دست چپ برای ایجاد ویبراتو، گليساندو و هارمونیکها انجام میشود. تکنیکهای پایه شامل:
پلاک کردن (Plucking): استفاده از انگشتان شست، اشاره و میانی برای تولید نتها.
ویبراتو (Vibrato): فشار دادن سیم با دست چپ برای تغییر pitch.
گليساندو (Glissando): کشیدن انگشت روی سیمها برای ایجاد صدای موجدار.
هارمونیکها (Harmonics): لمس سبک سیم برای تولید صداهای بالا.
سبکهای مختلف مانند Chaozhou، Hakka و Shandong وجود دارد که هر کدام تکنیکهای منحصربهفردی دارند. در موسیقی مدرن، تکنیکهای غربی مانند ترمولو و آکوردهای پیچیده ادغام شده است.
چنگ چینی
نوازندگان مشهور
برخی از نوازندگان برجسته گوژنگ عبارتند از:
لیانگ تسایپینگ (Liang Tsai-ping): یکی از پیشگامان مدرن که گوژنگ را به غرب معرفی کرد.
وانگ چانگیوان (Wang Changyuan): خالق قطعه معروف "جنگ تایفون" (Fighting the Typhoon).
بی یوان (Bei Yuan): نوازنده معاصر که در کنسرتهای بینالمللی شرکت دارد.
سو چانگ (Su Chang): شناختهشده برای ادغام گوژنگ با موسیقی الکترونیک.
این نوازندگان نقش مهمی در حفظ و نوآوری موسیقی گوژنگ داشتهاند.
اهمیت فرهنگی
گوژنگ نمادی از فرهنگ چینی است و با مفاهیمی مانند ظرافت،حکمت و هماهنگی با طبیعت مرتبط است.
در تاریخ، اغلب در دربارها، مراسم مذهبی و جشنوارههای فولکلور نواخته میشد. امروز، در فیلمهایی مانند "خانه خنجرهای پرنده" یا موسیقی بازیهای ویدیویی، حضور دارد. اهمیت آن به عنوان "شاه موسیقی" نشاندهنده نقش مرکزیاش در هویت فرهنگی شرق آسیا است. همچنین، یادگیری گوژنگ بخشی از آموزش سنتی در چین است و به عنوان درمانی برای آرامش ذهن استفاده میشود.
سبکهای موسیقی و کاربردهای مدرن
موسیقی گوژنگ شامل قطعههای سنتی مانند "آبهای بلند رودخانه" (High Mountain Flowing Water) و مدرن مانند ترکیب با راک یا جاز است. در آسیای شرقی، نسخههای محلی مانند کوتو ژاپنی تکنیکهای مشابهی دارند اما با تفاوتهای فرهنگی. در قرن ۲۱، گوژنگ در موسیقی جهانی ادغام شده و نوازندگان جوان آن را با ابزارهای الکترونیکی ترکیب میکنند.
سوالات متداول درباره ساز گوژنگ
۱. ساز گوژنگ چیست و از کجا منشأ گرفته است؟
گوژنگ یکی از قدیمیترین سازهای زهی سنتی چین و شرق آسیا است که به عنوان چنگ چینی نیز شناخته میشود. این ساز ریشه در بیش از ۲۵۰۰ سال پیش، یعنی دوران جنگهای ایالات در چین باستان دارد و در طول سلسلههای مختلف تکامل یافته است.
۲. گوژنگ چند سیم دارد و چگونه نواخته میشود؟
گوژنگ استاندارد امروزی معمولاً ۲۱ سیم دارد (هرچند نسخههای قدیمیتر ۵ تا ۱۶ سیم داشتند). این ساز با انگشتان دست راست پلاک میشود و دست چپ برای ایجاد ویبراتو، گليساندو و هارمونیکها استفاده میشود. نوازندگان اغلب از ناخنهای مصنوعی برای پلاک کردن سیمها بهره میبرند.
۳. آیا گوژنگ فقط در چین نواخته میشود یا در کشورهای دیگر هم مشابه آن وجود دارد؟
خیر، گوژنگ تأثیر گستردهای در شرق آسیا داشته است. نسخه مشابه آن در ژاپن کوتو (koto)، در کره گایاگوم (gayageum) و در ویتنام دان تران (đàn tranh) نامیده میشود که هر کدام ویژگیهای محلی خود را دارند.
۴. گوژنگ در فرهنگ چینی چه اهمیتی دارد؟
گوژنگ نمادی از زیباییشناسی، ظرافت، خرد و هماهنگی با طبیعت در فرهنگ چینی است. در گذشته در دربارها و مراسم مذهبی نواخته میشد و امروزه بخشی از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به شمار میرود و در موسیقی سنتی، فیلمها و حتی موسیقی مدرن کاربرد دارد.
۵. برخی از قطعات معروف گوژنگ کدامند؟
از قطعات کلاسیک معروف میتوان به «آبهای بلند کوهستان» (High Mountain Flowing Water) و «جنگ با تایفون» (Fighting the Typhoon) اشاره کرد. همچنین قطعات فولکلور محلی از سبکهای مختلف مانند چائوژو و شاندونگ بسیار محبوب هستند.
نتیجهگیری
گوژنگ نه تنها یک ساز موسیقی است، بلکه پلی به تاریخ و فرهنگ غنی چین و شرق آسیا. با صدای جادوییاش، این ساز همچنان الهامبخش نسلهای جدید است و مرزهای فرهنگی را درمینوردد. اگر علاقهمند به یادگیری هستید، شروع با تکنیکهای پایه و گوش دادن به اجراهای کلاسیک توصیه میشود.
گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته
