بیوگرافی جلالالدین تاج اصفهانی(خواننده)
- مجموعه: هنر و هنرمند
تاج اصفهانی خواننده
نام اصلی: جلالالدین تاج اصفهانی
نام مستعار: تاج اصفهانی
تولد: ۱۲۸۲ اصفهان
ملیت: ایرانی ایران
مرگ: ۱۳ آذر ۱۳۶۰(۷۸ سالگی)
سبک(ها): موسیقی سنتی ایرانی
سالهای فعالیت: ۱۳۶۰–۱۳۱۹
جلال تاج اصفهانی در سال ۱۲۸۲در اصفهان متولد شد. پدرش شیخ اسماعیل معروف به تاجالواعظین بود که تا حدی با دستگاههای موسیقی سنتی ایرانی آشنایی داشت.
پدر تاج پیش از آقا جلال چند دختر داشته. هنگامی که زوجۀ او حامله و دچار درد زایمان می گردد، موقع عصر پدر ایشان ناچار بوده برای برنامۀ روضه خوانی خود خانه را ترک کند. به یکی از زنان همسایه توصیۀ همسرش را می کند و می رود. ضمناً بر سبیل اتّفاق در آن روز هیچ گونه امکان مالی نیز نداشته است، به تعبیر دیگر به تمام معنی دستش تهی بوده است. به اصطلاح آن روز، ساعت چهار از شب گذشته که همان ده شب باشد، روضه هایش را برگزار کرده، متحیّر است چه کند و با دست تهی چگونه به خانه رود.
جلالالدین تاج اصفهانی
نزدیک مسجد سیّد بوده، بدان جا می رود و با خود می گوید اینک چند رکعت نماز به جای می آورم، بلکه خداوند خود گشایشی در کارم به وجود آورد. چند رکعت نماز از سر اخلاص به جای می آورد و راهی خانه اش می گردد به سر کوچه اش که می رسد، رفت و آمد و روشنایی خارج از معمولی را مشاهده می کند. تصوّر می کند که کوچه را اشتباه رفته است، بر می گردد و پس از بررسی مطمئن می شود خانۀ او در همین کوچه است. هنگامی که به در خانۀ خود می رسد، درشکه ای را در آنجا مشاهده می کند. داخل خانه می شود، چراغها روشن است و بوی غذای مطبوع فضای خانه را گرفته و چند تن از زنان به دور همسرش هستند و ظواهر نشان می دهد که مولود جدید به دنیا آمده است.
پس از بررسی معلوم می شود که موجر و صاحبخانه آن شب حسابرس خود را برای وصول پول اجاره خانه، به در خانۀ شیخ اسماعیل می فرستد، وقتی او دق الباب می کند، یکی از زنان همسایه با عصبانیّت به او می گوید:«از خدا بی خبر! این زن در حال زایمان است و شوهر او هم به دنبال روضه خوانی و به دست آوردن یک لقمه نان است. حال اگر به فریاد این خانواده نمی رسید، در این حیص و بیص، مطالبۀ مال الاجاره از آنها نکنید. آن شخص منقلب می شود و بلافاصله بر می گردد و به زوجۀ صاحبخانه که از تجّار و اشرف اصفهان بوده ماجرا را می گوید. آن زن با ایمان و اهل شفقت و احساس بوده، دستور می دهد درشکه را آماده می کنند و یک قابله و هر چه غذای مطبوع در خانه بوده بر می دارد و به سرعت به خانۀ شیخ می روند. تصادفاً زوجه در حالت درد شدید بوده است. با کمک قابله وضع حمل می کند و پسری به دنیا می آید که بعداً مرد نام آور آواز ایران می شود.
آن زن صاحبخانۀ ثروتمند می ایستد و از زنان همسایه که اطراف زائو بودند و کمک می کردند، با غذای گرم پذیرایی می کند و چند سکۀ طلا در کنار مولود قرار می دهد. شیخ اسماعیل از این ماجرا و عنایتی که از طرف حق به او و خانواده اش شده اشک شوق می ریزد.
جلالالدین تاج اصفهانی از خوانندگان ایرانی بود
او در ده سالگی نزد پدر و استادانی چون سید عبدالرحیم اصفهانی، نایب اسدالله، میرزا حسین ساعت ساز(خضوعی)، میرزا حسین عندلیب، حبیب شاطرحاجیبه دانش اندوزی پرداخت.
وي از سال ۱۳۱۹ همکاری با رادیو را آغاز کرد و از ۱۳۲۸ به همکاری با رادیو اصفهان پرداخت و ضمن خوانندگی، سرپرست نوازندگان رادیو اصفهان شد.
جلال تاج اصفهانی در رادیو اصفهان به اجرای برنامههایی با تار اکبرخان نوروزی و برنامه آموزش گوشههای دستگاههای موسیقی ایرانی پرداخت. از ماندگارترین آثارش میتوان به آتش دل اشاره کرد.
از جمله شاگردان او محمدرضا شجریان، حسین خواجه امیری، علیاصغر شاهزیدی، سید رضا طباطبایی کربکندی، علیرضا افتخاری، مرتضی شریف، ناصر یزدخواستی, رضا قرنیان اصفهانی و حمیدرضا نوربخش و نصر الله معین و محمد تقی سعیدی ولاشانی را میتوان نام برد.
زندگی شخصی:
محمدرضا شجریان تاج اصفهانی را اینگونه توصیف میکند:
«... شادروان تاج مردی بود سلیمالنفس و با مناعت طبع هرگز در طول مدت زندگی اش به خاطر مال دنیا و مسائل مادی به کسی کرنش نکرد و به این خاطر مدح کسی را نگفت و از همه تعریف و تمجید میکرد و همه را با نام خیر یاد میکرد، شاید کسی به خاطر نداشته باشد که او حتی یک بار از کسی گلایه کند یا از کسی بد بگوید او حتی اگر از کسی رنجشی میدید و خاطرش آزرده میشد، این رنج و آزردگی را با سکوت بزرگوارانهای تحمل میکرد. تاج از استادانش با احترام فراوانی یاد میکرد.
با دوستانش با مهربانی و عطوفت رفتار میکرد و حتی تا آخرین روزهای عمرش به اغلب دوستانش سرکشی و احوال پرسی میکرد. او با شاگردانش نیز عطوف و مهربان بود و مانند پدری خود را موظف به غمخواری آنان میدانست. شادروان تاج در زندگی یک همسر اختیار کرد و همیشه از او به عنوان یک کدبانوی خانهدار مهربان و دلسوز که موجب و موجد گرمی کانون خانوادگی اوست نام میبرد. خداوند به تاج از این همسر شش فرزند عطا کرد؛ چهار دختر به نامهای: تاجی، پروین، هما، پروانه و دو پسر به نامهای: همایون و جمشید …».
زندگینامه جلالالدین تاج اصفهانی
نخستین کنسرت تاج، به نفع روزنامۀ ناهید
گرچه تاریخ سرایش تصنیف جاودانۀ «مرغ سحر» از سوی استاد ملک الشعرای بهار روشن نیست؛ «امّا از قرارین چنین بر می آید که این تصنیف در حدود سالهای 1307 تا 1310 سرود شده باشد. دوره ای که ملک الشعرا از سیاست برکنار شده و به خدمت علمی ادبی مشغول بوده است. از سوی دیگر تاج اصفهانی بارها به اطرافیانش گفته بود که این تصنیف را روی برای اولین بار در جشنی که از سوی روزنامۀ ناهید در باغ سهم الدوله تهران بر پا شده بود، اجرا کرده است.
اگر قول مذکور را بپذیریم، تاریخ سرودن تصنیف مرغ سحر به قبل از سال 1307 بر می گردد، چرا که جشن روزنامۀ ناهید درست جمعه دوم تیرماه 1306 به افتخار ششمین سال انتشار این جریده، در باغ سهم الدوله از طرف رفقای ناهید و کارکنان آن روزنامه برپا شد و عده ای از رجال و نمایندگان مجلس و معاریف در آن حضور داشتند و طبق اظهار نظر بعضی جراید آنوقت اولین جشنی بوده که با این شکوه به نام یک روزنامه در ایران منعقد گردیده است»
اولین کنسرت تاج اصفهانی در سال 1306 به نفع روزنامۀ فکاهی ناهید به سردبیری میرزا عباس خان ناهید برگزار شد.«این کنسرت در باغ سهم الدوله در کوچۀ برلن در حضور مخبر السطنۀ هدایت، هیات وزیران و چند تن از نمایندگان مجلس بوده است. اعضای کنسرت عبارت بوده اند از:مرتضی خان محجوبی (پیانو)، مرتضی خان نی داوود (تار)، حسین یاحقّی (ویلن) و رضا روانبخش (تنبک) که به همراهی صدای تاج در دستگاه ماهور به اجرای برنامه می پردازند و تاجه در آن زمان معمم نیز بوده است، با شعری از شاعر لب دوخته، فرخی یزدی؟، از وضع موجود و نشانه های آن شکایت می کند.
تاج خواننده سنتی ایرانی
دیگر کنسرت های تاج
بعد از سال 1302، تاج به صورت جدی در اکثر شهرهای ایران با هنرمندان طراز اول به هنرنمایی پرداخت. از آنجا که اسناد مربوط به هر یک از این کنسرت ها امروزه در دست نیست، نگارنده با نظر به نوشته های موجود به دست خطّ استاد تاج، تاریخ تقریبی برخی از این کنسرت ها را بدین شرح عنوان می دارد:
1305 اجرای کنسرت در اصفهان با همکاری عبدالحسین برازنده ( تار)، مهدی نوایی (نی)، غلامرضا سارنج (کمانچه).
1307 اجرای کنسرت در تبریز با پیانوی استوار، ویولن یوسف و هم خونی استاد ابوالحسن اقبال آذر.
1310 اجرای کنسرت در اصفهان همراه با تار استاد یحیی زرین پنجه.
1313 اجرای کنسرت در شیراز همراه با تار عبدالحسین خان شهنازی.
1315 اجرای کنسرت در اصفهان همراه با تار استاد علی اکبر خان شهنازی.
1316 اجرای کنسرت در کرمان به منفعت ایتام و مردم بی بضاعت با نظارت شهربانی.
1319 اجرای کنسرت در اراک همراه با تار استاد عبدالحسین خان شهنازی.
1321 اجرای کنسرت در شیراز همراه با پیانوی استاد مرتضی محجوبی به دعوت آقای میکده رییس بانک ملی ایران.
1324 اجرای کنسرتی به مدت 3 شب متولی توسط انجمن ملی موسیقی در دبیرستان سعدی
1329 اجرا در صنعت نفت آبادان به صنعت بینوایان
کنسرت آبادان به نفع بینوایان
یکی دیگر از کنسرت های پر سر و صدای استاد تاج، برنامه ای است که او در سال 1329 خورشیدی و درگیر و دار جنبش ملی کردن صنعت نفت در آبادان اجرا کرد. این برنامه در سینما تاج آبادان اجرا شد و در اطلاعیه هایی که برای آن در شهر پخش کرده بودند، آمده بود:«تاج در تاج!» در این برنامه جلیل شهناز و حسن کسایی با تار و نی، تاج را همراهی می کردند.
هنگام اجرای برنامه همۀ بزرگان، معاریف و امرای آبادان در سینما تاج حضور داشتند و حتّی تعداد زیادی از روسا و کارکنان انگلیسی پالایشگاه آبادان نیز برای شنیدن صدای تاج اصفهانی به سینما آمده بودند تاج که ساعاتی قبل از آن در شهر آبادان گردشی داشت و ازکنار کلبه های حقیر کارگران ایرانی پالایشگاه گذشته بود، تحت تاثیر آنچه دیده بود و متاثر از بدبختی مردم ایران، برنامۀ خود را با این دو بیت از فرخی آغاز کرد و در هنگام خواندن خود را با این دو بیت از فرخی آغاز کرد و در هنگام خواندن مصرع سوم پای خود را به روی زمین می کوفت:کنسرت آبادان
دردی بتـر از علت نــادانی نیست
جز علم دوای این پریشانی نیست
با اینکه به روی گنج منـزل داریم
بدبخت و فقیرتر از ایـرانی نیست
که اشارۀ مستقیمی دارد بر غارت نفت ایران بوسیلۀ انگلیسی ها. تاج پس از این درآمد، در قسمت دیگر برنامه این دوبیت را خواند:
دردا کـه دوای درد پنهــانــی مـــا
افسوس کــه چــارۀ پریشانــی مــا
بر عهدۀ جمعی است که پنداشته اند
آبـــادی خویش را ز ویــرانـــی مـا
با خواندن این ابیات سالن سینما تاج، که لبالب از جمعیت بود،یکباره از هیجان منفجر شد تا جایی که در پایان برنامه یکی از افراد حاضر درسالن به پشت صحنه آمد و به تاج اصفهانی تذکّر داد که قدری تند رفته است.
با ورود کمپانی های ضبط صوت در ایران، صدای تاج در سراسر ایران، در دسترس همگان قرار گرفت و با استقبال قابل توجه جمعی روبه رو شد به طوریکه رییس یکی از کمپانی های ضبط صدا، به جواد بدیع زاده می گوید:
«اگر می خواهی صدایت را بر روی صفحات ضبط کنم، باید تاج اصفهانی را راضی کنی که باز هم با کمپانی ما صفحه پر کند» مستر جیمز مسوول ضبط صفحات هیزمستراویس بعد از ضبط صفحۀ همایون معروف به تاج می گوید:«من صداهای بسیاری را ضبط نموده اما تا به حال صدایی چنین ندیده ایم»
الف) صفحات پلیفون
استاد جلال تاج اصفهانی با کمپانی آلمانی پلیفون چهار صفحه ضبط می کند که پس از تکثیر در آلمان برای فروش به بازار ایران عرضه می گردد. تاریخ ضبط این صفحات سال 1310 شمسی و مصادف با 1928-1927 میلادی می باشد.
1. افشاری با تار ارسلان درگاهی با شمارۀ 411219-7.
2. بیات اصفهانی و عشّاق با تار ارسلان درگاهی.
3. بیات ترک با ساز ارسلان درگاهی.
ب) صفحات هیزمستروایس
در میان اسامی کارهای ضبط شده سری اول صفحه های الکتریکی کمپانی هیزمستراویس در سال 1312 شمسی (1934.م) چهار صفحۀمعروف را می بینیم که اولین آن با شمارۀ 120-GF و با مشخصات زیر دیده می شود:
1. آواز تاج اصفهانی، ارکستر مرتضی محبوبی، حسین یاحقی (ویلن)، ارسلان درگاهی (تار)، رضا روانبخش (تنبک)
2. مهرگل در بیات اصفهان. شعر از نورالله همایون، آهنگ از تیمسار عبدالله اشرفی.
3. شکایت معشوق، شعر از حسن سالک، آهنگ از عبدالحسین برازنده.
4. رنگ های طبیعت شعر. شیدای چالشتری، آهنگ از عبدالحسین برازنده.
ج) صفحات سودوا
به سفارش کمپانی آغاسی در تهران، تاج اصفهانی، ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی و جواد بدیع زاده و حسینعلی طاطائی و ملوک ضرابی و ملکۀ برومند برای دو ماه به حلب می روند و در آنجا صفحاتی را که به صفحات سودوا معروف است، ثبت و ضبط می کنند. استاد جلال تاج اصفهانی در این سفر بیست و یک صفحه می خواند که مشخصات این صفحات به شرح زیر است:
1. صفحه ای با شمارۀ 2813 به نام جفای گلچین.
2. بیات ترک با صدای تاج اصفهانی و ویلن عبدالحسین طاطائی و پیانوی مرتضی محجوبی به شماره 8-2907-A.
3. شکسته و بیات ترک با ویلن عبدالحسین طاطائی در شکسته، اشاره به راک عبدالله شده است.
4. دشتی و گیلکی با ویلن عبدالحسین طاطائی.
5. خسرو و شیرین با ساز استاد ابوالحسن صبا.
6. مثنوی و گیلکی با ساز استاد ابوالحسن صبا.
7. شور با پیانوی مرتضی محجوبی.
8. همایون با ساز استاد ابوالحسن صبا.
9. اذان
10. مناجات در حجاز
11. آواز عشق با ساز آقایان ابوالحسن صبا و مرتضی محجوبی.
12. دو دلداده با صدای تاج و ملکه برومند.
13. ای پری روی ، آهنگ از استوار و شعر از آگاهی خراسانی.
این صفحات از سال 1315 به بازار ایران عرضه گردیده است. سپنتا در جایی دیگر می گوید یک سری از صفحات در سال های پیرامون 1317 ضبط شده است. وی در ادامه اضافه کرده است که این صفحات از نظر کیفیت ضبط و جنس صفحه مرغوب و بادوام نیستند.
آن طور که از شواهد و قرائن و گفته های استاد تاج بر می آید ایشان تا هنگام ضبط صفحه معروف همایون معمم بوده و با لباس روحانیت به هنر آواز خوانی اشتغال داشته است.
از این رو تعویض لباس ایشان به سالهای پس از 1312 یعنی تاریخ ضبط صفحات هیز مستر وایس باز می گردد. زنده یاد ادیب خوانساری در مصاحبۀ خود در رادیو ایران به سال 1355 خورشیدی، دربارۀ تغییر موضوع تاج نسبت به روضه خوانی و لباس روحانیّت چنین گفته است:«من از طریق پدر هنرپرور تاج با او آشنا شدم. از حیث قدرت صدا و خواندن واقعاً بی نظیر و در عصر خود ستاره ای بود. در شروع کار تاج منبر می رفت و روضه می خواند. من نیز در آغاز چنین می کردم ولی معتقد بودم که موسیقی را باید از راه دیگر شروع کرد نه از راه منبر روضه. به این خاطر آن را رها کردم و هنگامی که تاج دید ادیب دست به چنین کاری زده، او نیز منبر و لباس معمم را کنار گذاشت و به سلک خوانندگان پیوست.
پس از آن من و تاج، یار و همدم شدیم و بیشتر اوقات با هم بودیم. همواره سعی می کردیم که نقص و ایراد کارمان را با یکدیگر در میان بگذاریم تا از این طریق پیشرفت حاصل آید. در آن زمان بی شک خواننده ای نبود که در برابر تاج اصفهانی عرض اندام کند و این واقعیت است که او به هنگام خواندن، تحریرهای مشکل می داد که از عهدۀ هر کسی بر نمی آمد.»
بیوگرافی جلالالدین تاج اصفهانی
تاج و رادیو تهران
ساعت هفت بعدازظهر روز چهارشنبه 4/2/1319 ایستگاه فرستندۀ رادیو تهران در جادۀ قدیم شمیران بالاتر از قصر نرسیده به سیّد خندان در محل بی سیم مخابرات افتتاح شد.
رادیو تهران با دو موج متوسط به قدرت دو کیلو وات و کوتاه به قدرت چهارده کیلووات با مدت هشت ساعت و نیم برنامه در طول شبانه روز، شروع به کار کرد. بخش اول از ساعت11:30 صبح تا 2 بعدازظهر و بخش دوم از ساعت 5:15 تا ساعت 11:30 شب. افتتاح این رادیو، منشا مهمی برای ایجاد تحولی شگرف و گسترده در مسائل اجتماعی و فرهنگی مردم ایران به خصوص در بخش موسیقی شد.
با تشکیل کمیسیون موسیقی در رادیو به ریاست سرگرد غلامحسین مین باشین و معاونت سروان ابراهیم آژنگ، عده ای از خوانندگان شایستۀ زن و مرد برای اجرای برنامه از طریق این فرستنده دعوت شدند. خوانندگان و نوازندگان اولیۀ رادیو عبارت بودند از:جلال تاج اصفهانی، اسماعیل ادیب خوانساری، جواد بدیع زاده، قمرالملوک وزیری، روح انگیز، ملوک ضرابی (تصنیف خوان)، ابوالحسن صبا، مهدی خالدی، ابراهیم منصوری (ویلن)، حسین یاحقی (کمانچه و ویلن)، مرتضی محجوبی و جواد معروفی (پیانو)، موسی معروفی، علی اکبر خان شهنازی، عبدالحسین شهنازی، مرتضی نی داوود (تار)، حبیب سماعی (سنتور)، حسینعلی وزیری تبار (قره نی) مهدی نوائی (نی)، حسین تهرانی و مهدی غیاثی (تبنک)، رضا روانبخش (تنبک و آوازهای ضربی)، بعد از شهریور 1320 تا 1323 این عده هم به جمع فوق پیوستند، غلامحسین بنان، عزت روحبخش، دلکش (آواز)، مجید وفادار (ویلن)، لطف الله مجد (تار).
پیش از تاسیس فرستندۀ رادیو تهران، نام و آوازۀ استاد جلال تاج اصفهانی به واسطۀ صفحات و کنسرت هایش در سراسر ایران فراگیر شده بود و تمام مراکز هنری و محافل ادبی تهران و اقصا نقاط ایران او را می شناختند. از این رو نیازی به معرفی از هیچ مرجع خاصی نداشت و در سال 1320 به دعوت مشیر همایون شهردار- رئیس شورای موسیقی و وزیر فرهنگ دکتر عیسی صدیق، برای ضبط آثار هنری به تهران رفت و با حقوق 200 تومان در ماه مشغول به کار شد.
تصوّر مشقّقی که هنرمندان ایرانی برای توسعه و پیشبرد هنر ایرانی برده اند، انسان را با بهت و حیرت روبه رو می کند و می توان گفت که تنها عشق به هنر، توانایی ایجاد چنین هنرمندانی و خلق چنین آثاری را دارد.
تاج بعد از استخدام در رایو تهران هر هفته با اتوبوس های گیتی نورد و میهن نورد از اصفهان به سمت تهران حرکت می کرد و پس از 15 ساعت به جان خریدن جاده های صعب العبور قدیمی و راه های ناهموار به تهران می رسید و درشکه ای کرایه می کرد و خود را به محل فرستندۀ رادیو می رساند و تمام خستگی راه و لبریز از عشق به هنر، پشت میکروفون می ایستاد و آواز می خواند. آن هم آواز هایی که حاکی از موجی نو در هنر آوازه خوانی ایرانی بود.
تاج به واسطۀ عشق و علاقۀ وافری که به پدر و مادر خود داشت، هیچ گاه حاضر به ترک دائم اصفهان نشد، و فردای هر روزی که برای ضبط صدا به تهران می رفت با شوق تمام به آغوش اصفهان باز می گشت.حکایت مهر و انس او با پدر و مادرش داستان هایی فراوان دارد که در این مقال نمی گنجد. چه روزهایی که دوستان تاج در وسط مهمانی های متعدد می دیدند که تاج نیست، گویاتاج رفته است اسباب راحتی پدر و مادر را مهیا کند و برگردد.
با توجه به محل سکونت استاد تاج در اصفهان و مشکلات رفت و آمد او فقدان حقوقی مکفی، تاج بعد از دو سال و پنج ماه همکاری با رادیو تهران، استعفای خود را اعلام می کند و به اصفهان باز می گردد، زیرا در صورت حاضر نبودن در زمان معین و عدم ضبط برنامه هایی که به صورت زنده پخش می شده مقرری او قطع می شده است و هنرمندی دیگر وظیفۀ او را به جا می آورده است. اما از آنجا که تاج هنرمندی است پرکار و پرتلاش و هیچگاه عرصۀ هنری را رها نکرده است، پس از چندی تاریخ دقیق آن بر ما روشن نیست، مجدداً به استخدام رادیو در می آید و همکاری منظم او تا سال 1339 ادامه می یابد و پس از آن استعفای خود را برای همیشه اعلام می کند.
همکاری با رادیو اصفهان
قبل از افتتاح رسمی مکانی به نام رادیو اصفهان «در سال 1328 هنرمندان اصفهان در چهار مکان مختلف به ضبط آثار هنری خود می پرداختند که به ترتیب زیر می باشد:
1. باشگاه افسران در خیابان استانداری.
2. رادیو لشکر اصفهان ( که در سال 1327 در فرح آباد که خیابان دستگرد فعلی باشد تاسیس شد) این رادیو تحت حمایت و پشتیبانی سرتیپ فضل الله زاهدی بود و چهارشنبه شب ها به موسیقی اختصاص داشت.
3.فرستندۀ بی سیم.
4. کوی تاج، ادارۀ اطلاعات و رادیو که واقع در کوچۀ استاد تاج اصفهانی بود و دستگاه Edit در آن نبود و اگر اثری در وسط ضبط خراب می شد، مجدداً باید از ابتدای آن را ضبط می کردند.»
با تاسیس رادیو اصفهان استاد تاج اصفهانی از بدو تاسیس با آن همکاری داشته است و همزمان کلاس آواز هم در ساختمان رادیو به راه می اندازد و به ترتیب هنر آموزان علاقه مند می پردازد. تاج با هنرمندانی چون جلیل شهناز، حسن کسایی، سعادت الله نورده، عزیزالله بدری زاده، عباس خان سروری، علی شهناز، غلامرضا سارنج، علی و سیروس ساغری، رضا مرشد زاده، جلال رادوری، عبدالحسین برازنده، ساسان سپنتا، اکبرخان نوروزی، حسین یاوری و مهدی نوایی در رادیو اصفهان همکاری داشته و آثار متعددی به جای گذاشته است، امّا متاسفانه حتی یک لیست جامعه از این آثار در رادیو اصفهان موجود نیست، «زیرا بعد از انقلاب اسلامی حدود 150 عده از آثار ضبط شدۀ این اسناد بزرگ، سوزانده شد و از بین رفت و یا چیزهای دیگری بر روی ریل های صدای او ضبط شد.»
به طوری که ما امروزه آوازی در مایۀ چهارگاه از صدای استاد تاج در دسترس نداریم. در صورتی که ایشان چهارگاه های متعددی خوانده اند. از تاریخ 8/7/1323 استاد جلال تاج اصفهانی به سمت سرپرستی ارکستر رادیو اصفهان نائل می شوند و در سالهای بعد از آن در تاریخ 14/2/1347 سمت ریاست شورای موسیقی ادارۀ کل اطلاعات و رادیو اصفهان را بر عهده می گیرد.
تاج اصفهانی در ۱۳ آذر ماه ۱۳۶۰ بدرود حیات گفت. آرامگاه او در تخت فولاد اصفهان قرار دارد.
گردآوری:بخش فرهنگ و هنر بیتوته
منابع:wikipedia.org
tajesfahani.com
hamshahrionline.ir