کانُن در موسیقی چیست؟ | بررسی کامل مفهوم، انواع و تاریخچه‌ی کانن
- مجموعه: آکادمی هنر
کانن در موسیقی چیست
با کانن در موسیقی آشنا شوید؛ فرم شگفت‌انگیز تقابل صداها
یکی از جذاب‌ترین تکنیک‌های آهنگسازی در تاریخ موسیقی کلاسیک و حتی موسیقی مدرن، کانُن (Canon) است. این شیوه که بر پایه‌ی تقلید دقیق یا نیمه‌دقیق از یک ملودی استوار است، هم جنبه‌های علمی دارد و هم زیبایی‌شناسانه. در این مقاله به بررسی کامل مفهوم کانن، انواع آن، تاریخچه‌ی شکل‌گیری و نمونه‌های معروف در طول تاریخ موسیقی می‌پردازیم.
انواع کانن در موسیقی
کانن چیست؟
کانن (Canon) در موسیقی به نوعی آهنگسازی تقلیدی گفته می‌شود که در آن یک ملودی (موسوم به رهبر یا Dux) توسط یک یا چند صدای دیگر (موسوم به دنبال‌کننده یا Comes) تکرار یا تقلید می‌شود. این تقلید می‌تواند دقیق یا با تغییراتی در ریتم، فواصل، سرعت یا جهت ملودی انجام شود.
نکته: کانن (Canon) با کلمه‌ی «Cannon» (توپ جنگی) که یک حرف n بیشتر دارد، تفاوت دارد!
ساختار اصلی کانن
در ساده‌ترین شکل، یک کانن شامل مراحل زیر است:
ارائه‌ی ملودی اصلی (Dux)
ورود صدای تقلیدکننده (Comes)، که ممکن است با فاصله زمانی و/یا فاصله موسیقایی مشخصی وارد شود.
ادامه‌ی قطعه با تقلید هم‌زمان یا متناوب صداها
ایجاد نوعی بافت موسیقایی به نام کنترپوئن (Counterpoint)، که در آن چند خط ملودی مستقل ولی هماهنگ شنیده می‌شوند.
تعریف کانن موسیقایی
انواع کانن در موسیقی
در طول تاریخ، آهنگسازان روش‌های گوناگونی را برای خلق کانن توسعه داده‌اند. در ادامه مهم‌ترین انواع کانن را معرفی می‌کنیم:
1. راند (Round) یا کانن دَوَرانی
ساده‌ترین و رایج‌ترین نوع کانن
ملودی اصلی به‌طور دقیق توسط سایر صداها تکرار می‌شود، ولی با تأخیر زمانی.
مثال: «Frère Jacques» و «Row, Row, Row Your Boat» (برادر ژاک)(پارو بزن، پارو بزن، با قایقت برو)
2. کانن معکوس (Retrograde Canon)
دنبال‌کننده ملودی را از انتها به ابتدا اجرا می‌کند، به نوعی مثل یک ملودی معکوس شده.
3. کانن آینه‌ای (Inversion Canon)
در این نوع، فواصل ملودی اصلی معکوس می‌شوند؛ اگر در ملودی اصلی نت‌ها بالا می‌روند، در آینه‌ای پایین می‌آیند.
Canon در موسیقی
4. کانن افزایشی (Augmentation Canon)
در این نوع، نت‌ها کشیده‌تر و با ریتم کندتری نسبت به نسخه‌ی اصلی اجرا می‌شوند.
5. کانن کاهشی (Diminution Canon)
دقیقاً برعکس کانن افزایشی؛ نت‌ها با ریتم سریع‌تری نواخته می‌شوند.
6. کانن نسبتی یا زمان‌سنجی (Mensuration or Prolation Canon)
تقلید یک ملودی در سرعت‌های مختلف توسط صداهای گوناگون.
نمونه: Missa prolationum(مِسِ پرولاسیون‌ها) از یوهانس اُکگِم
تکنیک کانن موسیقی
7. کانن خرچنگی (Crab Canon)
ملودی اصلی با نسخه‌ای که از انتها به ابتدا نواخته می‌شود، هم‌زمان اجرا می‌شود. مانند یک پازل موسیقایی.
8. کانن دوتایی یا چندتایی (Double/Triple Canon)
دو یا چند ملودی مختلف به‌طور هم‌زمان وارد کانن می‌شوند و به صورت هم‌زمان تقلید می‌گردند.
تاریخچه کانن در موسیقی غرب
قرون وسطی
نخستین کانن شناخته‌شده:Sumer Is Icumen In (انگلستان، قرن ۱۳)
ترکیب چهار صدای تقلیدی بر روی یک ملودی، همراه با دو صدای ثابت در بخش باس.
قرن ۱۴ و ۱۵
استفاده در آوازهای شکاری فرانسه و ایتالیا.
آهنگسازانی مثل گیوم دو ماشو و ژاکوب دو سنلشس.
دوران رنسانس
ورود کانن به آهنگسازی مذهبی، به‌ویژه در مَس‌ها (Missa).
مثال شاخص: Missa prolationum(یوهانس) از Johannes Ockeghem(یوهانس اکگم).
دوره باروک
دوره شکوفایی کانن.
ی.س. باخ در Goldberg Variations از کانن در هر سومین واریاسیون استفاده کرد.
یوهان پاخلبل با Canon in D Major شهرت جهانی یافت.
دوره کلاسیک و رمانتیک
استفاده محدودتر ولی با ظرافت بیشتر.
موتزارت، هایدن و بتهوون نمونه‌هایی از کانن در آثارشان دارند.
مندلسون در قطعه‌ی Lerchengesang از کانن بهره می‌گیرد.
قرن بیستم و معاصر
آنتون وبرن و استراوینسکی کانن را در زمینه‌های آتونال و سریالی به کار گرفتند.
آروو پارت و استیو رایش با الهام از مینیمالیسم و مدرنیسم، رویکردهای تازه‌ای به کانن ارائه دادند.
ساختار کانن موسیقی
نقش کانن در آموزش و موسیقی کودک
کانن‌ها به دلیل ساختار تکراری و قابل پیش‌بینی‌شان، یکی از ابزارهای آموزشی مهم در یادگیری موسیقی و تقویت گوش موسیقایی کودکان هستند. اجرای کانن در گروه‌های کر یا ارکسترهای آموزشی، به درک بهتر مفاهیم هماهنگی، ریتم و همکاری موسیقایی کمک می‌کند.
سوالات متداول درباره کانُن در موسیقی چیست؟
1. کانُن در موسیقی به چه معناست؟
کانُن (Canon) در موسیقی به نوعی آهنگسازی گفته می‌شود که در آن یک ملودی توسط یک یا چند صدای دیگر با تأخیر تکرار می‌شود. این ساختار، نوعی تقلید چندصدایی منظم است که معمولاً با حفظ فاصله زمانی مشخصی میان صداها اجرا می‌شود.
2. چه تفاوتی میان کانُن و فوگ وجود دارد؟
اگرچه هر دو فرم موسیقایی از تکنیک تقلید استفاده می‌کنند، اما در کانُن تقلید دقیق و با الگویی مشخص انجام می‌شود، در حالی که در فوگ آزادی بیشتری در تغییر و تحول ملودی وجود دارد و پیچیدگی ساختاری آن بیشتر است.
3. آیا کانُن فقط در موسیقی کلاسیک استفاده می‌شود؟
خیر، اگرچه کانُن بیشتر در موسیقی کلاسیک غربی رواج دارد، اما نمونه‌هایی از آن را می‌توان در موسیقی‌های سنتی، مذهبی و حتی آثار مدرن و پاپ نیز مشاهده کرد.
4. چه کسانی از کانُن در آثار خود استفاده کرده‌اند؟
آهنگسازان بزرگی مانند یوهان سباستیان باخ، موزار، بتهوون و پاخلبل از کانُن در آثار خود بهره برده‌اند. کانُن مشهور پاخلبل یکی از نمونه‌های معروف این فرم است.
5. آیا یادگیری کانُن برای هنرجویان موسیقی ضروری است؟
بله، یادگیری کانُن به درک بهتر مبانی هارمونی، ریتم و چندصدایی کمک می‌کند و برای تقویت توانایی شنیداری و آهنگسازی بسیار مؤثر است.
جمع‌بندی
کانن نه‌تنها یک تکنیک آهنگسازی خلاقانه است، بلکه پلی است بین منطق و موسیقی. این روش، موسیقی را به بازی‌های ریاضی‌گونه بدل می‌کند، جایی که تقلید و نوآوری در هم تنیده می‌شوند.
از آوازهای کودکانه گرفته تا شاهکارهای پیچیده‌ی باخ، از سبک باروک تا موسیقی مینیمالیستی معاصر، کانن همچنان زنده است و آهنگسازان امروزی نیز از آن الهام می‌گیرند.
گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته
