روزنامه جمهوری اسلامی: تا وقتی قدرت ذی‌نفعان از بین نرود، صنعت خودروسازی اصلاح نمی‌شود
- مجموعه: بازار خودرو
- تاریخ ایجاد در چهارشنبه, ۲۸ آبان ۱۴۰۴ ۱۰:۲۱
روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: در روزهای اخیر رئیس‌جمهور اعلام کرده که در جلسه هیئت دولت به خودروسازان اخطار داده است: اگر در زمان معقول موتور خودرو‌ها اصلاح نشود و مصرف سوخت به سطح قابل قبول نرسد، دولت در سیاست تخصیص ارز و صدور مجوز تولید تجدیدنظر خواهد کرد.
این نخستین بار نیست که یک رئیس‌جمهور مستقیماً به عملکرد خودروسازان اعتراض می‌کند؛ پیش از این نیز رئیس دولت سیزدهم در اسفند ۱۴۰۰ طی بازدید از ایران‌خودرو هشت دستور ویژه از جمله ممنوعیت استفاده از قطعات بی‌کیفیت صادر کرده بود.
با وجود ورود جدی دو رئیس‌جمهور، امیدِ تغییری در وضعیت تولید خودرو دیده نمی‌شود. در سال‌های اخیر همواره با استناد به حفظ اشتغال و حمایت از تولید داخلی، در مسیر واردات خودرو محدودیت ایجاد شده است. پرسش اساسی این است که چرا خودروسازان با وجود هشدار‌های سیاسی و اجرایی، همچنان مسیر قبلی خود را ادامه می‌دهند؟ پاسخ را می‌توان در نقش ذی‌نفعان رانتی و ذی‌نفعان معیشتی جست‌و‌جو کرد.
ذی‌نفعان رانتی گروه‌هایی هستند که از ارتباط نزدیک با سیاست‌گذاران امتیاز‌های ویژه می‌گیرند و از تغییر سیاست‌ها زیان می‌بینند. خودروسازان در ایران یکی از بزرگ‌ترین این گروه‌ها محسوب می‌شوند و سال‌هاست با عنوان حمایت از تولید ملی و اشتغال، بخش قابل توجهی از منابع را جذب می‌کنند. براساس آمار بانک مرکزی، صنایع حمل و نقل و خودرو از ابتدای سال تا ۲۶ آبان مجموعاً ۵.۵ میلیارد دلار ارز دریافت کرده‌اند؛ یعنی ۱۵ درصد از کل ارز تخصیصی کشور.
این صنعت درحالی با زیان انباشته ۳۰۰ هزار میلیارد تومانی (طبق گفته دبیر انجمن صنایع همگن) و بحران نقدینگی مواجه است که وزارت صمت نیز از پرداخت ۴۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات به خودروسازان و قطعه‌سازان خبر می‌دهد. چنین اعدادی نشان می‌دهد که خودروسازان حتی بدون اصلاح ساختار، همچنان قادرند منابع جدید جذب کنند. در کنار ذی‌نفعان رانتی، گروه بزرگی از ذی‌نفعان معیشتی قرار دارند؛ افرادی که معیشتشان مستقیم یا غیرمستقیم به صنعت خودرو وابسته است. سال گذشته ۵۵ هزار و ۵۷۷ نفر در ایران‌خودرو و ۴۳ هزار و ۵۱۶ نفر در سایپا مشغول بوده‌اند؛ در مجموع حدود ۹۹ هزار نفر. با احتساب زنجیره تأمین، نمایندگی‌ها و خدمات پس از فروش، این رقم به ۸۰۰ هزار نفر می‌رسد. این گروه بزرگ، سپر دفاعی صنعت خودرو شده‌اند، زیرا هر اصلاح ساختاری را تهدیدی برای امنیت شغلی خود تلقی می‌کنند.
در دهه‌های اخیر، خودروسازان بار‌ها با تکیه بر همین ذی‌نفعان معیشتی توانسته‌اند طرح‌هایی را به نام حمایت از تولید داخلی پیش ببرند که در عمل جز توزیع رانت نتیجه‌ای نداشته است. این ساختار پیچیده، همراه با توانایی تأثیرگذاری بر روند سیاست‌گذاری، باعث شده اصلاحات واقعی در صنعت خودرو بار‌ها متوقف شود و زیان انباشته همچنان افزایش یابد.
واقعیت این است که هشدار سیاسی، دستور اجرایی یا تهدید به قطع امتیازات تا زمانی که شبکه منافع پیرامون صنعت خودرو دست‌نخورده باقی بماند، اثر محسوسی نخواهد داشت. اصلاح این صنعت نه با تذکر‌های تکراری، بلکه با کاهش قدرت ذی‌نفعان، شفاف‌سازی منافع و حذف امتیازات غیررقابتی امکان‌پذیر است.
