دیورتیکولوم زنکر؛ علت، علائم و درمان مدرن بدون جراحی باز

مجموعه: بیماری ها و راه درمان

دیورتیکولوم زنکر یک کیسه بیرون‌زدگی در دیواره پشتی حلق-مری است

دیورتیکولوم زنکر چیست و چگونه درمان می‌شود؟

دیورتیکولوم زنکر یک دیورتیکولوم پیشران است که از طریق نقص در دیواره پشتی حلق ایجاد می‌شود. این شایع‌ترین نوع است و با سنین بالا مرتبط است. دیورتیکولوم زنکر همچنین به عنوان «دیورتیکولوم فارینگوازوفاژیال» شناخته می‌شود. این شایع‌ترین دیورتیکولوم مری است و نام آن از پاتولوژیست آلمانی زنکر گرفته شده که در سال ۱۸۷۴ مروری بر ۲۲ مورد منتشر کرد.

شیوع دیورتیکولوم زنکر بسیار پایین است، حداکثر ۰.۱۱٪ در سطح جهانی، و در سنین بالاتر و در مردان شایع‌تر است. معمولاً بدون علامت است و وقتی علامت‌دار شود، نیاز به حل جراحی دارد.

مردان بیشتر از زنان به دیورتیکولوم زنکر مبتلا می‌شوند

دیورتیکولوم زنکر چگونه ایجاد می‌شود؟

دیورتیکولوم زنکر به عنوان یک دیورتیکولوم پیشران در نظر گرفته می‌شود. به دلیل بیرون‌زدگی مخاط و زیرمخاط حلق از طریق یک ناحیه نسبتاً ضعیف در دیواره پشتی حلق، به نام مثلث کیلیان، ایجاد می‌شود. این ضعف عضلانی در یک سوم فوقانی قرار دارد، جایی که اتصال پشتی حلق با مری رخ می‌دهد. اگرچه علت آن ناشناخته است، اما با فشار داخلی که طی بلع ایجاد می‌شود در ترکیب با وجود نواحی شکننده در حلق مرتبط است.

علائم دیورتیکولوم زنکر 

با رشد دیورتیکولوم زنکر، ممکن است باعث مشکل در بلع شود.

ابتدا، دیورتیکولوم زنکر بدون علامت یا با علائم خفیف مانند گلودرد مزمن است. با رشد آن، دیورتیکولوم شروع به پر شدن با غذا می‌کند و علائم ایجاد می‌شود: شایع‌ترین علامت مشکل در بلع (دیسفاژی) است.

همراه با رگورژیتاسیون غیراسیدی، آبریزش دهان، سوزش سر دل و بوی بد دهان (هالیتوزیس). همچنین ممکن است دیسفونی یا گرفتگی صدا به دلیل درگیری عصب حنجره، درد گردن، درد قفسه سینه، استفراغ، سرفه مزمن، احساس خفگی، وجود توده گردن و کاهش وزن رخ دهد.

دیورتیکولوم زنکر می‌تواند عارضه‌دار شود. پنومونی آسپیراسیون برونشی شایع‌ترین عارضه است. عوارض کمتر شایع شامل خونریزی، سوراخ شدن راه هوایی یا مدیاستن، زخم، عفونت کیسه دیورتیکولی یا فشردگی مری است.

دیورتیکولوم زنکر اغلب در افراد مسن بالای ۶۰ سال رخ می‌دهد

دیورتیکولوم زنکر، شایع‌ترین دیورتیکولوم‌ها

دیورتیکولوم زنکر، اگرچه یک دیورتیکولوم کاذب در نظر گرفته می‌شود زیرا فقط مخاط و زیرمخاط را درگیر می‌کند، شایع‌ترین است و ۵۲-۸۲٪ تمام دیورتیکولوم‌ها را تشکیل می‌دهد.

نام آن از پاتولوژیست آلمانی فردریش آلبرت فون زنکر گرفته شده است. او همراه با هوگو فون زیمسن در سال ۱۸۷۸ آن را به طور دقیق توصیف کرد، اگرچه قبلاً توسط دکتر آبراهام لودلو در سال ۱۷۶۹ توصیف شده بود.

در سنین بالا، بین دهه هفتم و هشتم زندگی و در مردان شایع‌تر است. شیوع آن از ۰.۰۱ تا ۰.۱۱٪ متغیر است و بیشتر بدون علامت است.

تشخیص دیورتیکولوم زنکر

اگر به دیورتیکولوم زنکر مشکوک شوید، یک ازوفاگوگرام انجام می‌شود.

برای تشخیص دیورتیکولوم زنکر، نیاز به ازوفاگوگرام است. ازوفاگوگرام یا «اشعه ایکس با باریم»، شامل بررسی فلوروسکوپیک مری با ماده حاجب است.

روش‌های دیگر مانند مانومتری و مطالعه pH می‌تواند برای تعیین پاسخ عضلانی غیرطبیعی بلع یا وجود رفلاکس معده به مری استفاده شود. ازوفاگوسکوپی ورودی توصیه نمی‌شود به دلیل خطر سوراخ شدن.

تشخیص با رادیوگرافی باریم تأیید می‌شود. در آن، فرآیند بلع دیده می‌شود و وجود دیورتیکولوم که به یکی از طرفین گردن، بیشتر سمت چپ، حرکت می‌کند، مشخص می‌شود.

سرفه مزمن و احساس خفگی از علائم رایج دیورتیکولوم زنکر هستند

درمان قطعی جراحی است

وقتی دیورتیکولوم زنکر بدون علامت است، نیاز به درمان ندارد. اما اگر رشد کند، با غذا پر شود و علائم نشان دهد، درمان جراحی است.

جراحی باز یا جراحی اندوسکوپیک می‌تواند انجام شود. در هر دو، دیورتیکولوم برداشته یا بریده می‌شود، همچنین عضله کریکوفارنژیال. این به عنوان کریکوفارنژیال دیورتیکولکتومی و میوتومی شناخته می‌شود.

در سال‌های اخیر، روش‌های اندوسکوپیک پیشرفته مانند Z-POEM (Zenker's Peroral Endoscopic Myotomy) به عنوان درمان خط اول برای بسیاری از بیماران، به ویژه افراد مسن، ترجیح داده می‌شود زیرا کمتر تهاجمی است، عوارض کمتری دارد و بهبود سریع‌تری ارائه می‌دهد.

در موارد کوچک و بدون علامت، نیازی به درمان نیست

سوالات متداول

1. آیا دیورتیکولوم زنکر خطرناک است؟

در مراحل اولیه معمولاً بی‌خطر و بدون علامت است، اما با بزرگ شدن می‌تواند باعث مشکل بلع، برگشت غذا و عوارض جدی مانند پنومونی آسپیراسیون (ورود غذا به ریه) شود که خطرناک است.

2. دیورتیکولوم زنکر در چه سنی شایع‌تر است؟

بیشتر در افراد بالای ۶۰ سال (دهه هفتم و هشتم زندگی) و در مردان شایع‌تر است.

3. شایع‌ترین علامت دیورتیکولوم زنکر چیست؟

دشواری بلع (دیسفاژی) به خصوص بلع جامدات، همراه با برگشت غذا، بوی بد دهان، سرفه مزمن و گاهی احساس توده در گردن.

4. چگونه دیورتیکولوم زنکر تشخیص داده می‌شود؟

بهترین روش تشخیص، عکس‌برداری با باریم (ازوفاگوگرام یا barium swallow) است که کیسه دیورتیکول را به وضوح نشان می‌دهد.

5. آیا دیورتیکولوم زنکر با دارو درمان می‌شود؟

خیر، درمان دارویی مؤثر نیست. اگر بدون علامت باشد نیازی به درمان ندارد، اما در موارد علامت‌دار درمان قطعی جراحی یا اندوسکوپیک است.

6. تفاوت جراحی باز و اندوسکوپیک در درمان دیورتیکولوم زنکر چیست؟

جراحی اندوسکوپیک (مانند D-POEM یا Z-POEM) کمتر تهاجمی، بهبود سریع‌تر و عوارض کمتر دارد و امروزه روش ترجیحی است.

7. آیا دیورتیکولوم زنکر سرطانی می‌شود؟

خیلی نادر است، اما در موارد طولانی‌مدت و درمان‌نشده ممکن است خطر بدخیمی جزئی وجود داشته باشد.

جمع بندی 

در جمع‌بندی، دیورتیکولوم زنکر به عنوان شایع‌ترین دیورتیکولوم مری، یک کیسه بیرون‌زدگی کاذب در ناحیه اتصال حلق به مری است که عمدتاً در سالمندان و مردان بالای ۶۰ سال دیده می‌شود و اغلب به دلیل افزایش فشار بلع و ضعف عضلانی در مثلث کیلیان شکل می‌گیرد. این بیماری در مراحل اولیه بدون علامت است، اما پیشرفت آن می‌تواند باعث دیسفاژی، رگورژیتاسیون غذا، هالیتوزیس، سرفه مزمن و عوارض خطرناکی مانند پنومونی آسپیراسیون شود. تشخیص زودهنگام با ازوفاگوگرام باریم و درمان به‌موقع از طریق روش‌های اندوسکوپیک پیشرفته مانند Z-POEM، نه تنها عوارض را به حداقل می‌رساند بلکه کیفیت زندگی بیماران را به طور قابل توجهی بهبود می‌بخشد و از نیاز به جراحی باز جلوگیری می‌کند.

گردآوری:بخش سلامت بیتوته