بازی با جان مردم با کاهش شدید میزان ارز برای واردات کیت‌های آزمایشگاهی
- مجموعه: اخبار پزشکی
- تاریخ انتشار : پنج شنبه, 11 آبان 1402 11:21
صاحبان چند آزمایشگاه تشخیص طبی و ژنتیک در شهرهای تهران و اصفهان، در گفت‌وگو با اعتماد خبر دادند که تعدادی از آزمایش‌های هورمونی، عفونی و ژنتیک را در سیستم ثبت‌شان غیرفعال کرده‌اند، چون کیت موردنیاز انجام این آزمایش‌ها نایاب شده است.
این متخصصان گفتند: تامین کیت که اصلی‌ترین ابزار مصرفی آزمایشگاه‌هاست، طی 5 سال اخیر دشوار بوده اما در سال جاری، این مشکل شدت بیشتری گرفته به‌گونه‌ای که یا انجام تعدادی از آزمایش‌ها به دلیل صفر شدن موجودی کیت غیرممکن شده یا ناچار شده‌اند با کیت‌های ارزان‌تر و با کیفیت پایین‌تر این آزمایش‌ها را انجام بدهند و برای تعدادی از آزمایش‌ها هم، موجودی کیت به اندازه یک یا دو روز است.
کیت، مهم‌ترین ابزار مورد نیاز آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و پاتولوژی و ژنتیک است. کیت تست عملکرد کلیه، کیت تست تشخیصی گوارشی، کیت تست بیماری‌های قلبی، کیت تست انواع متابولیسم‌ها، کیت تست HIV، کیت تست بیماری‌های خودایمن، کیت تست بیماری‌های عفونی، تومورمارکرها، کیت تست انسولین و دیابت و قند خون، کیت تست غدد درون‌ریز، کیت تست کم خونی و... انواعی از کیت‌های مصرفی در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی هستند که نتایج آزمایش‌های انجام شده با هر کدام از این کیت‌ها، جزییات مهمی از بیماری فرد را به پزشک معالج نشان می‌دهد. به عنوان نمونه، با کیت‌های تست تشخیصی گوارشی، انواع عفونت‌ها و از جمله هپاتیت شناسایی می‌شود و کیت تست بیماری‌های قلبی می‌تواند عوامل خطرساز برای عملکرد قلب را شناسایی کرده و از بروز مشکلات مرگبار پیشگیری کند. با کیت تست کم خونی و از طریق سنجش میزان گلبول‌های قرمز خون، ابتلای بیمار به کم‌خونی محرز می‌شود و تومور مارکرها، تکثیر غیرعادی سلول‌ها را شناسایی کرده و ابتلا به سرطان را تایید یا رد می‌کنند. بدون کیت، انجام آزمایش و تجزیه و تحلیل نمونه خون، ادرار، بزاق، بافت و سایر مایعات بدن فرد بیمار، غیرممکن است و در مواردی که علایم بالینی بیمار، باید با نتیجه آزمایش تشخیصی تایید شود تا پزشک معالج، درمان را آغاز کند، انجام نشدن آزمایش، علاوه بر اینکه تشخیص دقیق بیماری را دشوار می‌کند، خطر درمان پرعارضه را به دنبال دارد.
50 نوع آزمایش به دلیل نایاب شدن کیت غیرفعال شده است
میر مجید مصلایی؛ موسس و مسوول فنی آزمایشگاه پاتولوژی و ژنتیک پارسه در شهر تهران می‌گوید که 50 نوع آزمایش مربوط به بیماری‌های عفونی، روماتیسمی، هورمونی و ژنتیک را در سیستم آزمایشگاهش غیرفعال کرده، چون کیت برای انجام این آزمایش‌ها ندارد و تا چند روز آینده هم، ذخیره کیت چند آزمایش دیگر تمام می‌شود و ناچار است این آزمایش‌ها را هم به فهرست «غیرفعال‌ها» اضافه کند.
«خبر دارم که در حال حاضر، سه آزمایشگاه بزرگ در شهر تهران، مثل ما، 50 تست را در سیستم‌شان غیرفعال کرده‌اند، چون کیت برای انجام این آزمایش‌ها ندارند. آزمایشگاه‌های بزرگ، معمولا با چند آزمایشگاه کوچک همکارند و تست‌های مهم را برای‌شان انجام می‌دهند. وقتی 4 آزمایشگاه بزرگ در شهر تهران،
50 قلم تست را به دلیل نایاب بودن کیت، غیرفعال کرده‌اند یعنی انجام این تست‌ها در ده‌ها آزمایشگاه کوچک هم غیرممکن شده است. وضعیت تامین کیت و مواد اولیه و قطعات دستگاه‌های آزمایشگاهی در تمام آزمایشگاه‌های دولتی و خصوصی، طی ماه‌ها و هفته‌های اخیر به حدی بغرنج شده که حتی نمی‌توانیم مطمئن باشیم فردا کیت مربوط به یک نوع آزمایش را داریم یا خیر. ممکن است به مدت دو ماه، از 8 جور آزمایش مربوط به تیروئید، انجام دو آزمایش به دلیل نایاب شدن کیت امکان‌پذیر نباشد. بعد از دو ماه، این کیت به بازار می‌رسد و 4 جور کیت دیگر نایاب می‌شود. شرکت‌های واردکننده تجهیزات آزمایشگاهی دیگر توان ذخیره قطعات یدکی نو ندارند. وقتی قطعه‌ای از دستگاه‌های‌مان خراب بشود، بعد از اعلام به شرکت واردکننده باید دو یا سه ماه منتظر واردات قطعه نو بمانیم یا اینکه به تعویض با قطعه تعمیری یا دست دوم رضایت بدهیم.»
طبق گفته این صاحب آزمایشگاه، بیش از 80درصد اقلام مصرفی آزمایشگاه‌ها و به خصوص، کیت‌ها، وابسته به واردات است، چون همان مواد و تجهیزاتی هم که در ظاهر در داخل کشور تولید می‌شود، نیازمند مواد اولیه وارداتی است.
«آزمایشگاه‌ها دو جور مواد مصرفی دارند؛ مواد مصرفی برای سیستم‌های بسته CLOSE که باید از یک کمپانی و برند خریداری شود و شما نمی‌توانید مواد مصرفی کمپانی الف را برای دستگاه کمپانی ب مصرف کنید. سیستم باز OPEN اما شامل این محدودیت نیست و می‌توانید دستگاه را از کمپانی الف و مواد مصرفی را از کمپانی ب بخرید. صرف‌نظر از رانت ارز واردات و مافیایی که پشت پرده واردات و توزیع، مشغول به فعالیت است و حتی طلب چند صدهزار یورویی شرکت‌های واردکننده از اداره کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت، کالاهای وارداتی براساس سفارش آزمایشگاه‌ها توزیع می‌شود. به عنوان مثال، من به شرکت توزیع‌کننده اعلام می‌کنم که طبق آمار ماهانه مراجعاتم، برای 6 ماه آینده به 400 عدد کیت یکی از انواع آزمایش‌های تیرویید نیاز دارم. بعد از سه ماه انتظار، این توزیع‌کننده فقط 40 عدد کیت به من می‌دهد و برای تامین کسری باید سراغ توزیع‌کننده دیگری بروم که او هم 10 عدد کیت به من می‌دهد، اما این کیت‌ها از یک برند واحد نیستند و در نتیجه، ثبات کنترل کیفی آزمایش‌هایم مخدوش می‌شود، چون امروز صبح، با کیت تولید برند الف کار می‌کنم ولی بعدازظهر، باید همین آزمایش را با کیت تولید برند ب انجام بدهم و فردا، با کیت تولید برند میم. 5 سال است که من به عنوان مسوول آزمایشگاه، به جای توجه به ارتقای اصول علمی کار، درگیر تدارکات و چگونگی تامین مواد مصرفی و کیت و قطعات یدکی هستم و همین الان که با شما حرف می‌زنم، سرم کنترل (مواد مورد نیاز برای کنترل صحت و دقت دستگاه‌ها و کیت‌های آزمایشگاهی) نایاب شده و به مدت دو سال است که تست پوستی بیماری سل PPD که سال‌ها در انیستیتو پاستور و موسسه سرم‌سازی رازی تولید می‌شد، موجود نیست و حتی برای نوع خارجی یا قاچاق هم سفارش داده‌ایم، اما انتظارمان بی‌نتیجه بوده است.»
اگر همین الان یک بیمار برای انجام این آزمایش مراجعه کند چه می‌کنید؟
«اصلا کیت برای انجام این آزمایش نداریم و پذیرش تست را هم در سیستم غیرفعال کرده‌ایم.»
پس تکلیف درمان این بیمار چه خواهد شد؟
«نمی‌دانم. این سوال را نباید از من بپرسید. باید از وزیر بهداشت بپرسید.»
مشکلی که دقت و صحت نتایج آزمایش‌های تشخیصی و بالینی را در معرض خطر جدی قرار داده، تنوع کیت‌های موجود در بازار است. صاحبان آزمایشگاه‌ها می‌گویند تنوع کیت از برندهای مختلف، در ذات خود بد نیست به شرط آنکه این تنوع، متاثر از رقابت بازار بوده و صاحب یک آزمایشگاه مطمئن باشد مثلا به مدت یک‌سال، از کیت یک برند خاص استفاده می‌کند درحالی که شرایط فعلی چنین نیست؛ واردکننده به دلیل دشواری نقل و انتقالات بانکی به خارج از کشور و همچنین به دلیل کاهش 4 ساله سهمیه ارز واردات دستگاه‌ها و تجهیزات و اقلام مصرفی آزمایشگاهی، ناچار است به میزان نقدینگی معادل ارز دریافتی از سازمان غذا و دارو، کیت وارد کند. در این روند، ممکن است ناچار شود کیت‌های ارزان‌تر از تولیدکنندگان متفاوت بخرد تا نیاز بازار بی‌جواب نماند. مشکل اصلی، زمان توزیع در داخل کشور نمایان می‌شود؛ موجودی محدود کیت از یک برند خاص، باید بین هزاران آزمایشگاه توزیع شود و بنابراین، هر آزمایشگاه، ذخیره رنگارنگی از کیت‌های تولید شده دریافت خواهد کرد که الزاما، کیفیت و دقت و ضریب خطا و درجه حساسیت یکسانی ندارند و نتیجه نهایی این وضع، تفاوت پاسخ‌دهی آزمایشگاه‌ها حتی به دو آزمایش یکسان از یک بیمار خواهد بود.
مصلایی می‌گوید: «صاحبان آزمایشگاه‌ها، برای حفظ کیفیت و دقت نتیجه آزمایش، معمولا به مدت طولانی با کیت از یک برند واحد کار می‌کنند، اما وقتی نماینده این برند در ایران، قادر به تامین موجودی به اندازه مصرف آزمایشگاه‌ها نیست، ما هم ناچاریم آزمایش‌ها را با برندهای مختلف انجام دهیم در حالی که ممکن است کیفیت بعضی از این برندها، پایین‌تر هم باشد و حتما تغییر برند باعث می‌شود که شاید نتوانیم استاندارد‌های کنترل کیفیت را رعایت کنیم و درجه حساسیت برندهای مختلف هم متفاوت است؛ امروز برای آزمایش خاص یک بیمار، از برندی استفاده می‌کنیم که درجه حساسیت 10 تا 50 دارد و 6 ماه بعد که این برند موجود نیست، همین آزمایش را برای این بیمار باید با برندی انجام بدهیم که درجه حساسیتش، یک‌دهم تا سه‌دهم است و این نتایج متفاوت، پزشک معالج را در توالی پیگیری بیماری دچار مشکل می‌کند.»
نمی‌دانیم کیت‌های موجود در بازار اصل است یا تقلبی
محسن منشدی؛ صاحب آزمایشگاه تشخیص طبی منشدی در شهر تهران از مشکلات مشابه و کمبود کیت و حتی اجبار به خرید کیت‌هایی که از طریق قاچاق به دست توزیع‌کننده رسیده، می‌گوید: «هم با کمبود کیت مواجهیم و هم قیمت کیت و سایر اقلام مصرفی تا 4 یا 5 برابر گران‌تر شده. کیت یک میلیون تومانی را امروز حدود 3 میلیون تومان می‌خریم و برای پارافین امریکایی 150 هزار تومانی باید 2 میلیون و 500 هزار تومان پول بدهیم. بعضی صاحبان آزمایشگاه‌ها ناچار شده‌اند به استفاده از کیت‌های ارزان‌قیمت روی بیاورند. ما ناچار شده‌ایم نمونه آزمایش‌های‌مان را برای آزمایشگاه‌هایی که کیت دارند، بفرستیم و با پرداخت هزینه مازاد، جواب آزمایش بیمارمان را تحویل بگیریم که این اتفاق، دامنه سود ما را کاهش داده و زمان جواب‌دهی به بیمارمان هم طولانی‌تر شده است. صاحبان آزمایشگاه‌هایی هم که بر استفاده از کیت یک برند خاص اصرار دارند، هیچ نمی‌دانند آنچه به دست‌شان می‌رسد اصل یا تقلبی است، چون توزیع‌کننده هم نمی‌داند این کیت از کدام مسیر رسمی یا قاچاق وارد کشور شده و اصالت برندها قابل ردیابی نیست. جنس اغلب کیت‌ها، پروتئینی است و باید زنجیره سرد کیت‌ها هنگام بارگیری و حمل رعایت شود تا خاصیت و کیفیت کیت آسیب نبیند درحالی که ما هیچ نمی‌دانیم کیت‌هایی که به دست‌مان می‌رسد؛ حتی کیت‌هایی از همان برندهای معروف و خاص، تحت چه شرایطی بارگیری و حمل شده است. بارها همکاران آزمایشگاه من ناچار شده‌اند یک آزمایش را با چند کیت تکرار کنند تا به جواب صحیح برسند. تداوم این وضع باعث می‌شود انجام بعضی تست‌ها را متوقف کنیم که نتیجه نهایی، مختل شدن درمان بیماران خواهد بود. اگر از انجمن متخصصان علوم آزمایشگاهی بپرسید، به شما خواهند گفت که هر ماه حداقل یک یا دو آزمایشگاه به دلیل ناتوانی مالی تعطیل می‌شوند.»
چند هفته قبل، محمدعلی برومند؛ رییس آزمایشگاه مرکز قلب تهران که یک مجموعه پاراکلینیک دولتی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران است، مهمان یک برنامه تلویزیونی بود و در توضیح مشکلاتی که ظرف سال‌های اخیر در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی ایجاد شده و امسال، شدت بیشتری گرفته، گفت: «برای ارایه خدمات به‌روز، باید مواد اولیه با کیفیت، در زمان مناسب به دست ما برسد وگرنه، ممکن است انجام حیاتی‌ترین آزمایش‌های موردنیاز بیماران غیرممکن شود. انجام آزمایش‌های پاتولوژی و بالینی، با روش‌های قدیمی‌تر و کم هزینه‌تر هم امکان‌پذیر است ولی حتما نتایج آزمایشی که با دستگاه قدیمی یا پیشرفته انجام می‌شود، متفاوت خواهد بود. گاهی اوقات ممکن است نتیجه یک آزمایش در زندگی یک بیمار تاثیر خطیری ایجاد نکند؛ اگر نتیجه آزمایش چربی خون، 20 واحد بالاتر از حد استاندارد باشد، ضروری‌ترین اقدام، تغییر رژیم غذایی است اما در موارد بسیار، نتیجه آزمایش، تعیین‌کننده زمان جراحی و شیوه درمان است و پزشک معالج، با مشاهده نتیجه آزمایش بیمار برای او داروهایی تجویز می‌کند که در صورت وجود هرگونه خطا درنتیجه آزمایش، داروهای تجویز شده ممکن است به مثابه سم عمل کند و جان بیمار را به خطر بیندازد.»
مهم‌ترین بخش صحبت‌های برومند، نگرانی مشترک با سایر صاحبان آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و پاتولوژی بود؛ کمبود کیت‌های مصرفی که انجام تعدادی از آزمایش‌های تشخیصی را با مشکل جدی مواجه کرده، تنوع کیت‌ها از برندهای مختلف درحالی که بعضی از این کیت‌ها، کیفیت و میزان دقت قابل اعتمادی هم ندارند و به سبب تفاوت ضریب خطای هر کیت با دیگری، کنترل کیفی نتایج آزمایش‌ها هم در مواردی مختل شده است. «در حال حاضر، با محدودیت کیت مواجهیم و کیت آزمایش‌های حیاتی یا وجود ندارد یا به تعداد بسیار کم موجود است. اخیرا یکی از متخصصان نفرولوژی (متخصص کلیه) به من مراجعه کرد و گفت لازم است برای بیمارانی که پیوند کلیه انجام داده‌اند، سطح اگزالات خون اندازه‌گیری شود درحالی که کیت اندازه‌گیری اگزالات خون در ایران موجود نیست و واردات هم نداریم. تلاش کردیم به طریقی مشکل این پزشک متخصص را حل کنیم، چون نیاز بیماران پیوند کلیه به انجام این آزمایش، حیاتی است. شنیدیم که تا سال‌های قبل، صاحبان بعضی آزمایشگاه‌ها، نمونه خون بیمار را به آزمایشگاه‌های خارج از کشور می‌فرستادند و نتیجه به ایران ارسال می‌شد، اما در حال حاضر این اقدام هم غیرممکن شده است. بنابراین، در حال حاضر اندازه‌گیری اگزالات خون در ایران غیرممکن شده اگرچه که تعداد بیماران نیازمند این آزمایش هم کم است ولی به هر حال تعدادی بیمار به این آزمایش نیاز دارند. از دیگر مثال‌ها، اندازه‌گیری هورمون هیپوفیز است. اندازه‌گیری این هورمون به پزشک معالج کمک می‌کند از وجود تومور و میزان فعالیت هورمون مطلع شده و برای آغاز درمان دارویی یا اقدام به جراحی تصمیم بگیرد. کیت آزمایش اندازه‌گیری هورمون هیپوفیز باید از ویژگی و حساسیت بسیار خوبی برخوردار باشد و همچنین، برای تکرار آزمایش هم باید کیت مشابه با محدوده حساسیت یکسان استفاده کنیم، چون پزشک معالج بر‌مبنای تکرارپذیری کیت، تصمیم می‌گیرد. اگر این آزمایش، امروز با یک کیت از یک برند خاص انجام شود و یک هفته یا دو هفته بعد، به دلیل نایاب شدن این برند خاص، این آزمایش با کیت از برند دیگری انجام شود، بیمار و پزشک معالج دچار سردرگمی می‌شوند، اما شرایط امروز این‌گونه است که بسیاری اوقات، ناگزیر به استفاده از برندهای متفاوت برای یک آزمایش واحد هستیم و نتیجه این شرایط این است که جواب یک آزمایش واحد در چند آزمایشگاه، متفاوت خواهد بود. امروز، برای اندازه‌گیری هموگلوبین خون حدود 15 نوع کیت مختلف با مجوز سازمان غذا و دارو وارد کشور می‌شود که هر کدام، درجه حساسیت متفاوت از دیگری دارند درحالی که یکی از معیارهای آزمایشگاه‌ها برای استفاده از کیت‌های مصرفی، درجه حساسیت کیت، تکرارپذیری کیت و خطی بودن جواب کیت است. وقتی کیت‌هایی با برندهای مختلف و قیمت‌های مختلف وارد کشور می‌شود، به دلیل تفاوت ضریب انحراف معیار هر برند با دیگری، صاحب آزمایشگاه، هر قدر هم کنترل کیفی دقیقی داشته باشد و هر قدر هم در جواب‌دهی دقت به خرج دهد، نتیجه آزمایش انجام شده با کیت‌هایی از دو برند مختلف، یکسان نخواهد بود. تفاوت ضریب انحراف معیار اگر محدود باشد، مشکلی ایجاد نمی‌کند. قند ناشتای 110 با 115 فرق زیادی ندارد ولی قند ناشتای 95 با 105 خیلی فرق دارد. طبق استاندارد جهانی، ضریب انحراف معیار کیت باید کمتر از 3 درصد باشد درحالی که ما در ایران، با کیت‌هایی کار می‌کنیم که به دلیل تفاوت کیفیت، گاهی ضریب انحراف معیار 10درصد و گاهی حتی ضریب انحراف معیار تا 15درصد دارند. اگر نتیجه آزمایش قند ناشتای یک فرد با یک کیت، 115 و با کیت دیگری 128 باشد، این فرد طبق نتیجه آزمایش‌ها، یک بیمار دیابتیک است در حالی که اختلاف نتیجه، مربوط به تفاوت ضریب انحراف معیار کیت‌ها بوده است.»
برومند در بخش دیگری از حرف‌هایش در همین برنامه تلویزیونی گفت که شرایط فعلی؛ کمبود و نایاب شدن تجهیزات و اقلام مصرفی، صاحبان آزمایشگاه‌ها را واداشته با همین تجهیزات و همین مواد اولیه‌ای که به دست‌شان می‌رسد، کار کنند: «تجهیزات و اقلام مورد نیاز آزمایشگاه، حدود 600 الی 700 قلم است. از بندی که برای خونگیری به دست بیمار می‌بندیم تا سرسوزن و سرنگ و حتی مایع ضدانعقاد تا دستگاه‌های پیشرفته وارداتی. امسال تعرفه خدمات آزمایشگاه‌ها 35درصد افزایش داشت، اما به دنبال حذف ارز دولتی 4200 تومانی از بسیاری کالاهای پزشکی، قیمت مواد مصرفی آزمایشگاه‌ها، 7 تا 8 برابر گران‌تر شده است. به دلیل شرایط اقتصادی، قادر به رعایت استاندارد نگهداشت دستگاه‌های آزمایشگاهی نیستیم؛ اگر مدت زمان استاندارد استفاده از یک قطعه، 6 ماه است و باید بعد از این مدت تعویض شود، بعضی آزمایشگاه‌داران ناچارند این استاندارد را نادیده بگیرند و مثلا تا 8 ماه با این قطعه کار کنند اگرچه که این کار، تخلف است اما چاره‌ای نیست چون هزینه تعویض این قطعه، 60 میلیون تومان است علاوه بر اینکه قطعه اصلی هم نایاب است و حتی شرکت واردکننده دستگاه، قادر به تامین قطعه اصلی نیست. بنابراین، ناچاریم تا زمانی که مطمئن باشیم تعویض نشدن قطعه، تاثیری در کنترل کیفی و نتیجه آزمایش ندارد، از این قطعه استفاده کنیم که در هزینه‌های‌مان صرفه‌جویی کرده باشیم. به دلیل مجموع این شرایط، وقتی پزشک متخصص به ما می‌گوید من برای آزمایش میزان هموگلوبین خون، یک جواب خوب و دقیق لازم دارم، جواب ما به این پزشک این است که دست ما برای ارایه چنین جوابی بسته است، چون ناچاریم با مواد اولیه‌ای کار کنیم که ممکن است از کیفیتش هم راضی نباشیم.»
تا 70 درصد فرآیند تشخیص بیماری وابسته به آزمایش است
محمدامین طباطبایی‌فر؛ متخصص ژنتیک پزشکی و مسوول فنی یکی از آزمایشگاه‌های خصوصی در شهر اصفهان است و در توضیح تاثیر انجام نشدن بعضی آزمایش‌های پاتولوژی و تشخیصی و ژنتیک بر روند شناسایی و درمان بیماری‌ها می‌گوید: «گفته می‌شود که تا 70 درصد فرآیند تشخیص بیماری‌ها وابسته به نتیجه آزمایش است. در برخی موارد، وقتی اقلام اصلی انجام آزمایش موجود نیست، با روش‌های ارزان‌تر و البته با دقت و حساسیت و کیفیت پایین‌تر، می‌توان آزمایش را انجام داد اما در بسیاری موارد، روش ارزان‌تری وجود ندارد و تشخیص بیماری، به‌طور مشخص وابسته به انجام یک آزمایش با کیت اختصاصی همان آزمایش است که در صورت نایاب شدن کیت، انجام آزمایش اصلا مقدور نخواهد بود. تمام بیماری‌های هورمونی یا ژنتیک باید با انجام آزمایش شناسایی شوند؛ کیت تست‌های تشخیصی دوران بارداری به عنوان روش‌های غیرتهاجمی پیش از تولد، باید در اختیار آزمایشگاه‌ها باشد و هر گونه تاخیر در تخصیص ارز برای تامین این کیت‌ها، باعث افزایش شدید قیمت کیت و به دنبال آن، کاهش دسترسی مادران باردار به این آزمایش‌ها خواهد شد که البته تحریم‌های اقتصادی و دشواری انتقال پول باعث شده که آزمایشگاه‌ها به‌طور مستمر با مشکل کمبود کیت مواجه باشند. همین حالا تامین محیط کشت SPS (یکی از ابزارهای مهم در آزمایش‌های تشخیصی) برای آزمایشگاه‌ها بسیار دشوار شده، چون انواع موجود در بازار یا تقلبی است یا کیفیت پایینی دارد و نیازمند آزمایش چندباره برای دریافت جواب دقیق است که قطعا، هزینه‌های آزمایشگاه را چند برابر افزایش می‌دهد و فرصت طلایی برای پاسخ هم از دست می‌رود درحالی که یک خانم باردار باید در کوتاه‌ترین زمان، جواب آزمایشش را بگیرد تا در صورت بروز اشکال، به سرعت به پزشکی قانونی برود و فرآیند سقط درمانی را انجام دهد و تاخیر در پاسخ‌دهی به دلیل ابزار بی‌کیفیت، صدمات غیرقابل جبرانی برای خانواده‌ها به دنبال دارد. آزمایش‌های هورمونی هم به همین وضع دچار است و اگر کیت بی‌کیفیت در اختیار آزمایشگاه قرار بگیرد، نتیجه آزمایش هم دقت کافی را ندارد و ممکن است به تشخیص و درمان پرعارضه‌ای ختم شود.»
جامعه پزشکی از کمبود کیت با خبر است
حسین کیوانی؛ متخصص ویروس‌شناسی بالینی می‌گوید که جامعه پزشکی هم از کمبود کیت در آزمایشگاه‌ها، از اینکه کیت‌ها یا با تاخیر تامین می‌شود یا نایاب است یا از برندهای متنوع با کیفیت و حساسیت متفاوت و در مواردی هم، از برندهایی است که مورد تایید سازمان غذا و داروی امریکا نبوده، با خبر شده و در توضیح تاثیر نتایج اشتباه آزمایش‌های بالینی بر تشخیص و درمان صحیح بیماری می‌گوید: «در بعضی بیماری‌ها، هیچ علایم بالینی وجود ندارد و ناچاریم به نتیجه آزمایش متوسل شویم. نتیجه آزمایش برای شروع یا پایان درمان تعدادی از بیماری‌ها، بسیار تعیین‌کننده است و اگر انجام آزمایش به هر دلیلی امکان‌پذیر نباشد، پزشک قادر به تشخیص بیماری نیست. شاید بعضی بیماری‌ها با علایم بالینی قابل تشخیص باشند. تب می‌تواند نشانه عفونت باشد اما تشخیص دیابت، جز با آزمایش قند خون امکان‌پذیر نیست. تشخیص سرطان و تعریف پروتکل درمانی برای مبتلای سرطان، جز بر‌مبنای نتیجه آزمایش ممکن نیست. من به عنوان پزشک معالج، باید پیش از آغاز درمان، تعداد ویروس در خون بیمار را بدانم، چون مرز بین درمان کردن و درمان نکردن بسیار مهم است به گونه‌ای که گفته می‌شود اگر فرد بی‌نیاز به درمان و مثلا با تعداد ویروس کمتر از 10 هزار و آنزیم‌های کبدی طبیعی را تحت درمان دارویی قرار دهید، مرتکب جنایت شده‌اید.»
سهمیه ارز واردات کیت کاهش یافته است
صاحبان آزمایشگاه‌های تشخیص طبی می‌گویند بهترین کیت‌های آزمایشگاهی از برندهای امریکایی، آلمانی، ایتالیایی و فرانسوی است و البته برندهای کره‌ای و چینی هم کیفیت بدی ندارد به شرط آنکه از نوع درجه یک این برندها خریداری شود. بررسی‌ها بر گزارش گمرک کشور از فهرست واردات کیت در سال 1401 و 6 ماهه نخست امسال نشان داد که پارسال، بیش از 1623 تن کیت آزمایشگاهی با تخصیص بیش از 75 میلیون دلار و به ارزش بیش از 2100 میلیارد تومان از 28 کشور وارد شده درحالی که بیشترین حجم واردات از کشورهای چین، امارات، فرانسه، هلند و ترکیه بوده است. در 6 ماهه نخست امسال، وزن محموله وارداتی با عنوان اختصاصی «کیت آزمایشگاهی» بیش از 1300 تن بوده که با تخصیص بیش از 98 میلیون دلار به ارزش بیش از 2700 میلیارد تومان و از 30 کشور وارد شده است. یک منبع آگاه در وزارت بهداشت می‌گوید که طی سه سال اخیر، میزان ارز برای واردات کیت و سایر دستگاه‌های آزمایشگاه کاهش شدیدی داشته به گونه‌ای که از رقم بالای 10 میلیون دلار برای هر شرکت واردکننده در سال‌های پایانی دهه 1390، به رقم کمتر از 5 میلیون دلار در سال جاری رسیده است.
سید شهرام احمدی‌امیری، مدیر یک شرکت واردکننده و تولید‌کننده تجهیزات آزمایشگاهی است که کمبود کیت‌ها را تایید کرده و در توضیح علت این مشکل می‌گوید: «کالاهای مصرفی آزمایشگاه‌ها و از جمله کیت‌ها، مشمول دریافت ارز دولتی هستند. با وجود آنکه مجلس از دو سال قبل تاکید کرده که ارز دولتی باید حذف شود ولی کیت و تجهیزات آزمایشگاه همچنان ارز دولتی دریافت می‌کند، اما تامین ارز دولتی با محدودیت مواجه است. سهمیه ارز دولتی که ابتدای سال دراختیار واردکنندگان قرار می‌گیرد، در حد موردنیاز نیست و تا چهارمین یا پنجمین ماه سال، تمام می‌شود و واردکننده تا پایان سال دیگر امکان واردات ندارد مگر اینکه کمبود یکی از اقلام مهم در سامانه وزارت بهداشت ثبت شود و وضعیت ناشی از این کمبود به بحران برسد که در این صورت، سهمیه ارزی جدیدی به واردکننده می‌دهند. غیر از این موارد نادر، حجم سهمیه ارز دولتی، هر سال نسبت به سال قبل کمتر شده و شرکت‌های واردکننده با این سهمیه ارزی ناچیز، در بهترین حالت می‌توانند حداکثر 40درصد سفارش‌های مشتریان را تامین کنند.»
احمدی‌امیری می‌گوید که کیت‌ها و به خصوص، مارکرهای قلبی، تومورمارکرها، کیت تشخیص بیماری‌های خودایمنی و هپاتیت، انواع کیت‌های مربوط به غربالگری نوزادان، کیت‌های پاتولوژی و سندروم داون در اولویت واردات هستند و چون مشابه داخلی ندارند، کمبود این کیت‌ها مشکلات بیشتری ایجاد می‌کند: «واردکننده که از مدتی قبل، ثبت سفارش را انجام داده و مجوز واردات گرفته و کالا را با سرمایه شخصی وارد می‌کند، بعد از ترخیص کالا باید 4 الی 6 ماه برای دریافت سهمیه ارز و در واقع، جبران نقدینگی خود منتظر بماند. وقتی به دلیل کمبود نقدینگی و کاهش سهمیه ارز واردات، قادر به تامین منظم کیت‌ها نباشیم، آزمایشگاه‌ها هم دچار مشکل می‌شوند چنان‌که در نیمه دوم امسال، برای واردات کیت سیستم‌های بسته و کیت‌های تشخیصی بیماری‌های خودایمنی، با مشکل مواجه بودیم، چون ابتدای سال، محموله کیت و باقی اقلام را وارد کردیم که تا مرداد ماه، هر چه وارد کرده بودیم، بین آزمایشگاه‌ها توزیع کردیم و حالا آزمایشگاه‌ها با کمبود مواجه شده‌اند. هر شرکت واردکننده، یک رقم مشخص سهمیه ارزی می‌گیرد که هر سال به دلیل کاهش سهمیه ارزی ناچار شده‌ایم حجم واردات را کاهش دهیم و همین اتفاق، کمبود ایجاد می‌کند. وقتی سهمیه ارز به واردکننده نمی‌دهند، کیت آزمایشگاهی هم وارد نخواهد شد.»
