حکم اتانازی چیست و اجرای آن چه حکمی دارد ؟

مجموعه: احکام دینی

اتانازی چگونه است؟

حکم اتانازی در اسلام

اتانازی چیست و حکم اتانازی چگونه است ؟

اُتانازی یا هومرگی (به فرانسوی: euthanasie، به انگلیسی: euthanasia) که از زبان یونانی به معنی «مرگ خوب» است، در واقع، شرایطی است که در آن بیمار بنا به درخواست خودش به صورت طبیعی و آرام بمیرد.

کسانی که در شرایط این نوع از مرگ قرار دارند، اغلب بیماران لاعلاج هستند یا افرادی ‌که از یک بیماری سخت روانی (اختلال افسردگی اساسی و…) رنج می برند و با رضایت خود، از پزشکان معالج یا پرستاران یا افراد خانواده ی خود می خواهند که به آنها در مردن کمک کنند. در زبان فارسی به اتانازی «مرگ شیرین»، «مرگ باوقار»، «مرگ خودخواسته»، «مرگ موقرانه» یا «مرگ بدون بی حرمتی» هم گفته شده است. اتانازی به تازگی در کشورهای اروپایی و آمریکایی رواج پیدا کرده است و قانونی شده است.

اتانازی از جمله مسائل بحث برانگيز پزشکی در محافل مذهبی و حقوقی دنيا است. اين امر در رابطه با بيماران لاعلاج و صعب العلاجی است که قادر به ادامه زندگی نیستند و تقاضای گرفتن حيات خود را از پزشک دارند.

بعد از بررسی پزشکی اتانازی و انواع آن، به تحليل فقهی و حقوقی اين مساله پرداخته شد و با وحدت ملاک از مسائل مشابه فقهی و قانونی بيان شد که: حکم تکليفی فعل پزشک در اتانازی يا مرگ از روی ترحم، حرمت است و حرمت يک حکم است و حکم قابل اسقاط نمی باشد که همه فقها بر آن اتفاق نظر داشتند.

اما حکم وضعی فعل پزشک در اين مساله به جهت احراز قصد کشتن پزشک و يا کادر پزشکی فعل نوعا کشنده، نسبت به بيمار که موجب قتل عمدی است و حکم وضعی در قتل نفس، قصاص می باشد ولی وجود اجازه مقتول قبل از قتل موجب شبهه در قتل شده و بنابر نظر مشهور فقها، موجب سقوط حق قصاص می شود. در مقابل عده ای از فقها با استناد به قاعده «اسقاط ما لم يجب» قائل به عدم سقوط حق قصاص شدند چرا که ايشان بر اين نظرند که ابتدا بايد حقی ثابت شود تا اسقاط شود و حق قصاص بعد از مرگ ثابت می شود نه قبل از آن.

اجرای حکم اتانازی

نظر مراجع به حکم اتانازی :

پرسش : «اتانازی»بر سه قسم است: 1- نوع فعّال که با تجویز داروی کشنده از طرف پزشک به زندگی بیمار خاتمه داده می شود. 2- نوع انفعالی، به صورت خودداری از ادامه ی مداوا و زنده نگه داشتن بیمار رو به قبله. 3- نوع غیر مستقیم، با قرار دادن داروهای به مقدار زیاد در دسترس بیمار تا بیمار شخصاً به زندگی پر‌رنج خویش پایان دهد. استفاده از کدام یک بدون اشکال است؟

پاسخ طبق نظر آیت الله مکارم شیرازی : 

تا آن مقدار که امید به بازگشت حیات دارد، در صورت توان درمان را ادامه دهد و بیش از آن وظیفه ای ندارد ضمن اینکه اگر یقین به عدم بازگشت دارد می تواند وقتی مواد دستگاه تمام شد از ادامه آن بپرهیزد ولی قطع دستگاه جایز نیست.

پاسخ طبق نظر حضرت آیت الله سیستانی :

هیچ کدام جایز نیست.

پاسخ طبق نظر آیت الله خامنه ای : 

نگه داشتن بیمار رو به قبله و تأخیر مرگ او واجب نیست، بنابراین قسم دوم مانع ندارد. ولی هر کاری که موجب مردن او باشد، مثل دو قسم دیگر جایز نیست. و پزشک و پرستار و دیگر افراد نباید درخواست بیمار را بپذیرند.

نظر فقها راجع به اجرای حکم اتانازی

پرسش : در بیماری های لاعلاج نظیر سرطان های پیشرفته و یا بیماری هایی که مرگ بیمار حتمی است، اگر پزشک بین دو گزینه قرار بگیرد که یکی درمان بیمار به روشی باشد که زندگی را احتمالا قدری طولانی تر کند اما رنج بسیاری بر بیمار تحمیل شود و دومی روشی باشد که بیمار مدت کوتاهتری زنده بماند اما رنج کمتری بکشد، در این صورت اگر بیمار خود روش دوم را انتخاب کند، آیا پزشک مجاز به تجویز آن خواهد بود؟

پاسخ طبق نظر حضرت آیت الله العظمی سیستانی :

آنچه خود مریض اختیار می کند.

پاسخ طبق نظر حضرت آیت الله العظمی فیاض :

بیمار نمی تواند شیوه دوم را برگزیند. وظیفه دکتر این است هر چند می تواند بر زنده ماندن بیمار کوشش نماید.

پاسخ طبق نظر حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی :

مجاز به تجویز روش دوم نیست مگر درد و رنج بیمار به حدی باشد که اتخاذ آن روش، ضرورت داشته باشد.

پاسخ طبق نظر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی :

در فرض سوال، شیوه اول باید انتخاب شود.

پاسخ طبق نظر حضرت آیت الله العظمی صانعی :

در فرض سوال پزشک مجاز است چون معالجه اش دخالتی در حدود و اختیارات و سلطنت مریض بر خودش نبوده و انتخاب بیمار هم ارتباطی به قتل نفس ندارد بلکه انتخاب طریق معالجه ای است که رنج کمتری برای او دارد و ناگفته نماند که نباید انتخاب روش درمان از طرف مریض و معالجه پزشک خلاف مقررات نظام پزشکی باشد.

پاسخ طبق نظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی :

در فرض سوال که مریض گرفتار رنج فراوانی می شود می تواند روش درمان دوم را انتخاب کند.

پاسخ طبق نظر حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی :

در فرض سوال خیر، برای پزشک چنین کاری جایز نیست و حرام می باشد.

پاسخ طبق نظر مرحوم حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی : (ایشان در زمان حیاتشان به این پرسش پاسخ دادند)

خیر

پاسخ طبق نظر آیت الله خامنه ای : 

پزشک نباید درخواست بیمار را بپذیرد.

پاسخ طبق نظر حضرت آیت الله العظمی سبحانی :

اگر سبب کوتاهی عمر شود جایز نیست و رضایت بیمار موجب جواز آن نمی شود.

در صورت درخواست بیمار به اتانازی، یک نوع خودکشی کمکی محسوب می شود

موافقان اتانازی :

موافقان اتانازی از آن با تعابیر مرگ تسهیل شده، مرگ با شرافت، مرگ در آرامش و… نام می برند.

مخالفان اتانازی :

مخالفان اخلاقی اتانازی، با قانونی شدن اتانازی و رواج آن، انگیزه درمان بعضی بیماری ها از بین خواهد رفت و جلوی پیشرفت علم پزشکی گرفته خواهد شد، از همه مهمتر نگهداری سالمندان برای افراد و بستگان آنها مشکل شده و از همه مهمتر، اعتماد بیمار به پزشک به علت ترس بیمار از قطع درمان توسط پزشک و انجام اتانازی، از بین خواهد رفت؛ بنابراین دیگر نمی توان با خیال راحت به هیچ بیمارستانی پا گذاشت.

اقسام اتانازی :

مجموع اقسام هشت گانه ی اتانازی و زیرشاخه های آن تحت عنوان سه کبرای کلی قرار می گیرد:

• سه مورد مصداق قتل عمد است و افزون بر حکم تکلیفی حرمت، حکم وضعی قصاص نیز بر آن مقرر می شود.

• یک مورد مصداق کبرای کلی خودکشی است که فقط محکوم به حرمت تکلیفی است.

• چهار مورد مصداق کبرای کلی لازم به حفظ نفس است که ترک آن محکوم به حرمت تکلیفی است و به جهت عدم قتل نفس حکم وضعی بر آن مقرر نمی شود.

تمام اقسام هشت گانه ی اتانازی حرام است و توصیه می شود به جای آن تلاش به احیاگری شود و پژوهش های لازم برای یافتن درمان بیماری های صعب العلاج صورت گیرد.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته