سفره ام البنین چیست و چه چیزهایی دارد؟

مجموعه: اعمال مستحبی

نمونه ای از طرح سفره ام البنین

آشنایی با نحوه برپا کردن سفره ام البنین :

سفره ام البنین چیست ؟

سفره ام البنین در اکثر شهرهای ایران اجرا می شود و معمولا این سفره را در روز های سه شنبه می اندازند و البته، اما در هر روزی می توان سفره ام البنین ساده برپا کرد.

سفره ام البنین در میان مردم برخی از شهرها و آبادیهای ایران به «سفره مادر حضرت ابوالفضل» یا «سفره مادر حضرت عباس» نیز شهرت دارد. سفره ای به نام «بی بی سه شنبه» را نیز در جاهایی، مانند خراسان به حضرت فاطمه ام البنین، و در جاهایی دیگر مانند شاهرود به حضرت فاطمه زهرا (ع) نسبت داده اند و به نام آن دو بی بی «سفره ام البنی» و «سفره حضرت فاطمه» نامیده اند.

وسایل و خوراکی های سفره ام البنین :

وسایل و خوراکی های سفره ی ام البنین، ساده تر و کمتر از سفره ی حضرت ابوالفضل (ع) است. قرآن، شمع، آینه، جانماز، مهر، تسبیح و کتاب دعا از اسباب مخصوص سفره و کاچی، نان، پنیر، سبزی، ماست و آجیل مشکل گشا و خرما از خوراکی های نذری سفره است. آش، حلوا، پلو و چندگونه خوراکی و میوه ی دیگر نیز از دیگر خوراکی های سفره ی ام البنین است که برخی از آنها جنبه ی نذری، و برخی دیگر جنبه ی تشریفاتی دارد.

آداب و نحوه انداختن سفره حضرت ام البنین :

سفره ی ام البنین یک سفره پارچه ای سفید است، در میان اتاقی در خانه پهن می کنند و وسایل و خوراکی ها را روی آن می چینند. (برخی از شهرها سفره ام البنین را پارچه ای سبز و یا مشکی می اندازند.) از آداب سفره، نماز و دعا است. نماز سفره، دو رکعت نماز حاجت است که آن را صاحب سفره و زنانی که حاجت و نیازی دارند، روی سجاده و در پای سفره می خوانند. زنان به هنگام نیت کردن، حضرت فاطمه ام البنین را به دست های بریده ی فرزندش ابوالفضل قسم می دهند که حاجتشان را برآورده کند. در برخی از مناطق ایران، پیش از خواندن نماز ام البنین، دو رکعت نماز هم به نام حضرت ابوالفضل، باب الحوائج، می خوانند و حاجت خواهی می کنند.

پس از پایان نماز، دعای توسل می خوانند. آن گاه صدبار به شمار دانه های تسبیح این اوراد را که مخصوص سفره ی حضرت ابوالفضل است، می خوانند: ای ماه بنی هاشم، خورشید لقا عباس / ای نور دل حیدر، شمع شهدا عباس / / از رنج و غم و محنت، ما روبه تو آوردیم / دست من محزون گیر، از بهر خدا عباس.

دعا و اوراد سفره را معمولاً ملا یا روضه خوان زن که او را در خراسان «آتو» و در تهران «خانم درسی» می گویند، می خواند و بانوان پای سفره پس از او تکرار می کنند. سرانجام، حاضران در مجلس خوردن خوراکی های سفره را آغاز می کنند.

سفره ی ام البنین مخصوص بانوان است و مردان نباید در مراسم سفره اندازی شرکت کنند. خوردن بعضی از خوراکی های نذری این سفره، مانند کاچی، حلوا، خرما و آش برای مردان و پسربچه ها ممنوع است. خراسانی ها خوردن آش ام البنین را برای مردان ناشایست می دانند و معتقدند اگر مردی از این آش بخورد، به زندان می افتد. زنان باردار را نیز از خوردن این آش باز می دارند تا اگر طفل در شکم آنان پسر باشد، در بزرگی به زندان نیفتد.

صاحبان نذر، بنابر نیت هایی که می کنند، سفره های نذری خود را قبل یا بعد از برآورده شدن حاجاتشان می اندازند و اهدا می کنند. خوراکی های نذری را صاحب سفره، خود به تنهایی یا با مشارکت زنان حاجتمند و نذردار دیگر فراهم می کند. مشارکت مردم در انداختن سفره ام البنین به این صورت است که هرکس هر نوع خوراکی را که نذر کرده است ، تهیه می کند و به صاحب سفره می دهد که در سفره اش بگذارد.

یکی از شرایط بنیادی در آیین سفره های نذری حلال بودن وسایل و خوراکی های سفره و پولی که این وسایل و خوراکی ها با آن فراهم می شود و همچنین پاکیزگی و مطهر بودن زنان شرکت کننده در پای سفره نذری است . برخی نیز برای فراهم کردن مواد خوراکی های نذری سفره ، دوشیزگان نابالغی را که فاطمه نامیده می شوند و در پندار عامه پاک و معصوم انگاشته می شوند، برمی گزینند.

نمونه ای از سفره ام البنین

آش و حلوای نذری :

از نذری های دیگری كه به نام فاطمه ام البنین مى دهند، آش و حلواست . این آش و حلوا در بیشتر جاها و در میان مردم به نام آش مادر ابوالفضل و حلوای ام البنین (فقیری ، همانجا)، و در خراسان به نام آش اُماج كُماج معروف است .

آماده كردن مواد آش و طرز پختن آن آداب خاصى دارد. معمولاً آرد آش ، یا پول خرید آرد را زنان در شب سه شنبه با گدایى از 7 خانه كه در آن زنى به نام فاطمه باشد، تهیه می کنند.

بُنشَن و مواد آش را هم از دکان های سرگذر و محله می خرند. آرد را در سینی یا بشقابی می ریزند و در همان شب سه شنبه همراه با شمع یا چراغی افروخته در اتاقی روی سفره نذری می گذارند و در اتاق را می بندند. سپیده دم روز سه شنبه در اتاق را می گشایند و آرد را که می پندارند ام البنین تبرک کرده ، برمی دارند و خمیر می کنند و از آن اُماج (دانه هایی گرد به شکل و اندازه ماش ) و یا رشته درست می کنند و در آش نذری می ریزند.

کسانی که حلوا یا کاچی نذر کرده اند، آرد را با آب و روغن و زعفران و شکر یا عسل ترکیب کرده و حلوا و کاچی می پزند. خراسانی ها با مقداری از این آرد چند قرص نان هم به نام کماج روی ساج می پزند. آش و حلوای نذری را داخل کاسه و یا داخل بشقاب میان خویشان و همسایگان پخش می کنند، یا در سفره نذری ام البنین که خود یا دیگران انداخته اند، می گذارند.

در خراسان آش اُماج کماج را با چند شمع روی سفره می چینند. زمانی که همه زنان پای سفره نشستند، آتو روضه می خواند و 7 آیه از آیه های سوره یس را که مخصوص سفره ام البنین است ، قرائت می کند. زنان پس از خواندن هر آیه ، یک صدا می گویند: السلام علیک یا امیرالمؤمنین . دختر نابالغی به نام فاطمه نیز که پای سفره و رو به قبله نشسته است ، پس از هر آیه مقداری آش را با قاشقی که در دست دارد، از کاسه اش بر می دارد و در بشقابی می ریزد و در آخر آش را در کاسه برمی گرداند. پس از پایان خواندن دعا و اوراد، آش را در بشقاب هایی می ریزند و میان زنان مجلس پخش می کنند. 

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته