تکبیرة الاحرام چیست و چه احکامی دارد؟

مجموعه: اصول و فروع دین

تکبیرة الاحرام چیست و چه احکامی دارد ؟

آشنایی با تکبیرة الاحرام و احکامی آن:

تکبیرة الاحرام چیست؟

تَکْبیرَةُ الْإحْرام، از واجبات و ارکان نماز به معنای «اللّه اکبر» گفتن در آغاز آن. اگر نمازگزار به عمد یا سهو، تکبیر نگوید یا خللی در آن ایجاد کند، نمازش باطل است و باید آن را دوباره بخواند. تکبیرة الاحرام نماز باید به صورت عربی صحیح گفته شود.

اولین قولی که بر حجاج خانه خدا واجب است ، تلاوت لبیک 1 است که خواندن آن حکایت از شروع حج دارد و این حالت یک سری چیزها را نیز بر آنان حرام می کند.

به همین ترتیب، نماز با ذکر « الله اکبر » شروع می‌شود و این امر، خوردن و آشامیدن و صحبت کردن را بر نمازگزار حرام می‌کند. بنابراین اولین تکبیر ( گفتن الله اکبر ) در نماز را تکبیره الحرام می گویند .

در طول مسیر مکه، زائران هر گاه به هر شیب بالا و پایینی رسیدند، لبیک را تکرار می کنند. این تکرار توصیه یا اختیاری است. بنابر این نمازگزار در هر خم شدن و ایستادن و نشستن، مستحب است ذکر الله اکبر (تکبیرة الاحرام) را تکرار کند.

« الله اکبر » اولین قول واجب در صبح است.

اولین عبارتی است که به صورت اذان و اقامه در هنگام تولد نوزاد مسلمان می شنود و همچنین آخرین جمله ای است که برای میت خوانده می شود (در دعای میت) قبل از اینکه دفن شود.

تنها ذکری است که در نماز واجب است و رکن ضروری نماز است.

جمله اول سرود مسلمانان یعنی اذان است.

تلاوت بسیار مکرر در شروع نماز، در هنگام نماز و بعد از آن است، به طوری که مسلمان در طول روز 360 بار در طول نمازهای پنج گانه واجب (بدون احتساب نمازهای مستحب) آن را تکرار می کند .

1. در هر یک از نمازهای پنج گانه، اذان و در هر اذان شش مرتبه (جمعا 30 مرتبه) الله اکبر تکرار می شود .

2. برای هر یک از نمازهای پنج گانه اقامه خوانده می شود و در هر اقامه چهار مرتبه الله اکبر (جمعا 20 مرتبه) تکرار می شود.

3. قبل از تکبیرة الاحرام در هر یک از نمازهای پنج گانه، شش تکبیر مستحب است و تکبیره هفتم آن تکبیره واجب الحرام (جمعا 30 مرتبه) است .

4. تکبیرة الاحرام اول نماز در هر روز پنج مرتبه تکرار می شود.

5. قبل از هر رکوع یک تکبیر در 17 رکعت نمازهای پنج گانه (در مجموع 17 مرتبه) است.

6. در هر یک از نمازهای 17 رکعتی دو سجده داریم که برای هر یک تکبیر مستحب است ـ قبل و بعد از سجده ( جمعاً 68 مرتبه ) .

7. هر نمازی یک قنوت دارد که قبل از آن یک تکبیر (کلاً 5 مرتبه) است.

8. در پایان هر یک از نمازهای پنج گانه، سه تکبیر (مجموع 15 مرتبه) است.

9. بعد از هر نماز 34 مرتبه تکبیر به عنوان تسبیح در حضرت فاطمه زهرا ( س ) می خوانیم (مجموع 170 مرتبه).

اما حیف است که در طول عمر خود، « الله اکبر » را با دقت نخوانیم. زیرا اگر انسان هر روز بیش از 360 مرتبه با ایمان و توجه کامل «الله اکبر» بخواند دیگر از هیچ قدرت و ابرقدرت و دسیسه ای نمی ترسد.

تکبیر در دعاهای دیگر

در نمازهای عید الفطر و عید القربان، نه تنها در نماز بلکه قبل و بعد از نماز نیز تکبیر همه مناجات را تشکیل می دهد.

پنج رکوع داریم و برای هر رکوع تکبیر است.

پنج تکبیر اساساً رکن نماز را تشکیل می دهند.

معنی تکبیرة الاحرام

چگونه در نماز تکبیر بخوانیم ؟

اسلام آداب هر عملی را بیان کرده است. در قرائت الله اکبر نیز احکامی باید رعایت شود از جمله:

1. در هنگام تكبير در نماز، هر دو دست را موازى با گوش بلند كنيم، به گونه اى كه وقتى هر دو دست با گوش موازى شد، تكبير قبلاً خوانده شده است.

امام رضا (علیه السلام) می فرمایند : «حرکت دست ها در تکبیر در توجه و اخلاص کامل و اخلاص در مناجات با خدا مؤثر است».

2. انگشتان دست در هنگام تکبیر با هم به سمت بالا کشیده شود.

3. کف دست ها باید رو به قبله باشد.

روایات بالا بردن دست در تکبیر را زینت نماز دانسته اند.

معنی تکبیرة الاحرام :

الله اکبر دلالت بر این دارد که خداوند از همه موجودات محسوس و نامحسوس، مادی و آسمانی برتر است.

الله اکبر یعنی خدا بزرگتر از آن چیزی است که بتوان توصیف کرد.

امام صادق (علیه السلام ) می فرماید: «هنگامی که تکبیر می خوانی ، همه چیز در نظر تو جز او ناچیز است».

اینکه انسان با زبانش تکبیر بخواند در حالی که دلش به چیز دیگری گره خورده است دروغ و فریب است و به همین دلیل خداوند شیرینی ذکر را از او می گیرد.

تکبیرة الاحرام

تکبیر در فرهنگ اسلامی :

ذکر الله اکبر نه تنها در نماز، بلکه در بسیاری از امور و موقعیت ها مرسوم بوده است. در دوران اولیه اسلام، مسلمانان در زمان رونق و سختی تکبیر می گفتند. مثلا:

1. در جنگ خندق ، مسلمانان در حال کندن خندق به صخره ای محکم برخورد کردند. کلنگ شکسته بود اما سنگ نه. پیامبر (ص) آمد و صخره را با ضربه ای خرد کرد. مسلمانان یکصدا تکبیر می خواندند و همان جا پیامبر (ص) فرمودند: در جرقه و برق صخره ها سقوط قلعه های بیزانسی و ایرانی را دیدم.

2. امام علی ( علیه السلام ) در جنگ صفین، هرگاه دشمنی را می کشت، تکبیر می گفت. مسلمانان با شمارش تکبیرها تعداد کسانی را که ایشان به آتش جهنم فرستاده بود، می دانستند.

3. شبی که فاطمه زهرا علیهاالسلام ( بعد از عروسی) به خانه علی بن ابی طالب (علیه السلام) فرستاده شد ، 70 هزار فرشته برای تکبیر نازل شدند.

4. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله 40 تکبیر بر جنازه فاطمه بنت اسد (مادر امام علی (ع ) ) 11 و 70 تکبیر بر بدن عمویش حمزه خواند.

5. در مناسک حج ، مستحب است با هر سنگی که به مظاهر شیطان پرتاب می شود، تکبیر گفته شود.

6. در تسبیح حضرت فاطمه زهرا ( س ) که ثواب آن معادل هزار رکعت نماز مستحب است، 34 تکبیر وارد شده است.

7. هنگامی که پیامبر اکرم (ص) به دنیا آمد، اولین جمله ای که توانست بگوید «الله اکبر» بود. 

8. هنگامی که مکه به دست مسلمانان افتاد، پیامبر (ص) وارد مسجدالحرام شد و به حجر الاسود اشاره کرد و تکبیر خواند. مسلمانان نیز همین تکبیر را می خواندند که باعث ترس در دل مشرکان شد.

9. در روایات می خوانیم: «هرگاه چیزی شما را شگفت زده کرد، تکبیر بخوانید ».

10. در جنگ احد، یکی از جنگجویان پیشرو در میان کفار، طلبی کرد. حضرت علی (علیه السلام ) جلو آمد و ضربه سنگینی به دشمن زد که پیامبر (ص) و مسلمانان با صدای بلند تکبیر می گفتند.

11. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به حضرت علی علیه السلام فرمود : هرگاه به هلال یا آینه نگاه کردی یا به مشکلی برخورد کردی، سه مرتبه تکبیر بگو.

12. الله اکبر شعار زید فرزند امام سجاد (علیه السلام ) بود که علیه حکومت اموی قیام کرد.

13. پیامبر (ص) در جنگ بدر منتظر خبر مرگ نوفل از سران دشمن بود. هنگامی که به حضرت علی (ع) خبر دادند که نوفل را به قتل رسانده است، پیامبر (ص) تکبیر گفت.

14. وقتی حضرت علی (علیه السلام ) به خواستگاری حضرت زهرا (س) آمد، پیامبر (ص) فرمود: «شما صبر کنید. باید موضوع را به دخترم فاطمه ارجاع دهم. اما وقتی با او مشورت کردند، حضرت زهرا سلام الله علیها سکوت کردند و چیزی نگفتند. پیامبر فرمود: «الله اکبر! سكوتوها اقراروها» (الله اكبر! سکوت او تایید اوست).

15. در جنگ با خوارج که فرمانده آنها هلاک شد، حضرت علی (علیه السلام ) تکبیر گفت و سجده کرد و همه مردم تکبیر گفتند.

16. گروهی از یهودیان اسلام آوردند و به پیامبر (ص) گفتند: «پیامبران پیشین جانشینانی داشتند. مجری وصیت شما کیست؟» در این مقطع آیه ولایت نازل شد:

﴿ إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاُمْ رَعَونَ وَهُ.

«ولی شما فقط خدا و رسول او و مؤمنان هستند که نماز را برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند».

پیامبر (ص) فرمود: بیایید به مسجد برویم. وقتی رسیدند، گدای را دیدند که از اینکه حضرت علی (ع) در حال رکوع در نماز انگشتر خود را به او داده بود، خوشحال بود. در این هنگام پیامبر (ص) تکبیر گفت.

17. تكبیر به هنگام دخول در حرم ائمه معصومین امر شده است. همینطور قبل از خواندن زیارت جامعه ، 100 تکبیر را در سه مرحله می خوانیم. به گفته مرحوم مجلسی، دلیل این همه تکبیر شاید این باشد که ما نسبت به ائمه (علیهم السلام ) به نحوی که در جملات زیارت جامعه آمده است، افراط نکنیم.

18. حضرت علی (علیه السلام) در قضاوت خود، هرگاه مجرم را شناسایی می کرد، تکبیر می گفت.

19. میثم تمر به دستور عبیدالله بن زیاد به دار آویخته شد و سپس به جرم جانبداری از حضرت علی (ع) با نیزه مورد حمله قرار گرفت. در لحظه شهادت در حالی که خون از دهانش جاری می شد، تکبیر می گفت.

20. در هنگام معراج ، پیامبر از هر بهشتی که می گذشت، تکبیر می گفت.

21. جبرئیل ( ع ) در کنار پیامبر (ص) بود که حضرت علی (علیه السلام ) وارد شد، جبرئیل (علیه السلام ) گفت: ای محمد! به خدایی که تو را به پیامبری برگزید! در مقایسه با زمینیان، اهل آسمان با این علی آشناتر و بهترند. هرگاه در جنگ ها تکبیر می گوید ما ملائکه نیز با او آن را می خوانیم.»

22. در جنگ خیبر که مسلمانان وارد قلعه شدند، آنقدر تکبیر گفتند که یهودیان مجبور به فرار شدند.

آشنایی با احکام تکبیرة الاحرام

احکام تکبیرة الاحرام :

آنچه در نماز شرط است - مانند طهارت، پوشش، قیام، استقرار، استقبال، ترتیب (گفتن «أکبر» بعد از «اللّه») و موالات بین حروف و کلمات - در تکبیرة الإحرام نیز شرط است.

صحت تکبیرة الاحرام شرط هابی دارد که اهم آنها عبارت است از: تقارن آن با «نیتِ» نماز و گفتن «اللّه اکبر» به همین صورت؛ از این رو، الفاظ دیگر ـ هر چند با آن هم معنا باشند ـ کفایت نمی کند و موجب باطل شدن نماز می شود. بنابر قول اکثر، تلفظ «اکبر» با الف و لام (الاکبر)، باعث باطل شدن نماز می شود؛ بلکه بر بطلان حکایت اجماع شده است. بسیارى از فقها افزودن هر نوع پسوندى به «اکبر» که کبریایى و عظمت خداوند را بیان مى کند، - مانند «اللّه أکبر من کلّ شى‌ء» یا «من أن یوصف» - را مبطل نماز دانسته اند.

ابوحنیفه ذکر هر تعبیر حاکی از تعظیم و تجلیل خداوند (مانند «اللّه اعظم» و «الحمدللّه») را به جای «اللّه اکبر» جایز دانسته است. جز ابوحنیفه ـ که ادای تکبیرة الاحرام را به فارسی حتی در صورت توانایی شخص بر تکلم به زبان عربی، جایز دانسته ـ بیشتر فقیهان بر لزوم ذکر آن به زبان عربی فتوا داده اند.

شافعیان و حنبلیان ذکر آن را به زبان دیگر تنها در صورتی جایز دانسته اند که شخص قادر به ادای الفاظ تکبیرة الاحرام به عربی نباشد. اما فقهای امامی فراگرفتن زبان عربی را برای شخص ناتوان از تلفظ «اللّه اکبر» واجب شمرده و نماز چنین فردی را در صورت وسعت وقت و امید داشتن به یادگیری بدون تکبیرة الاحرام باطل دانسته اند. از نظر آنان اگر فراگیری آن به دلیل کمبود وقت یا مأیوس بودن از یادگیری برای شخص ممکن نباشد، وی باید تکبیرة الاحرام را با تلقین فردی دیگر، حرف به حرف بیان کند و اگر این کار هم ممکن نباشد، ادای آن به صورت نادرست ـ به گونه ای که عرفاً به آن تکبیر گفته شود ـ بر ترجمه کردن رجحان دارد

شخص لال در حد امکان باید تکبیرة الإحرام را بگوید و اگر هیچ توانى بر اداى آن ندارد، به قصد تکبیر اشاره کند. برخى در این فرض حرکت دادن زبان را نیز واجب دانسته اند.

درباره این که آیا تکرار تکبیرة الاحرام موجب بطلان نماز می شود یا نه، فقهای امامی اختلاف نظر دارند. این امر به تفسیر آنان از واژه رکن بازمی گردد. بنابر نظرِ مشهور فقهای امامی درباره رکن، چنانچه نمازگزار برای شروع نماز «اللّه اکبر» بگوید و سپس آن را به قصد تکبیرة الاحرام تکرار کند، نماز باطل می شود و برای شروع نماز باید تکبیر سوم را بگوید.

بر پایه نظری دیگر، افزودن تکبیر موجب بطلان و اعاده نماز نمی شود. مستند این نظر فقهی، فقدان دلیل شرعی بر بطلان نماز در این مورد و نیز مفهومِ رکن بودن تکبیرة الاحرام است زیرا واژه رکن اصطلاحی است که فقها آن را بکار برده اند و در قرآن و احادیث بکار نرفته است؛ از این رو، رکن را باید به معنای لغوی آن (پایه و ستون) دانست.

مستحبات تکبیرة الاحرام :

در منابع فقهی برای تکبیرة الاحرام برخی امور مستحب ذکر شده است، از جمله:

بالابردن دستها تا مقابل گوش هنگام گفتن آن اما سیدمرتضی این کار را واجب دانسته است.

ذکر هفت تکبیر، که تکبیرة الاحرام یکی از آنهاست و با نیت به جا آوردن نماز واجب از تکبیرهای دیگر متمایز می شود. فقهای امامی در این باره که نمازگزار کدامیک از این تکبیرها را باید تکبیرة الاحرام قرار دهد، اختلاف نظر دارند و طبق فتوای مشهور، نمازگزار در تعیین آن مختار است. برخی فقها نخستین تکبیر و شماری دیگر آخرین تکبیر را تکبیرة الاحرام دانسته اند.

مستحب است که امام جماعت تکبیرة الاحرام را چنان بلند بگوید که اقتدا کنندگان آن را بشنوند اما شش تکبیر دیگر را آهسته ادا کند.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته