آداب و رسوم مردم نایین در ماه محرم

مجموعه: فرهنگ زندگی

آغاز محرم و شور حسيني
مراسم محرم و عزاداري سرور و سالار شهيدان حسين بن علي(ع) در نايين به سبك خاصي برگزار ميشود. چند روز قبل از محرم چند نفر از نوجوانان محله دو عدد چوب را كه به «چق چقي» معروف است، دست گرفته و به هم زده و اين شعر را مي خوانند:

«نذر حسين و عباس، يه دوملچو در انداز»

مردم بدين وسيله آغاز محرم را خبر مي شوند و هر كس به اندازه توانايي مالي خود كمك هاي خود را از قبيل پول، برنج، چاي، قند و ... براي عزاداري محرم اهداء مي كنند. البته اين مراسم اكنون به دليل پيشرفت وسايل ارتباط جمعي به دست فراموشي سپرده شده است و نذورات در حسينيه ها جمع آوري مي شود.

در اوايل تمام شب هاي محرم مدت نيم ساعت جوانان محله در ميدان بيروني حسينيه جمع شده و به كوبيدن دهل مي پردازند و بدين وسيله به مردم اعلام مي شود درب حسينيه به روي عزاداران باز است. اين كار تا شب آخر ماه صفر ادامه مي يابد.

مراسم جوش
در شب پنجم محرم دو عَلَمْ را كه با جامه ها و پارچه هاي رنگين زينت داده اند، به حسينيه آورده و سينه زنان گرد علم جمع شده و به نوحه خواني مي پردازند. از شب ششم به بعد در پايان مراسم زنجيرزني در حسينيه ها عزاداران به دو گروه تقسيم مي شوند و دايره وار ايستاده و با فرياد حسين بر سر و سينه مي زنند كه اين مراسم را «جوش» مي گويند. پس از پايان گرفتن نوحه سرايي، دوازده بند محتشم كاشاني توسط دو نفر هم صدا، در حالي كه همگام با يكديگر از ميان عزاداران عبور مي كنند؛ خوانده مي شود.

شب تاسوعا و تاسوعاي حسيني
شب تاسوعا مراسم خاصي برپا مي شود؛ بدين ترتيب كه از اوايل شب هفت محلة نايين، به ترتيب خاصي دسته جات عزاداري را به طرف امامزاده سلطان سيد علي(ع) روانه مي كنند. اين دسته جات از راه بازار قديم نايين به طرف امامزاده حركت مي كنند. ترتيب آن ها بدين صورت است: باب المسجد، كلوان، نوآباد، پنجاهه، سراي نو، چهل دختران، كوي سنگ. اين دسته جات به ترتيب ابتدا در روبروي سقاخانة چهل دختران و سپس در امامزاده به عزاداري مي پردازند.

لازم به ذكر است كه در اين شب كساني كه اوّلين سال درگذشت عزيزانشان است بر سر مزار آن ها حاضر شده و با روشن كردن چراغ و خواندن فاتحه و قرآن براي شادي روح عزيزان از دست رفته شان دعا و از جاي خالي آنان در محرم ياد مي كنند. البته دو سالي است كه چون اموات در بهشت كبري نايين به خاك سپرده مي شوند؛ براي راحتي مردم اين مراسم عصرها از ساعت 3 بعدازظهر تا غروب آفتاب انجام مي گيرد و مردم هم براي عرض تسليت و قرائت فاتحه بر سر مزار اموات حاضر مي شوند.

روز تاسوعا دسته جات عزاداري هرمحله به طرف محلات ديگر براي عرض تسليت به افرادي كه عزيزانشان را از محرم سال گذشته تا كنون از دست داده اند؛ به حركت در مي آيند. هر صاحب عزا با توجه به اين كه از كدام محله است، در آن محله حاضر شده و مردم براي عرض تسليت به آنان به حسينيه ها مي روند. ظهر تاسوعا در همة محلات سفرة ناهار حضرت امام حسين(ع) و ابوالفضل(ع) برپا مي شود.

روز عاشورا
در اوايل روز عاشورا مردم به حسينيه ها مي روند. دو محلة باب المسجد و كلوان به صورت دسته جات عزاداري به طرف امامزاده سلطان موصليه(س) و پنج محلة نوآباد، پنجاهه، سراي نو، چهل دختران و كوي سنگ به ترتيب به طرف امامزاده سلطان سيد علي(ع) به طور منظم به حركت در مي آيند و در آن جا به عزاداري و سينه زني و زنجيرزني و نوحه خواني مي پردازند.

در ظهر روز عاشورا نيز نماز جماعت در امامزاده نايين برگزار مي شود و سپس در هر حسينيه سفرة ناهار امام حسين(ع) برپا مي باشد. مردم در اين روزها در حسينيه ها حضور فعال دارند و نذورات خود را از قبيل چاي، كيك، شيريني و شربت و ... بين عزادارن پخش مي نمايند. همچنين نذورات نقدي مردم صرف تهية ناهار و ملزومات حسينيه مي گردد.

لازم به ذكر است كه شخصي به يادبود حضرت ابوالفضل(ع) در ميان دسته جات عزاداري مشكي پر از آب به دوش مي كشد و با پاي برهنه بين عزاداران به دادن آب مي پردازد و بدين ترتيب از لب تشنة امام حسين و يارانش و سقاي كربلا در اين روز ياد مي كنند.

مراسم شام غريبان
مراسم شام غريبان امام حسين(ع) در نايين به سبك خاصي برگزار مي شود. بدين ترتيب كه اوايل شب محلة كوي سنگ در حالي كه دو دسته شده و شمعي به دست گرفته اند، و براي عرض تسليت به پيشگاه مبارك امام چهارم(ع) به طرف مسجد حضرت سجاد(ع) به حركت در مي آيند و در آن جا به عزاداري مي پردازند. آن ها در حالي كه دسته اي نشسته و بر سر مي زنند و دستة ديگر بر سينه مي زنند و مي خوانند:

چه شده عالم، چه شده عالم، اين همه ماتم، مگر امشب شام غريبانست
پسر زهرا، پسر زهرا، تن عريانش، به بيابانست، مگر امشب شام غريبانست

ساعتي پس از اين مراسم محله كلوان همانند محله كوي سنگ شمع به دست يه طرف محلات ديگر نايين حركت كرده و با خواندن اين اشعار به طرف حسينيه ها به حركت در مي آيند:

امشب به صحرا بي كفن، جسم شهيدان است، شام غريبانست
امشب نواي كودكان، بر بام كيوان است، شام غريبانست

و بدين ترتيب حسينيه ها (باب المسجد، نوآباد، پنجاهه، چهل دختران، كوي سنگ و سراي نو) را طي مي كنند و در آن جا به عزاداري مي پردازند و در آخر هم در حسينية خودشان يعني كلوان، شام غريبان امام حسين(ع) را به سوگ مي نشينند.

شب بني اسد
در شب سيزدهم ماه محرم، كه شب «بني اسد» گفته مي شود؛ در نايين به گونه اي خاص عزاداري مي شود. محلة چهل دختران در امامزاده سلطان سيدعلي(ع) و محلة كلوان در امامزاده سلطان موصليه(س) به عزاداري مي پردازند.

دیگر مراسم و پخت آش
در روزهاي ديگر محرم و صفر از قبيل شب اول ماه صفر، اربعين و 28 صفر هم مراسم هاي عزاداري خاصي برگزار ميشود كه مجال آن در اين مقاله نيست. فقط اين نكته جالب و شنيدني است كه در شب 28 صفر در محلة كلوان در مقابل امامزاده حيدر(ع) ديگ هاي آش برپاشده و در اين شب هئيت عزاداري از حسينيه باب المسجد به حسينية كلوان آمده و سپس در مقابل ديگهاي آش به عزاداري مي پردازند. مردم نايين در پاي ديگ هاي آش حضوري فعال دارند و براي برآوردن حاجات خود آش را با ملاقه چوبي بزرگي به هم مي زنند و در موقع اذان صبح هم در صف هاي طولاني آش نذري مي گيرند(مواد داخل آش از طريق نذورات مردم و گوشت آن از طريق قرباني كردن جلو هيئت ها تأمين ميشود).

مراسم «چق چقي زني»
مراسم ديگري كه در نايين جذاب، جالب، ديدني و منحصر به نايين است؛ مراسم «چق چقي زني» مي باشدكه توسط هيئت كوي سنگ و هيئت محمديه در امامزاده سلطان سيدعلي برگزار مي شود. اين مراسم بدين صورت است كه دو نفر در حالي كه دو قطعه چوب به نام «چق چقي» در دست مي گيرند، روبروي هم ايستاده و با آهنگ خاص نوحه خوان اين چوب ها را به هم مي زنند. اين مراسم در نايين طرفداران زيادي دارد.

مراسم شبيه خواني
مراسم شبيه خواني و تعزيه داري روستاي بافران نايين در نوع خود بي نظير و ديدني است. اين مراسم كه در روز عاشورا برگزار مي شود بسيار رقت آميز بوده و مردمي كه وسيلة نقليه دارند در روز عاشورا از اطراف جهت بهره مندي از اين مراسم باشكوه خود را به بافران مي رسانند و از اين مراسم معنوي استفاده مي برند.

متذكر مي شويم كه مراسم عزاداري در ماه محرم و صفر در نايين بسيار جالب است و هر كدام با نظم خاصي اجرا مي شود و حسينيه ها پايگاه عزاداري مردم مي باشد.
منبع:naein.gov.ir