آشنایی با گلیم لرستان

: مجموعه: فرش و گلیم

گلیم لرستان

در استان لرستان بافت گلیم بیش از قالی سابقه و قدمت دارد و در واقع قالی در اثر تکامل گلیم طی قرن های متمادی پدید آمده است. نقوش آن بر گرفته از طبیعت، شکار و اشکال انتزاعی است. که با بهره گیری از اعتقادات و باورهای آیینی و سنتی بافته و به بازار عرضه می شود.

واژه ی گلیم به طور ساده، یک فرش بافت صاف یا یک نوع قالی بدون کرک یا خواب گره خورده است. صنعت صاف بافی به شکلی در همه ی مناطق جهان یافت می شود . در اکثر کتاب هایی که در مورد قالی تدوین شده است درباره ی گلیم به عنوان یک فرآورده ساده عشایری فقط به چند سطر اکتفا کرده اند. بدون تردید نخستین فرش مورد استفاده توسط انسانها پس از بافته های حاصل از الیاف نباتی و پوست حیوانات، حصیر زیرانداز بوده است.

ولی در بررسی تاریخ نساجی در جهان و نخستین منسوجات، این نکته به دست می آید که گلیم به عنوان اولین بافته ی بشری با بهره گیری ازنخ، نه تنها تاریخی قدیمی تراز همه ی زیراندازها- به جزحصیر زیرانداز- دارد بلکه قدمت و پیشینه ی آن حتی ازبافت اولین پارچه ها که ازجنس کتان بوده است هم بیشتر است.

تاریخچه گلیم بافی لرستان

به هرحال گلیم بافی در آغاز در میان ایلات و قبایل چادرنشین که کار اصلی آنها دامداری بوده پدیدار شده است. اینان پس از فراگیری ریسیدن و بافتن پشم به گلیم بافی پرداختند و پس از آن طی سده های پی در پی مهارت وتنوع کافی در کار بافت گلیم را به دست آوردند و ابزار کار خود را کمی بهبود بخشیدند. تا این که امروزه گلیم دست باف ازنوع ساده تا سوماک که در اردبیل، آذربایجان شرقی، کرمان، فارس و برخی از نقاط استان خراسان مرسوم است.

فرهنگ بی مانند گلیم بافی در حقیقت پاسخی است به نیازهای اولیه ی روستاییان و کوچندگان که درجستجوی دست یابی به چادری خشک، خیمه هایی مفروش و وسایل خواب گرم تر بوده اند. گلیم بافته‌ای است بدون پرز كه با نخ پشمی، پنبه‌ای یا كنفی با درگیری تار و پود بافته می شود. به این‌ ترتیب كه از نخ پنبه‌ای به عنوان تار و از نخ پشمی رنگارنگ به عنوان پود استفاده می‌شود.

گلیم ساده باف

در گلیم بافی نقشه كاربرد چندانی ندارد و معمولا نقش آفرینی به طور ذهنی انجام می‌شود. گلیم‌های هر منطقه طرح و رنگ ویژه‌ای دارد كه با توجه به بافت آن از بافته‌های دیگر مجزا می‌شود. گلیم بیش از قالی سابقه و قدمت دارد. در واقع قالی در اثر تكامل گلیم، طی قرن‌های متمادی پدید آمده است. برای بافت گلیم از دارهای عمودی و افقی استفاده می‌شود، اما نسبت به بافت قالی به ابزار كار و مواد اولیه محدود‌تری نیاز است.

گلیم به سه شیوه ساده‌بافی، ورنی و برجسته بافته می‌شود. در گلیم ساده بافی پودها یكی در میان از لابه لای تار (چله) عبور می‌كند. این گلیم یك روست و برای بافت آن معمولا از نقشه از قبل آماده شده استفاده نمی‌شود. نقوش گلیم ساده باف، عموما هندسی است و به ندرت نقوش منحنی در این نوع گلیم دیده می‌شود. گاهی روی گلیم‌هایی با زمینه ساده با استفاده از الیاف رنگی پشم، نقوشی ایجاد می‌شود كه غالبا هندسی است.

گلیم برجسته نیر دارای زمینه‌ای ساده بوده، ولی طرح اصلی مانند قالی پرزدار است. بدین صورت كه از روی نقشه قالی، بر روی چله گلیم گره زده می‌شود و در پایان پرز اضافی چیده می‌شود.از سوی دیگر ورنی گلیمی است بدون پرز و یك رو، كه عموما بدون نقشه و به صورت ذهنی توسط دختران و زنان عشایر مناطق مغان، ارسباران و مشكین شهر بافته می‌شود. این نوع گلیم در كردستان و كرمان با طرح و نقش دیگری بافته می‌شود كه در كرمان آن را شیریكی پیچ می‌نامند.

آشنایی با گلیم لرستان

بهترین ورنی‌های ایران توسط ایل شاهسون یا ایلسون تولید می‌شود كه سابقه طولانی در این زمینه‌دارند؛ به گونه‌ای كه همواره واژه ورنی با نام شاهسون قرین بوده است.به طور كلی از لحاظ بافت گلیم‌های ایرانی به دو شیوه پودگذاری و پود پیچی بافته می‌شود. شیوه پود‌گذاری: در این شیوه تنها از نخ تار (چله) و نخ پود برای بافت گلیم استفاده می‌شود. پودهای رنگارنگ را از زیر و روی رشته‌های تار عبور می‌دهند، با تغییر رنگ‌های پود است كه نقش‌ها پدیدار می‌شود و هر دو روی گلیم صاف، هموار و همرنگ می‌شود.

شیوه پود پیچی: در شیوه پود پیچی نیز علاوه بر نخ تار و نخ پود از پودی نازك نیز در بافت استفاده می‌شود و در واقع پود به حالت پیچش از میان نخ‌های تار عبور نموده، سپس با عبور پود نازك و كوبیدن آن با شانه، عمل درگیری نخ‌های تار و پود قطعی می‌شود. این شیوه بافت كه بسیاری از صاحب‌نظران آن را حد واسطی میان گلیم بافی و قالی بافی دانسته‌اند، در واقع آخرین منزلگاه تكامل گلیم بافی به قالیبافی می‌باشد.

بافت گلیم معروف به ورنی در آذربایجان شرقی و نیز بافت گلیم معروف به شیریكی پیچ در استان كرمان بدین شیوه است.این نوع گلیم‌ها را كه به شیوه پود پیچی بافته می‌شوند، سوماك نام نهاده‌اند. گاهی روی گلیم‌ها راسوزن دوزی می‌كنند، این گلیم‌ها به گلیم سوزنی شهرت دارند.