اهمیت سلامت حس بویایی کودکان

مجموعه: بچه های سالم

حس بویایی کودک

روند تکامل و رشد حس بویایی در کودک

حس بویایی در شش ماه اول زندگی کودک بیشترین رشد را دارد، در اوایل دوره کودکی به اوج خود می‌رسد و تا حدود هشت سالگی ادامه می‌یابد.

کشف کودک از جهان اطراف

بو کردن مانند مزه کردن و لمس کردن یکی از راه‌هایی است که کودک نوپا با آن محیط اطرافش را کشف می‌کند. کودک نوزاد می‌‌تواند نوک پستان مادر خود را با بوی آن پیدا کند و بوی شیر مادر خود را از بوی شیر فرد دیگر تشخیص دهد. 

حس بویایی محرک حس چشایی و اشتهای کودک

حس بویایی و چشایی ارتباط خیلی نزدیکی به هم دارند، زیرا هر دوی آنها بخشی از سیستم حواس شیمیایی اند، که از هزاران سلول حسی خاص تشکیل شده است. استشمام بوی خوش غذاها و نوشیدنی‌ها، تمایل به خوردن آنها را ایجاد می کند و در سایر فعالیت‌‌های حیاتی مانند بلع، هضم و جذب تأثیرگذار است. کودکان نیز مانند بزرگسالان، به بوی خوش کلوچه‌‌های پخته اشتیاق نشان می‌‌دهند. کودکان دچار اختلالات بویایی عموماً مشکلات تغذیه‌‌ای و کاهش وزن دارند.

حس بویایی و حافظه کودک

حس بویایی توسط بخشی از مغز پردازش می‌شود که وظیفهٔ ‌کنترل حافظه را هم بر عهده دارد. وقتی که بوی جعبه مداد شمعی را حس می‌کنید، چه چیزی برای شما تداعی می‌شود؟ آیا خود را تصور نمی‌کنید که روی شکم دراز کشیده‌اید و دارید یک نقاشی را رنگ می‌کنید؟ مغز انسان می‌تواند از اطلاعات زیادی برای ضبط خاطرات استفاده کند. اما بوها مهم‌ترین نقش را در حفظ و به یادآوری خاطرات دارند.

اهمیت حس بویایی در حفظ ایمنی و سلامت کودک

حس بویایی دیده‌بان تمام مواد شیمیایی است که از طریق هوا وارد بدن می‌شوند. تشخیص بسیاری از مخاطرات مانند آتش‌سوزی، نشت گاز و غذای فاسد با بو کردن آنها امکان‌پذیر است. در این مواقع، کودک اولین هشدار خطر را از سیستم بویایی خود دریافت می‌‌کند. این هشدار به کودک کمک می‌‌کند تا از منشاء بو فاصله گرفته و به آن نزدیک نشود. با این‌حال کودکان در سنین کم، نیاز به آموزش نحوه واکنش در موقعیت‌‌های مخاطره آمیز دارند. کودکان دچار اختلال بویایی در مواجهه با موقعیت‌های مخاطره آمیز، بسیار آسیب پذیرتر از کودکان سالم می‌باشند.

نقش اساسی حس بویایی در برقراری روابط اجتماعی کودکان

یک ویژگی منحصر به فرد سیستم بویایی، ارتباط ان با مدار لیمبیک مغز است. نورون‌های دریافت کننده‌ی بو که در اپیتلیوم بویایی قرار دارند، فقط دو سیناپس با آمیگدال و کورتکس انتورینال فاصله دارند. بنابر این می‌توان توضیح داد که چرا بوها احساسات، حالات و رفتار انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. اختلال بویایی بر روی رفتارهای فردی و اجتماعی کودکان و توانایی برقراری ارتباط آنها با دیگران تأثیرگذار است.

ارزیابی حس بویایی کودک

تأثیر بوهای خاص برای آرامش کودک

برخی بوها می‌تواند باعث آرامش کودک شود. همچنین اگر کودک به تسکین و تسلی نیاز دارد، قرار گرفتن در جایی که دوست دارد و بوهای آشنایی دارد می‌تواند به آرام شدن او کمک کند. برخی از این بوها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

بوی پدر و مادر: بوهای آشنا، به ویژه بوی پدر و مادر می‌تواند برای کودک بسیار آرامش‌بخش باشد.

بوی مکان‌های آشنا: کودک با استفاده از حس بویایی می‌تواند حس کند که در کالسکه‌اش است، توی ماشین است یا در خانه و حتی در اتاق خاصی قرار دارد و بنا بر شناخت این مکان‌های آشنا آرام شود.

بوی اشیای آرامش‌دهنده: یک پتو یا اسباب‌بازی محبوب نیز بویی پیدا می‌کند که می‌تواند به کودک اطمینان خاطر و آرامش بدهد. به همین دلیل است که اگر آن را بشویید ممکن است ناراحت به نظر بیاید.

بوی برخی روغن‌های گیاهی: گاهی ممکن است روغن‌هایی مثل روغن‌های گیاهی معطر نیز کودکان را آرام کند. در یک پژوهش دیده شد کودکانی که کولیک یا قولنج داشتند به ماساژ با روغن اسطوخودوس پاسخ مثبت دادند و ظاهراً برایشان تسکین‌دهنده بود. همچنین در یک پژوهش دیگر نیز مشخص شد که رایحه‌درمانی با استفاده از روغن اسطوخودوس و روغن بادام شیرین استرس نوزادان زودرس را کاهش داد.

االبته به منظور استفاده این روغن ها برای کودک، لازم است ابتدا نظر پزشک کودکتان را جویا شوید هنگام استفاده از هر نوع روغنی نباید آنها را مستقیماً روی پوست کودک بریزید، زیرا ممکن است برخی کودکان به اثرات این مواد حساسیت بیشتری داشته باشند. به جای آن، چند قطره از روغن را در یک دستگاه بخور بریزید و آن را دور از دسترس کودک قرار دهید تا بوی روغن به تدریج در خانهٔ شما پخش شود. به همین شکل می‌توانید روغن‌های مختلف را امتحان کنید تا مشخص شود کودکتان کدام یک را دوست دارد و با کدامشان تسکین‌ می‌یابد. البته باز هم لازم است در این مورد نظر پزشک کودکتان را نیز جویا شوید و بعد برای انجامش اقدام کنید.

اختلالات بویایی کودک

وجود اختلالات بویایی می‌تواند یک نشانه از بیماری‌‌های عصبی - روانی در کودکان باشد. از جملهADHD، اختلالات طیف اوتیسم، اسپرگر، اختلالات اضطرابی، افسردگی و شیزوفرنی می‌‌باشد.

ارزیابی حس بویایی در کودکان

ارزیابی حس بویایی کودکان در سنین زیر 3 سال بسیار دشوار است. اما کودکان از سه سالگی به بالا به خوبی به تست‌های بویایی پاسخ می‌‌دهند. علی‌‌رغم اهمیت حس بویایی در کودکان، در کشور ما حس بویایی به طور معمول در معاینات سلامت کودکان مورد ارزیابی قرار نمی‌گیرد.

اختلالات بویایی اگر در سنین پایین مورد شناسایی قرار گیرند، احتمال بیشتری برای پاسخگویی به راهکارهای درمانی دارند. انجام تست‌‌های ساده بویایی از سنین 3 تا 10 سال، تشخیص بیماری‌‌های مرتبط با بویایی کودکان را به راحتی امکان پذیر می‌‌نماید.

چرخ و فلک بوها  یک تست بویایی بسیار ساده است که به صورت بازی طراحی شده است. در این تست 9 بوی استاندارد قرار داده شده است. از کودک خواسته می‌شود که پس از بو کشیدن برچسب قهوه‌ای رنگ، یکی از چهار گزینه‌ی مجاور آن را انتخاب نماید. بر اساس تعداد پاسخ‌‌های صحیح کودک مشخص می‌شود که حس بویایی او نرمال است یا اینکه دچار اختلال بویایی می‌باشد. 

کودکان از مشکلات بویایی خود خبر ندارند. چرخ و فلک بوها، در وحله‌ی اول یک تست پزشکی برای تشخیص اختلال بویایی در کودکان ۳ تا ۱۱ سال است. با انجام این تست می‌توان از سلامت بویایی کودک اطمینان حاصل نمود.

چرخ و فلک بوها برای استفاده در منازل، مهد کودک‌­ها، پیش دبستانی‌­ها، دبستان­‌ها، مراکز درمانی، تحقیقاتی، آموزشی و توان‌بخشی مناسب است.

گردآوری: بخش کودکان بیتوته