با مدرسه چهارباغ بیشتر آشنا شویم



مدرسه چهارباغ اصفهان
 
مدرسه چهارباغ از بناهای تاریخی به جا مانده از دوران صفوی می باشد. مدرسه چهارباغ به منظور تحصیل طلاب در اصفهان در خیابان چهار باغ اصفهان تاسیس شده است.

دوران صفویه یکی از دوران های باشکوه در زمینه بناهای تاریخی و ترویج دانش در تاریخ ایران می باشد و یکی از شاهدان این موضوع را می توان مدرسه چهارباغ اصفهان نامید؛ مکانی که به دستور شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه سلسله صفوی برای تربیت و تعلیم طلاب دینی تاسیس شد و تا به امروز این شاهکار معماری ایران پا برجا مانده است و تحسین اهل هنر و معماری ایرانی و اسلامی را بر می انگیزد.

 

مدرسه چهارباغ همواره در طول تاریخ محل بسیاری از اقدامات و تاثیرگذاری های بزرگ اجتماعی بوده است و با فراز و نشیب هایی در طول تاریخ خود مواجه بوده است. برای اینکه با این مدرسه و فعالیت های آن در طول دوران فعالیت آن از ابتدا تا به امروز بیشتر آشنا شوید با ما همراه باشید.


از پیشینه مدرسه چهارباغ بیشتر بدانیم
ایران سرزمینی است که همواره مهد هنر و زیبایی در کنار کسب دانش بوده است و این دو را مکمل هم می داند و آثار مکتوب و تاریخی به جا مانده از دوران گذشته در اقصی نقاط شهرهای ایران، خود مهر تاییدی بر این نظر می باشد. یکی از به نام ترین شهرهای ایران که آثار تاریخی زیبایی را در خود جای داده است، اصفهان می باشد. میدان نقش جهان ، سی و سه پل، پل خواجو، چهلستون و ... از جمله آثار شناخته شده و ثبت شده جهانی می باشد که تحسین همگان را در هنر ایرانی و علم معماری در دنیا برانگیخته است.

یکی از زیباترین مکان هایی که در شهر اصفهان وجود دارد و نمود این هنر و زیبایی در معماری می باشد، این مدرسه است که تلفیقی از هنر ایرانی و اسلامی می باشد و اینکه این مکان زیبا به منظور کسب دانش ساخته شده است، اهمیت آن بیشتر مشخص می شود و اینکه به علم اندوزی به قدری مهم بوده است که مکان آن را چنین زیبا طراحی کرده اند به طوری که با ورود به این باغ در نگاه اول تمامی تصورات ما از  یک مدرسه بر هم میریزد و شکل جدیدی از علم اندوزی را برای ما به نمایش در می آورد. مکانی توام با آرامش، در کنار فعالیت های گسترده دینی و اجتماعی.

 

 مدرسه چهارباغ به دستور شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه سلسله صفوی  تاسیس شد

 

پیشینه مدرسه چهارباغ به دوران صفویه و آخرین پادشاه این سلسله یعنی شاه سلطان حسین بر می گردد که به دستور او این بنا در سال 1116 هجری قمری آغاز به ساخت کرد و در سال 1126 به اتمام رسید. البته تاریخ های بسیاری نقل شده است اما قوی ترین آنها این بازه زمانی می باشد؛ زیرا در طول ساختن مدرسه وقفه هایی نیز رخ داده است تا تکمیل و آماده بهره برداری شود.


علت نام گذاری مدرسه چهارباغ
هر بنای تاریخی دارای نامی است که داستان خود را دارد. در گذشته، نام بناها را به نام موسس یا معمار یا واقف مکانی و یا مکان مهمی که در نزدیکی آن بوده و یا کاربری بنا نامگذاری می کرده اند. مدرسه چهارباغ بنایی است که چون برای تحصیل علم بنا شده بود با نام مدرسه خوانده می شود و اینکه در ضلع شرقی خیابان چهار باغ اصفهان واقع شده است، از این رو به آن مدرسه چهارباغ گفته می شود و به این نام بیشتر شهرت جهانی دارد که اگر وارد این مدرسه شوید و فضای داخلی آن را نظاره گر باشید باید گفت نام به جایی به آن داده اند و باغ زیبایی را رو به روی خود خواهید دید.

 

 مدرسه چهارباغ واقع در ضلع شرقی خیابان چهارباغ اصفهان است

 
نام های دیگر مدرسه چهارباغ
نام مدرسه چهارباغ مشهورترین نامی است که به این بنا داده شده است و عموما با این نام در سراسر دنیا شناخته می شود. اما علاوه بر این نام، به دلایل مختلفی اسامی دیگری نیز به مدرسه چهارباغ نسبت داده اند. همانطور که گفته شد این مدرسه به دستور شاه سلطان حسین صفوی بنایش گذاشته شد و از این رو این مدرسه را نیز مدرسه سلطان سلطان یا مدرسه سلطان حسینیه نیز می نامند.

 

 مدرسه چهارباغ دارای نام های دیگری مانند مدرسه مادر شاه و مدرسه سلطان نیز می باشد


علاوه بر نام های یاد شده، بعضا مدرسه چهارباغ را با نام مدرسه مادر شاه نیز می شناسند. زیرا بعد از تاسیس این مدرسه، مادر شاه سلطان حسین، چند کاروانسرا و نهادهای اقتصادی مانند سرای فتحیه و  بازار شاهی یا بازارچه بلند را وقت این مدرسه و طلاب آن کرده است، از این رو در برخی از کتیبه ها و اسناد نام مدرسه مادر هم علاوه بر نام های یاد شده، گنجانده شده است. این مدرسه بعد از انقلاب اسلامی به نام مدرسه امام صادق تغییر نام پیدا کرد اما همچنان به نام مدرسه چهارباغ شناخته می شود.


چرا مدرسه چهارباغ شهرتی جهانی دارد؟
هر یک از بناها و آثار تاریخی شهر اصفهان برای همه مردمان جهان شناخته شده می باشد و بیشتر گردشگرانی که از سراسر دنیا برای بازدید به ایران سفر می کنند حتما در سفر خود از اصفهان دیدن می کنند. نوع خاص سبک معماری و تلفیق علم و هنر در این معماری ها باعث جلب توجه همگان شده است. این مدرسه به واسطه ساختار بنا و محیط سرسبز و دلنشینی که دارد بسیار مورد توجه می باشد. اما مهمترین عنصری که باعث جلب نظر افراد بازدید کننده، مخصوصا گردشگران خارجی شده است، نوع کاشی کاری و نقش و نگارها و کتیبه هایی است که با خط خوش نگاشته شده اند و در جای جای این بنای تاریخی قابل مشاهده می باشد که با هماهنگی خاص و زیبایی بنا بر موقعیت مکان استفاده شده است. به طوری که مدرسه چهارباغ را موزه هنر کاشی کاری ایران نیز می نامند.

  

 مدرسه چهارباغ به دلیل معماری بی نظیری که دارد بسیار مورد توجه می باشد

 

ساختار مدرسه تاریخی چهار باغ
درختان چناری که قدمتی به اندازه مدرسه دارند و جوی نهر آبی که در میان مدرسه روان است، در ابتدای ورود نظر گردشگران را به خود جلب می کند. اما ساختار مدرسه خود جلوه دیگری دارد. مدرسه چهارباغ، دارای چهار ایوان می باشد و بخش داخلی مدرسه شامل هشتی و درب ورودی، حیاط داخلی و اتاق ها که به نام حجره شناخته می شوند، گنبد و مناره می باشد. این ایوان ها و حجره ها رو به باغی قرار گرفته اند که جویباری به نام نهر فرشادی که شعبه ای از زاینده رود است از میان این باغ می گذرد و فضایی دل انگیز را ایجاد کرده است.

 

 مدرسه چهارباغ دارای محیطی باغ مانند همراه با حجره هایی برای اسکان طلاب می باشد

 

حجره های موجود در مدرسه چهارباغ در دو طبقه ساخته شده اند که به صورت هفده طاق نمای دو طبقه آجری نمایان می شود و مکانی برای اسکان طلاب می باشد که از نظر ساختاری مشابه هم می باشند و به طور کلی از یک اتاق نشیمن که بخش ورودی و جلوی حجره قرار دارد که رو به حیاط مدرسه می باشد و بخشی که به صندوق خانه معروف است و در بخش انتهایی حجره قرار دارد و بخشی به عنوان بالاخانه تشکیل شده است. ضلع شرقی مدرسه دارای شبستان مسقفی است که دارای سه محراب می باشد و محل عبادت و مباحث طلاب می باشد. در گذشته قبل از حمله افغان ها، مدرسه چهارباغ دارای کتابخانه ارزشمندی بود که کتاب های نفیسی را در خود جای داده بود که نابود شده است.

 

زیبایی شناختی مدرسه چهارباغ
همانطور که گفته شده به خاطر سبک زیبا و نوع معماری شگفت انگیزی که این مدرسه دارد، در بین گردشگران بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. اما در این سازه چه عناصری به کار رفته است که باعث این همه توجه و شگفت انگیزی در بین گردشگران شده است؟

 

 مدرسه چهارباغ دارای بهترین نمونه های کاشی کاری می باشد

 

مدرسه چهارباغ چهار باغ دارای گنبدی می باشد که از نظر کارشناسان میراث فرهنگی بعد از گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان، از نظر کارشی کاری که شامل کاشی های هفت رنگ، همراه با معرق، گره سازی، پیلی و معلقی است، بسیار حیرت انگیز می باشد. علاوه بر این گنبد زیبا، نمای بیرونی مدرسه دارای سردری بلند می باشد که بسیار باشکوه می باشد که با کاشی های رنگین و ظریف همراه با نقش و نگارها و خطوط اسلیمی این زیبایی دو چندان شده است و ابهت خاصی به مکان داده است. علاوه بر آن در دو طرف این سر در دو سکوی تمام مرمر وجود دارد که در معماری آن دوران مرسوم بوده چنین طراحی و محلی برای استراحت و نشستن بعضا رهگذران یا مراجعه کنندگان می باشد.

چیزی که در هنگام ورود به مدرسه چهارباغ در ابتدا خودنمایی میکند، تزیین درب ورودی با طلا و نقره همراه با خطوط نستعیق از اشعاری می باشد که حکایت از یکی از هنرهای اصفهان یعنی قلمزنی و زرگری دارد.


با ورود به داخل مدرسه چهارباغ با انواع کاشی کاری ها و کتیبه ها مواجه می شوید که بر جای جای این مدرسه خودنمایی میکنند. محراب و پلکان 12 پله ای تمام مرمر . یکپارچه در این مدرسه خود حکایت از هنر حجاری در آن دوران می کند که تا به امروز باقی مانده است؛ و بسیاری زیبایی های دیگر که باید از نزدیک این بنای فوق العاده را نظاره گر باشید.


تاریخچه سیستم مدیریتی در مدرسه چهار باغ
هر مکان آموزش برای پیشبرد کار خود دارای قوانین و شرح وظایفی می باشد. مدرسه چهارباغ با اینکه در گذشته های دور  تاسیس شده است، دارای شرح وظایفی برای مسئولان خود بوده است که نشان از اهمیت و نظم این مکان دارد.

 

تصاویر مدرسه چهارباغ

 

اولین مسئول این این مدرسه شخص خود شاه بوده است. و بعد از او متولی شرعی وقت بوده است که وظیفه او تعیین مدرسین، خادمین، کتابدار و دیگر مسئولیت ها بوده است. علاوه بر اینها مسئول مدرسه وظیفه نظارت بر گزینش طلاب را داشته است. از طرفی مدرسین در این مدرسه بر حسب نوع تشخیص خود می توانستند فرد طلبه بی صلاحیت را از مدرسه اخراج کنند. این مدرسه همچنین دارای طبیب بوده است که از بین طبیبان مجرب دربار شاه انتخاب می شده است.


مسئولیت ها و وظایف
در مدرسه چهارباغ، هر یک از افراد وظیفه ای را بر عهده داشتند که در کنار هم مدرسه را مدیریت می کردند. از مهمترین این مسئولین و وظایف آنها می توان به این موارد اشاره نمود: مدرسین حق تدریس داشتند و می توانستند در تایید و یا رد صلاحیت طلبه دخیل باشند. مستوفی سرکار موقوفات مسئول نظارت بر موقوفات و درآمدهای ناشی از آن و نحوه هزینه کردن بر آنها را داشته است. سرکار عمله مدرسه که خادم باشی بود که مسئولیت حفظ نظم و پاکیزگی مدرسه و رسیدگی به امور خادم های زیر دست را داشته است. کتابدار همانطور که از سمت آن پیداست مسئول کتاب های مدرسه و مکان مطالعه طلاب بوده است. تحویلدار که مسئول نظارت بر لوازمی بوده که طلاب به امانت می گرفتن و همچنین مسئول تامین سوخت و پخش آن بین طلاب بوده است.

 

 در مدرسه چهارباغ، هر یک از افراد وظیفه ای داشتند که در کنار هم مدرسه را مدیریت می کردند

 

چه درس هایی در مدرسه چهارباغ تدریس می شد؟
با اینکه علم آموزی بسیار مورد توجه بوده است، اما تدریس همه دروس در این مدرس مجاز نبوده است و برخی از دروس در این مدرسه تعلیم داده می شده است. از جمله این دروس که طبق قوانی و وقف نامه مشخص شده بود می توان به این موارد اشاره کرد: حدیث اهل بیت، تفسیر، فقه و منطق و اصول و مقدمات صرف و نحو عربی. تدریس حداقل یک درس از کتابهای مشهور در زمینه احادیث اهل بیت از جمله علوم و سرفصل های مجاز برای تدریس بوده است. بعدها تدریس حساب و هندسه و ستاره شناسی (علم هیئت) و حکمت نیز گنجانده شد.

 

 عکس های مدرسه چهارباغ در اصفهان

 

استادان مدرسه چهارباغ
مدرسه چهارباغ به خاطر شهرتی که در زمان خود و بعده ها داشته است، استادان به نام بسیاری را به خود دیده است که طلاب بسیاری از محضر آنها استفاده کردند. از اساتید به نام این مدرسه که تا قبل از دوران پهلوی دایر بوده است، می توان به این افراد اشاره کرد: معروفترین و بنام ترین استاد مدرسه چهارباغ میر محمد باقر خاتون آبادی می باشد که بعد از او فرزندش میر محمد سمت او را بر عهده داشت. بعد از او میر معصوم خاتون آبادی و مدرس رسمی انتصابی درس حکمت یعنی میر ابوالقاسم مدرس خاتون آبادی از دیگر مدرسین بودند.


مرجع تقلید حجت الاسلام سید محمد باقر شفتی، شیخ ابوالقاسم نورایی سدهی (مدرس فقه و اصول)، استاد به نام و فیلسوف و عارف معروف محمدرضا الهی قمشه ای، شیخ اسدالله قمشه ای که مدرس درس ریاضیات و حکمت بود از مشهورترین مدرسین می باشند که تا قبل از تعطیلی موقت این مدرسه در دوران پهلوی تدریس می کردند.

 

 مدرسه تاریخی چهارباغ برای عبادت نیز مورد استفاده قرار می گیرد

 

کتابخانه مدرسه چهارباغ
یکی از شاخص ترین کتابخانه های عصر صفوی در این مدرسه بوده است و کتاب های نقیسی در خود داشته است که وقت شاه سلطان حسین بوده است. اما این کتابخانه ارزشمند در زمان حمله افغانها از بین رفته است. اما به گزارش کتابدار وقت آن زمان یعنی میرزا حسن خان، بخشی از کتاب ها در آن زمان توسط مدرس این مدرسه در سردابه مدرسه چهارباغ مخفی شد که طی مرور زمان متاسفانه از بین رفتند.

 
سنگاب های مدرسه چهارباغ
سنگاب را می توان ظرف سنگی بزرگی گفت که در زمان  گذشته آن را از آب پر می‌کردند که موارد مصرف آن برای نوشیدن آب و یا گرفتن وضو بوده است. اصولا  سنگاب ها را در حیاط مسجد یا امامزاده نصب می کردند اما این یک قاعده کلی نبود، بلکه بر حسب نیاز در سایر قسمت ها و مکانی های عمومی حتی در شهر هم از آن استفاده می‌کرده‌اند.

 

 مدرسه تاریخی چهارباغ در برهه از زمان بسته بوده است


در مدرسه چهارباغ نیز دو سنگاب مورد استفاده قرار می گرفته است. یکی در داخل مدرسه در سرسرای ورودی و دیگری در صحن مدرسه.سنگاب سرسرای ورودی از جنس سنگ پارسی است و کتیبه ای که بر روی آن وجود دارد صلوات بر چهارده معصوم به خط ثلث برجسته است که در لوحه‌های کوچکی کنده‌کاری شده ‌است. طبق این کتیبه، این سنگاب در ماه شعبان سال ۱۱۱۰ هجری قمری توسط سنگ‌تراشی به نام محمد طاهر ساخته ‌شده ‌است. دومین سنگاب روبروی ایوان جنوبی قرار دارد و از جنس سنگ پارسی است که در  سال 1090 هجری قمری ساخته شده است که طبق این تاریخ های ایجاد سنگاب می توان به این نتیجه رسید که این سنگاب ها قبل از تاسیس مدرسه ساخته شده اند و به این مدرسه آورده شده اند.


موقوفات مدرسه چهارباغ
مدرسه چهارباغ به دلیل اهمیتی که داشته است، دارای موقوفات بسیاری می باشد. از جمله آنها می توان به این موارد اشاره کرد که شامل باغ ها، مزارع کشاورزی در روستاها، دکان ها، کاروانسراها و ... که کاروانسرای مادر شاه که به کاروانسرای عباسی امروزه شناخته می شود و از مجلل‌ترین اقامتگاه مسافرین سه سده پیش بوده، به این مدرسه متصل است و وقف مدرسه چهارباغ شده است. بازارچه فتحیه و بلند از دیگر موقوفات می باشند.

 

کاربری های دیگر مدرسه تاریخی چهار باغ
مدارس همواره محل کسب علوم و دانش اندوزی می باشند. اما مدرسه تاریخی و زیبای چهارباغ تنها یک مدرسه عادی نبوده است و علاوه بر کسب علوم دینی، به واسطه نوع کاربری که داشته است و در حوزه دینی طلایی را پرورش می داده است، از شبستان آن هم به منظور مسجد و برگزاری مراسم های دینی و مذهبی استفاده می شده است و در طول اعصار محل پرورش شخصیت های بزرگ و اتفاقات سیاسی و اجتماعی تاثیر گذار نیز بوده است. از این رو می توان گفت که مدرسه چهارباغ تلفیقی از مدرسه و مسجد برای در کنار هم قرار گرفتن مردم و طلاب دینی بوده است تا به این وسیله ارتباطی نزدیکتر با هم داشته باشند و بهتر بتوانند در موارد اجتماعی همگام هم باشند.

 

 مدرسه چهارباغ بعد از انقلاب مجدد فعالیت خود را قویا از سر گرفت

 

سرنوشت مدرسه چهارباغ بعد از صفویه
همانطور که گفته شد این مدرسه در زمان پادشاهی آخرین پادشاه از سلسله صفوی تاسیس شده بود و تا آخرین روزهای دوران صفوی نزدیک به چندین هزار طلبه را تربیت کرده بود. بعد از صفویه، با روی کار آمدن قاجار از اعتبار این مدرسه کاسته شده و تعداد طلبه های اندکی در آن به تحصیل مشغول شدند و به تبع آن موقوفات آن هم آسیب دید. در طول این دوران از لحاظ علمی نیز سطح طلبه ها به شدت افول داشته است و به طوری که برخی از فرایض و مراسم های مرسوم را به اشتباه انجام می دادند که این خبر به گوش علمای نجف رسید و برای پرورش طلاب به این مدرسه عازم شدند و دوباره آن را احیا کردند.

این مدرسه به فعالیت خود همچنان ادامه داد تا اینکه با روی کار آمدن حکومت پهلوی برای مدتی این مدرسه تعطیل شد و از فعالیت و پذیرش طلبه باز ماند. اما در سال 1320 مجدد بازگشایی شد  و کتابخانه قدیمی آن با نام کتابخانه فرهنگ مجدد آغاز به فعالیت کرد و تا به امروز فعالیت دارد.

 

سرنوشت مدرسه چهارباغ پس از انقلاب
با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، حوزه های علمیه مجدد اعتبار خود را به دست آوردند و پرورش طلاب دینی احیا شد و نسب به دوران خفقان گذشته توانستند فعالیت های دینی و سیاسی و اجتماعی خود را از  سر بگیرند. یکی از این مراکز و حوزه های مهم در ایران همین مدرسه چهارباغ بود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ، با نام مدرسه علمیه امام صادق فعالیت خود را شروع کرد و تا به امروز همچنان یک از مراکز قوی در زمینه پرورش طلاب دینی میباشد.

 

گردآوری: بخش گردشگری بیتوته

 

 

کالا ها و خدمات منتخب

      ----------------        سیــاست و اقتصــاد با بیتوتــــه      ------------------

      ----------------        همچنین در بیتوته بخوانید       -----------------------