پاراشوت آسانسور یا سیستم ضد سقوط؛تنها چیزی که بین شما و مرگ فاصله می‌اندازد
- مجموعه: تجهیزات ایمنی و بهداشتی
سیستم ضد سقوط آسانسور آخرین خط دفاع جان شماست
پاراشوت آسانسور یا سیستم ضد سقوط؛ مهم‌ترین و آخرین خط دفاع جان انسان‌ها
در تمام دنیا، وقتی صحبت از بالابر و آسانسور می‌شود، تنها یک قطعه وجود دارد که اگر نباشد، هیچ استاندارد، هیچ بیمه و هیچ شرکتی حاضر نیست مسئولیت جان انسان‌ها را بپذیرد: سیستم ضد سقوط یا پاراشوت (Safety Gear + Overspeed Governor).
این سیستم، آخرین چیزی است که بین شما و یک سقوط آزاد چند صد متری فاصله می‌اندازد. نه موتور، نه تابلو فرمان، نه سیم بکسل؛ هیچ‌کدام به اندازه پاراشوت در لحظه‌ی بحران مهم نیستند.
پاراشوت تدریجی توقف نرم و ایمن ایجاد می‌کند
چرا سیستم ضد سقوط این‌قدر حیاتی است؟
حتی بهترین آسانسورهای دنیا هم ممکن است یک روز همزمان با چند فاجعه روبه‌رو شوند:
• همه سیم بکسل‌ها پاره شوند.
• ترمز اصلی بسوزد یا قفل کند.
• گاورنر از کار بیفتد.
• اضافه بار شدید باشد.
• برق کاملاً قطع شود.
در این شرایط، تنها سیستمی که هنوز کار می‌کند و کاملاً مکانیکی و مستقل از برق است، پاراشوت یا سیستم ضد سقوط است.
انواع سیستم ضد سقوط (پاراشوت)
لحظه‌ای (Instantaneous)
فقط برای سرعت‌های خیلی پایین (زیر ۰.۶۳ متر بر ثانیه)، مثل بالابرهای خانگی قدیمی یا آسانسورهای خیلی کند. توقف بسیار شدید و خطرناک است و امروزه تقریباً ممنوع و منسوخ شده.
تدریجی (Progressive)
استاندارد طلایی تمام آسانسورها و بالابرهای مدرن از سال ۱۳۹۰ به بعد. توقف نرم، کنترل‌شده و بدون شوک خطرناک به مسافر. این همان چیزی است که امروز در همه بالابرهای خانگی، هیدرولیکی، مغازه‌ای، صنعتی و مسجدی معتبر استفاده می‌شود.
تدریجی + بافر هیدرولیکی
در بالابرهای باری سنگین، آسانسورهای پرسرعت (بالای ۲ متر بر ثانیه) و برج‌های بلند استفاده می‌شود. علاوه بر پاراشوت تدریجی، بافرهای روغن یا پلی‌یورتان در کف چاه هم انرژی باقی‌مانده را جذب می‌کنند.
جان شما با یک پاراشوت خوب تضمین می‌شود
اجزای اصلی سیستم ضد سقوط
گاورنر (Overspeed Governor)
مغز سیستم. یک دستگاه مکانیکی کاملاً دقیق که سرعت کابین را لحظه به لحظه اندازه می‌گیرد. معمولاً در موتورخانه یا بالای چاهک نصب می‌شود.
سیم گاورنر
یک سیم بکسل جداگانه که کابین را به گاورنر وصل می‌کند و با حرکت کابین می‌چرخد.
پاراشوت (Safety Gear)
دو عدد زیر کابین یا روی یوک بالا، یکی در هر طرف. در حالت عادی فاصله کمی با ریل دارند.
ریل راهنما
مهم‌ترین نکته: ریل باید کاملاً تمیز و بدون حتی یک قطره روغن باشد. روغن = لیز خوردن = عدم عملکرد پاراشوت = فاجعه.
نحوه عملکرد در لحظه‌ی بحران (در کمتر از ۲ ثانیه)
• سرعت کابین از ۱۱۵٪ سرع.ت نامی بیشتر می‌شود (مثلاً سرعت نامی ۱ m/s → در ۱.۱۵ m/s گاورنر فعال می‌شود)
• گاورنر ابتدا برق آسانسور را قطع می‌کند و ترمز اصلی را فعال می‌کند.
• اگر سرعت همچنان بالا بماند → گاورنر سیم خودش را قفل می‌کند.
• چون کابین هنوز در حال سقوط است، سیم گاورنر ثابت شده اهرم پاراشوت را می‌کشد.
• فک‌های پاراشوت مثل چنگال به ریل راهنما می‌چسبند.
• در پاراشوت تدریجی، نیروی ترمز به تدریج زیاد می‌شود تا کابین بدون شوک مرگبار متوقف شود.
• کل این فرآیند در کمتر از ۲ ثانیه اتفاق می‌افتد.
پاراشوت لحظه‌ای برای سرعت بالا ممنوع است
سوالات متداول
1. سیستم ضد سقوط بالابر دقیقاً چیست؟
آخرین و مهم‌ترین مکانیزم ایمنی بالابر است که در صورت پارگی همه سیم‌بکسل‌ها، خرابی ترمز اصلی یا هر دلیل دیگری، کابین را در کمتر از ۲ ثانیه روی ریل قفل می‌کند و مانع سقوط آزاد می‌شود.
2. آیا بالابر خانگی هم حتماً باید پاراشوت داشته باشد؟
بله، ۱۰۰٪ الزامی است. طبق استاندارد ملی ایران (بند ۹-۸)، هر بالابری که نفر حمل می‌کند (حتی بالابر تک‌سرنشین خانگی) باید مجهز به پاراشوت تدریجی باشد.
3. تفاوت پاراشوت لحظه‌ای و تدریجی چیست؟
لحظه‌ای: توقف خیلی شدید و خطرناک → فقط برای سرعت زیر ۰.۶۳ m/s و تقریباً ممنوع شده
تدریجی: توقف نرم و ایمن → الزامی برای تمام بالابرهای جدید از سال ۱۳۹۰ به بعد
4. آیا می‌توان از پاراشوت برقی یا هیدرولیکی استفاده کرد؟
خیر، کاملاً ممنوع است. پاراشوت باید ۱۰۰٪ مکانیکی و مستقل از برق باشد.
5. هر چند وقت یکبار باید پاراشوت تست شود؟
هر ۱۲ ماه یکبار تست واقعی سقوط با بار نامی (P+Q) توسط شرکت دارای صلاحیت الزامی است.
6. آیا می‌توان ریل راهنما را روغن‌کاری کرد؟
به هیچ عنوان! حتی یک قطره روغن باعث لیز خوردن پاراشوت و عدم عملکرد آن می‌شود = فاجعه حتمی.
7. اگر پاراشوت یکبار عمل کند، آیا خراب می‌شود؟
نه لزوماً، اما حتماً باید توسط تکنسین متخصص باز شود، تمیز شود، ریست شود و دوباره تست شود.
8. بالابر ساختمانی نفربر (آکاردئونی) هم نیاز به پاراشوت دارد؟
خیر، بالابرهای ساختمانی معمولاً از نوع رک و پینیون هستند و به جای پاراشوت از سیستم ضد سقوط مکانیکی جداگانه (معمولاً دو عدد سنکرونایزر + پاراشوت چرخ‌دنده‌ای) استفاده می‌کنند که حتی ایمن‌تر از آسانسور است.
9. آیا وجود بافر در کف چاهک کافی است؟
خیر! بافر فقط ضربه نهایی را کم می‌کند. بدون پاراشوت، کابین با سرعت خیلی بالا به بافر می‌خورد و همچنان خطرناک است.
جمع‌بندی
سیستم ضد سقوط مثل کمربند ایمنی و ایربگ خودرو است. باید ۲۰ سال یکبار نیاز شود، اما وقتی نیاز شد، یا همه چیز تمام است یا همه زنده می‌مانند. از سال ۲۰۲۵ ، دیگر هیچ بالابر خانگی، مغازه‌ای، ویلایی یا صنعتی معتبری بدون پاراشوت تدریجی با گواهی تست سالیانه نباید نصب شود.اگر قصد خرید بالابر دارید، فقط یک سوال از فروشنده بپرسید:
«پاراشوت تدریجی چه برندی است و آخرین تست سقوط آن کی بوده؟»
گردآوری:بخش دانش کسب و کار بیتوته
