عینک ایمنی لیزری: محافظ نامرئی چشم در برابر پرتوهای مرگبار

مجموعه: تجهیزات ایمنی و بهداشتی

عینک ایمنی لیزر از چشم در برابر پرتوهای مستقیم محافظت می‌کند

عینک ایمنی اپراتور لیزر: راهنمای کامل انتخاب، عملکرد و ایمنی

عینک ایمنی اپراتور لیزر یکی از مهم‌ترین تجهیزات حفاظت فردی در محیط‌هایی است که از لیزرهای پرقدرت استفاده می‌شود. از حکاکی و برش صنعتی گرفته تا کاربردهای پزشکی، تحقیقاتی و نظامی، لیزرها با شدت بالا می‌توانند در کسری از ثانیه به شبکیه چشم آسیب دائمی وارد کنند.

شبکیه فاقد گیرنده درد است، بنابراین آسیب ممکن است بدون هیچ هشداری رخ دهد. به همین دلیل، استفاده از عینک ایمنی لیزری نه تنها یک توصیه، بلکه یک الزام قانونی و حرفه‌ای است. در این مقاله، به طور کامل به بررسی چیستی، نحوه عملکرد، انواع، عوامل انتخاب و نکات نگهداری عینک ایمنی اپراتور لیزر می‌پردازیم.

چگالی نوری (OD) میزان حفاظت عینک را نشان می‌دهد

عینک ایمنی لیزری چیست؟

عینک ایمنی لیزری، عینک است که به طور خاص برای فیلتر کردن طول موج‌های مضر نور لیزر طراحی شده است. این عینک‌ها از ورود پرتوهای مستقیم، بازتاب‌شده یا پراکنده لیزر به چشم جلوگیری می‌کنند. لیزرها در طیف وسیعی از طول موج‌ها، از فرابنفش (UV) تا مادون قرمز دور (Far-IR) کار می‌کنند و هر نوع لیزر نیاز به عینک مخصوص خود دارد. استفاده نادرست یا عدم استفاده از عینک مناسب، می‌تواند منجر به کوری موقت، سوختگی شبکیه یا حتی نابینایی دائمی شود.

بر اساس آمار CDC، روزانه حدود ۲۰۰۰ آسیب چشمی در محیط‌های کاری آمریکا رخ می‌دهد که بخشی از آن‌ها ناشی از تشعشعات نوری است. استانداردهای OSHA در آمریکا و EN 207 در اروپا، پوشیدن عینک ایمنی لیزری را در محیط‌های دارای لیزر کلاس 3R، 3B و 4 الزامی کرده‌اند.

نحوه عملکرد عینک ایمنی لیزری

عینک‌های ایمنی لیزری بر اساس سه مکانیسم اصلی عمل می‌کنند:

• جذب (Absorption): لنز با استفاده از رنگ‌ها و مواد شیمیایی خاص، انرژی لیزر را جذب کرده و آن را به گرما تبدیل می‌کند. این روش در عینک‌های پلی‌کربنات و شیشه‌ای رایج است.

• بازتاب (Reflection): لنز با پوشش‌های چندلایه (مانند دی‌الکتریک) نور لیزر را بازتاب می‌دهد و مانع عبور آن می‌شود. این روش در لیزرهای پرقدرت مؤثر است.

• پراکندگی (Scattering): نور لیزر در ساختار لنز پراکنده شده و شدت آن به شدت کاهش می‌یابد.

بیشتر عینک‌های ایمنی ترکیبی از این روش‌ها را به کار می‌گیرند. لنزها معمولاً با رنگ‌ها، اکسیدهای فلزی یا نانومواد آغشته می‌شوند تا طول موج خاصی را مسدود کنند، در حالی که نور مرئی کافی برای دیدن محیط کار عبور می‌کند.

هر لیزر نیاز به عینک با طول موج خاص دارد

اجزای کلیدی عینک ایمنی لیزری 

• طول موج محافظت‌شده (Wavelength): هر لیزر طول موج مشخصی دارد (مثلاً CO2: ۱۰۶۰۰ نانومتر، فیبر: ۱۰۶۴ نانومتر). عینک باید دقیقاً برای این طول موج طراحی شده باشد.

• چگالی نوری (Optical Density - OD): این عدد نشان می‌دهد لنز تا چه حد توان لیزر را کاهش می‌دهد.

• انتقال نور مرئی (VLT - Visible Light Transmission): درصد نوری که از طیف مرئی عبور می‌کند. VLT بالا به معنای دید بهتر در محیط کار است.

انواع لنز در عینک ایمنی لیزری

دو ماده اصلی در ساخت لنزهای ایمنی لیزری استفاده می‌شود:

• پلی‌کربنات: سبک، مقاوم در برابر ضربه، ارزان‌تر و مناسب برای لیزرهای کم تا متوسط قدرت (مانند دیود و برخی CO2). انتقال نور مرئی بالا و امکان سفارشی‌سازی دارد.

• شیشه (Glass/Mineral): سنگین‌تر، اما مناسب برای لیزرهای پرقدرت (مانند فیبر و CO2 صنعتی). امکان دستیابی به OD بالاتر با افزایش ضخامت و شفافیت نوری بهتر در برخی طول موج‌ها.

ایمنی چشم با عینک لیزری تضمین می‌شود

انواع عینک بر اساس نوع لیزر

• عینک CO2: برای طول موج ۱۰۶۰۰ نانومتر، معمولاً پلی‌کربنات یا کامپوزیت، با OD بالا (۵+).

• عینک فیبر/YAG: برای ۱۰۶۴ نانومتر، اغلب شیشه‌ای، با پوشش بازتابی.

• عینک دیود (آبی/سبز): برای ۴۴۵–۵۳۲ نانومتر، معمولاً رنگی (نارنجی یا قرمز).

• عینک UV/Excimer: برای طول موج‌های زیر ۴۰۰ نانومتر، شفاف یا زرد کم‌رنگ.

چگونه عینک مناسب انتخاب کنیم؟

انتخاب عینک ایمنی لیزری باید بر اساس چهار عامل اصلی باشد:

• مشخصات لیزر: طول موج، توان خروجی، قطر پرتو، حالت پالسی یا پیوسته.

• محیط کار: فضای بسته یا باز، وجود بازتاب، مدت زمان استفاده.

• راحتی و ارگونومی: وزن کم، پد بینی قابل تنظیم، سازگاری با عینک طبی.

• گواهینامه‌ها: جستجو برای علائم ANSI Z136، EN 207/208، CE.

نکته مهم: عینک هم‌ترازی (Alignment Glasses) که کمی از پرتو را عبور می‌دهند، فقط برای تنظیم دستگاه هستند و نباید به عنوان عینک ایمنی استفاده شوند.

ویژگی‌های اضافی در عینک‌های مدرن 

• پوشش ضدبخار (Anti-fog)

• محافظ جانبی (Side Shields)

• پوشش ضدخش

• طراحی روی عینک طبی (OTG)

• فیلترهای با کنتراست بالا برای دید بهتر

نگهداری و استفاده صحیح

• قبل از هر استفاده، لنز را از نظر خراش، ترک یا تغییر رنگ بررسی کنید.

• با پارچه میکروفایبر و محلول مخصوص تمیز کنید (از الکل یا مواد ساینده پرهیز کنید).

• در جعبه محافظ نگهداری کنید.

• هر ۱–۲ سال (یا پس از آسیب) تعویض کنید.

• از قرار دادن در معرض حرارت بالا یا مواد شیمیایی خودداری کنید.

ایجاد محیط کار ایمن

عینک ایمنی تنها بخشی از سیستم حفاظتی است. اقدامات مکمل شامل موارد زیر است:

• نصب تابلوهای هشدار لیزر

• استفاده از پرده یا محفظه لیزری

• محدود کردن دسترسی به افراد آموزش‌دیده

• آموزش دوره‌ای پرسنل

• بررسی منظم تجهیزات (اینترلاک، شاسی، خاموش‌کننده اضطراری)

عینک شیشه‌ای برای لیزرهای پرقدرت مناسب‌تر است

سوالات متداول

1. آیا عینک معمولی (مثل عینک آفتابی یا عینک کار) برای کار با لیزر کافی است؟

خیر، مطلقاً کافی نیست. عینک‌های معمولی هیچ فیلتر خاصی برای طول موج لیزر ندارند و حتی ممکن است با ایجاد حس کاذب امنیت، خطر را بیشتر کنند.

2. چرا عینک ایمنی لیزری گاهی رنگی است و گاهی شفاف؟

رنگ لنز برای مسدود کردن طول موج خاص لیزر است. مثلاً عینک سبز برای لیزر قرمز، نارنجی برای لیزر آبی. عینک شفاف معمولاً برای لیزرهای مادون قرمز (نامرئی) مثل CO2 استفاده می‌شود.

3. آیا یک جفت عینک برای همه لیزرها جواب می‌دهد؟

خیر. هر لیزر طول موج متفاوتی دارد. استفاده از عینک اشتباه مثل نپوشیدن عینک است.

۴. OD چیست و چقدر باید باشد؟

Optical Density یا چگالی نوری، میزان کاهش توان لیزر را نشان می‌دهد. برای لیزرهای خانگی ۴۰–۶۰ وات CO2 معمولاً OD ۵+ کافي است، اما برای ۱۵۰ وات ممکن است OD ۶ یا ۷ لازم باشد. همیشه دفترچه لیزر یا CLSO را چک کنید.

5. آیا عینک لیزری تاریخ انقضا دارد؟

بله. حتی بدون آسیب، مواد فیلترکننده پس از ۲–۳ سال تخریب می‌شوند. خراش، تغییر رنگ یا قرارگیری در معرض حرارت هم باعث کاهش کارایی می‌شود.

6. می‌توانم عینک لیزری را روی عینک طبی بپوشم؟

بله، مدل‌های OTG (Over The Glasses) مخصوص این کار طراحی شده‌اند. همچنین برخی فریم‌ها جای کافی برای عینک طبی دارند.

نتیجه‌گیری

عینک ایمنی اپراتور لیزر، خط مقدم دفاع در برابر یکی از خطرناک‌ترین عوامل محیط کار است. انتخاب نادرست عینک می‌تواند به اندازه عدم استفاده از آن خطرناک باشد. با درک دقیق طول موج، چگالی نوری، نوع لنز و استانداردهای بین‌المللی، می‌توانید عینک مناسبی انتخاب کنید که هم ایمنی کامل ارائه دهد و هم امکان کار ایمن و راحت را فراهم کند.

گردآوری:بخش دانش کسب و کار بیتوته