آشنایی با تاریخچه نخ و نخ ریسی در ایران
- مجموعه: چرا ، زیرا و چگونه
نخ از کجا آمد؟ تاریخچه نخ و نخ ریسی در ایران
بدون شک همه ی شما نخ را دیده اید. نخ ها رشته های باریک و بلندی هستند که از طریق ریسندگی و بافندگی در کنار هم قرار گرفته و الیاف را تشکیل می دهند. نخ قدمتی به بلندای زندگی بشر دارد و از قدیم الایام، حتی از دوران نوسنگی از این الیاف برای دوخت پارچه و لباس استفاده می شد.
تنها ابزاری که از دوران باستان به یادگار مانده و نشان می دهد که نخ توسط آن تولید می شود دوک نخ ریسی است. در واقع کشف این وسیله از دوران باستان، نشان دهنده ی صنعت ابتدایی نخ ریسی در دوران های بسیار دور است.
براساس تحقیقات و پژوهش های انجام شده، اولین دوک های نخ ریسی مربوط به دوران باستان، در ایران کشف شد که به دوران نوسنگی باز می گردد. مهم ترین سندی که این ادعا را ثابت می کند پیدا کردن مهری در محوطه ی چغامین خوزستان است.
بر روی این مهر، تصویر زنی بسیار زیبا با موهای بلند کشیده شده که لباسی بدون آستین و زیورآلات زیادی بر تن دارد و در حالت نشسته، مشغول به نخ ریسی با دوک است. تصویر این زن، به طور کاملا واضح، وجود چنین دستگاهی در آن دوره در ایران را ثابت می کند.
حال اگر تمایل دارید اطلاعات خود را در مورد تاریخچه نخ و نخ ریسی کامل تر کنید با ما تا انتهای مطلب همراه باشید.
نخ چیست؟
نخ، رشته های باریک و بلندی است که از هم کنار هم قرار دادن الیاف و با استفاده از روش ریسندگی، تهیه می شود.
در حال حاضر، نخ ها انواع مختلفی دارند و در صنعت نساجی، دارای کاربردهای مختلفی هستند. که از جمله کاربردهای آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• جهت دوخت: از این وسیله برای اتصال دو پارچه استفاده می شود.
• تولید انواع پارچه: نخ ها مهم ترین و در بسیاری از مواقع تنهاترین، الیاف و اجزای تشکیل دهنده ی پارچه ها هستند.
تقسیم بندی نخ
نخ ها براساس جنس شامل انواع مختلفی هستند که عبارتند از:
• نخ طبیعی که برگرفته از الیاف طبیعی می باشد.
• نخ مصنوعی مانند پلی استر و ... که برگرفته از الیاف مصنوعی است.
• نخ مخلوطی که ترکیبی از الیاف طبیعی و مصنوعی است.
تاریخچه نخ ریسی یا دوک
همان طور که اشاره نمودیم بر اساس تحقیقات و پژوهش و همچنین اسناد به دست آمده از دوران کهن، دوک ها اولین ابزار و وسیله برای نخ ریسی در سراسر دنیا بودند. همچنین این آثار و شواهد نشان داد که جنس این وسیله از چوب یا فلز بود. در زمان کهن با استفاده از این وسیله، الیاف تبدیل به نخ می شدند. مهم ترین و اصلی ترین وظیفه ی دوک این است با استفاده از آن می توان پشم و موی حیوانات را به نخ تبدیل کرد.
نحوه ی عملکرد دوک نخ ریسی برای این کار به این صورت است که: پشم یا مو یا ابریشم را می کشند و سپس، تاب می دهند. بر اساس تحقیقات و کاوش های انجام شده در ایران، اولین دوک های ریسندگی در کاشان و منطقه ی جعفرآباد و تپه ی سبز دهلران کشف شد که این وسایل مربوط به دوران نوسنگی می باشند.
دوک ریسندگی، خود شامل اشکال مختلفی است که از جمله ی آن ها می توان به دوک سوراخ دار، دوک باریک، دوک های بلند و کوتاه اشاره نمود. البته این تفاوت ظاهری، بی دلیل نیست بلکه هر کدام از آن ها کاربرد خاص خود را دارند و نوع استفاده ی آن ها متفاوت است. به عنوان مثال، از دوک های بلند برای تاب دادن الیاف بلند استفاده می شود.
به طور کلی با توجه به تحقیقات و کاوش های انجام شده در زمینه ی نخ و نخ ریسی و همچنینی بررسی اطلاعات و یافته های به دست آمده در این زمینه، مشخص شد که تاریخچه نخ و نخ ریسی چه در ایران و چه سایر کشورها به سده های بسیار دور برمی گردد. البته نکته ی حائز اهمیت در مورد نخ ریسی این است که این حرفه، از مشاغل مهم آن دوره به شمار می رفته و تقریبا مخصوص طبقات مرفه جامعه بوده است.
آشنایی با تاریخچه نخ و نخ ریسی در ایران باستان
با توجه به مطالب بالا دریافتیم که تاریخچه نخ در ایران به دوران نوسنگی برمی گردد و یکی از قدیمی ترین حرفه های تاریخ ایران است. شواهد و آثار باقی مانده از آن دوره نشان داده است زنان و مردان، برای انجام نخ ریسی از میزهای کوچک با پایه های کوتاه استفاده می کردند و دوک را بر روی آن قرار می دادند تا بتوانند در حالت نشسته به نخ ریسی مشغول شوند.
از دیگر نتایجی که از این آثار و شواهد به دست آمده است نشان می دهد که فن نخ و نخ ریسی مخصوص قشر متمول و ثروتمند جامعه ی آن دوره بوده و معمولا افراد سطح متوسط یا فقیر جامعه توانایی انجام این حرفه را نداشتند.
آشنایی با تاریخچه نخ در دوران اسلامی
طبیعتا با گذر زمان، صنعت نخ و نخ ریسی به مانند هر صنعت و حرفه ی دیگری پیشرفت نمود. به گونه ای که در دوران اسلام، ابزارآلات این حرفه با تغییرات اساسی مواجه شد و به سه ابزار مهم، ارتقا یافت. ابزارهای این چرخ شامل دوک، چرخ و دستگاه بافندگی می باشد.
مردم در این دوره، از این دستگاه ها و ابزارها برای ریسندگی و همچنین تولد پارچه استفاده می کردند. بر اساس شواهد و تحقیقات، اولین چرخ نخ ریسی مورد استفاده در ایران، در دوران اسلامی مربوط به دوره ی آل بویه می باشد. البته چرخ های نخ ریسی استفاده شده در این دوره نسبت به دوره های گذشته تفاوت زیادی داشت که یکی از مهم ترین آن ها پیشرفته تر شدن این چرخ ها بود به گونه ای که افراد می توانستند نخ های باکیفیت تری تولید کنند.
استفاده از رکاب در این دستگاه، یکی از مهم ترین فاکتورهایی بود که به پیشرفته تر شدن چرخ های نخ ریسی کمک کرد. در واقع با تعبیه ی رکاب در این چرخ ها افراد می توانستند از پاهای خود نیز در ریسندگی استفاده کنند و برای بالا و پایین کردن تارها از پاهایشان، کمک بگیرند.
استفاده از نخ در عصر کنونی
با توجه به قدمت بسیار طولانی نخ و نخ ریسی در ایران، این امر طبیعی است که این صنعت در کشور ما بسیار پیشرفته باشد. در حال حاضر، صنعت تولید نخ در داخل کشور بسیار وسیع است و در جنس های مختلفی تولید می شود. یکی از شاخص ترین و گران ترین جنس نخ، نخ ابریشم است که خود شامل نخ ابریشمی نازک، ابریشم خام، ابریشم هندی و مصنوعی می باشند.
در بین این انواع، نخ ابریشم مصنوعی پرکاربردترین نوع می باشد که از طریق مراحل شیمیایی تولید می شوند و براق می باشند. از این نخ عموما برای گلدوزی و حاشیه دوزی استفاده می شود.
نخ فاستونی یا پشمی نوع دیگری از نخ است که ضخامت آن، بسیار بیشتر از سایر نخ ها می باشد. برای تولید این نخ از مواد مختلفی همچون پشم، کرک، مخلوط پلی استر و پشم استفاده می شود. از این نخ برای برجسته دوزی روی پارچه های ضخیم و پشمی استفاده می کنند.
نخ فلزی یا نخ تزئینی که برای تزئین لباس و گلدوزی استفاده می شود، نخ کوبلن و نخ نامرئی از دیگر انواع نخ موجود در ایران می باشند.
گردآوری : بخش علمی بیتوته