زندگینامه ابوطاهر خسروانی شاعر بزرگ دوران سامانی

مجموعه: هنر و هنرمند

زندگینامه ابوطاهر خسروانی

زندگی نامه ابوطاهر طیّب بن محمّد متخلّص به خسروانی شاعر قرن چهارم

تنها چند بیت از ابوطاهر خسروانی به یادگار مانده است که آن ابیات هم، توسط شاعران دیگری همچون محمد عبده کاتب و سوزنی سمرقندی تضمین شده است.

مثلا محمد عبده کاتب، بیت زیر را که از سروده های ابوطاهر خسروانی است در قطعه ای تضمین نموده است:

به یاد جوانی کنون مویه دارم بر این بیت بوطاهر خسروانی

«جوانی به بیهودگی یاد دارم دریغا جوانی، دریغا جوانی»

سوزنی سمرقندی نیز از ابیات ابوطاهر خسروانی در شعرهایش استفاده کرد که عبارتند از:

بیچاره سوزنی که به سودای غازی‌ای شد همچو خسروانی خسران‌زده تنش

چون خسروانی از غم غازی نحیف شد زان‌گونه سوزنی که ندانی ز سوزنش

ای کاش خسروانی بودی در این زمان تا بودی آستان خداوند مسکنش

این دو بیت از ابوطاهر خسروانی است:

چهارگونه کس از من به عجز بنشستند کز آن چهار به من ذره‌ای شفا نرسید

طبیب و زاهد و اخترشناس و افسونگر به دارو و به دعا و به طالع و تعویذ

اگر می خواهید بیشتر با این شاعر سده ی چهارم هجری آشنا شوید می توانید با ما در ادامه ی مطلب همراه باشید.

معرفی اجمالی زندگی ابوطاهر خسروانی

ابوطاهر طیب بن محمد که تخلص او خسروانی است یکی از شاعران نامور و معتبر دربار سامانیان بود. گفته اند که او تخلص خود را از یکی از مقام های موسیقی آن دوره که به زبان فارسی به آن خسروانی و به زبان عربی به آن الطرائق الملوكیة می گفتند گرفته بود.

همان طور که اشاره نمودیم اطلاعات چندانی از زندگی او وجود ندارد. تنها اطلاعات زندگی وی، مربوط به نوشته ای  است که عوفی در اوایل قرن هفتم، ارائه نمود. بر اساس نوشته ی او، ابوطاهر خسروانی، از شاعران آل سامان بود که در این دوره به راحتی می زیست. ولی پایان عمر او با بیماری همراه بود.

شخص دیگری که به رنج و بیماری این شاعر معروف، اشاره نمود سوزنی سمرقندی از شاعران قرن ششم بود اما در قرن دوازدهم، اطلاعات دیگری از این شاعر ارائه شد. واله ی داغستانی در قرن دوازدهم، خسروانی را یک حکیم بزرگ، خطاب نمود و اظهار نمود که این شخص علاوه بر شاعری یکی از طبیبان بزرگ دوره ی خود هم به شمار می رفت. اما این اظهارات داغستانی در جای دیگری نیامده است. از دیگر اطلاعاتی که از این شاعر وجود دارد مربوط به شخصی به نام هدایت است که او را در مجمع‌ الفصحا، خراسانی خطاب کرد.

ابوطاهر خسروانی شاعر

شهرت اشعار ابوطاهر خسروانی

از این شاعر بزرگ دوران سامانی، حدود 70 بیت شعر به یادگار مانده است. شمس قیس رازی در اوایل قرن هفتم هجری و در فصل سرقات شعریه، اظهار نمود که وی مضمون یک بیت از شعرهایش را، که در مورد نکوهش خضاب کردن سر و موی پیری است از رودکی که در سال 329 فوت شده بود گرفته بود. 

علاوه بر این، ابیاتی از این شاعر در رثای 3 شاعری که در قرن چهارم می زیستند یعنی ابوالمثل بخاری و شاکر بخاری و جُلّاب بخاری، بیان شده است. این موضوع نشاندهنده ی این است که ابوطاهر از شاعران معاصر آن ها بوده و پس از مرگ ﺁن ها هم زنده بوده است.

از دیگر اطلاعاتی که در مورد اشعار این شاعر برجسته، بر جای مانده مربوط به رادویانی، نویسنده ی ترجمان ‌البلاغه است که در قرن پنجم هجری، دو بیت از اشعار محمد عبده از شاعران اواخر قرن چهارم را بیان نمود که در آن وی، دو بیت از اشعار ابوطاهر را تضمین نموده است. اما بعدها عوفی اظهار نمود که این ابیات مربوط به فردوسی است نه محمد عبده. 

همچنین اسدی طوسی که در سال 465 فوت کرده است برخی از ابیات خسروانی را در قطعات خود آورده است که این شواهد نشان می دهد ابوطاهر خسروانی در دوران خود چه شاعر بزرگ و برجسته ای بوده است. به طور کلی، اشعار کمی از این شاعر قرن چهارم هجری به یادگار مانده است که دو بیت آن در قطعات محمد عبده و دو بیت دیگر در اشعار شمس قیس تضمین شده است و برخی از آن ها نیز در تذکره ها آمده است.

ابوطاهر خسروانی شاعر قرن چهارم بود

تصوف ابوطاهر خسروانی

از آنجایی که اشعار این شاعر بزرگ، به صورت پراکنده و کم، باقی مانده لذا اشعار او به همراه اشعار برخی از شعرای هم دوره اش در مجموعه ای به نام خرمنامه جمع شده است. بعدها هرمان اته تاکید کرد که تصوف و مضامین وحدت وجودی از مهم ترین ویژگی های اشعار این شاعر بود که بعدها این سخن، رد شد چرا که هیچ منبع دیگری از تصوف خسروانی سخنی نگفت.

خسروانی در چه سالی وفات یافت؟ 

همان طور که از طول زندگی او اطلاعات درستی نیست تاریخ درست و دقیقی در مورد سال وفات او اعلام نشده است. اما بر اساس سخن و اظهارات برخی از بزرگان و با استناد به مجمع‌ الفصحا گفته شده که وی در سال 342 فوت شده است که این تاریخ نیز اشتباه می باشد و این تاریخ، مربوط به مرگ خبازی نیشابوری است.

گردآوری : بخش علمی بیتوته