کادوماتسو، موچی و ننگاجو: همه چیز درباره جشن سال نو ژاپن

مجموعه: فرهنگ زندگی

جشن‌های سنتی ژاپن

رسم های عجیب و دلنشین ژاپنی‌ها برای شروع سال جدید

آداب و رسوم جشن سال نو در ژاپن

آداب و رسوم جشن سال نو در ژاپن 

جشن سال نو در ژاپن، که به عنوان "اوشوگاتسو" (Oshogatsu) شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین تعطیلات فرهنگی این کشور است. برخلاف جشن‌های پر سر و صدای سال نو در بسیاری از کشورهای غربی، سال نو ژاپنی بر پایه آرامش، تأمل، خانواده و پاکسازی روحی و جسمی استوار است. این جشن معمولاً از ۳۱ دسامبر تا ۳ ژانویه ادامه دارد و ریشه در سنت‌های شینتو و بودایی دارد. در این مقاله، به طور جامع به بررسی آداب و رسوم، غذاها، تزئینات و فعالیت‌های مرتبط با این جشن می‌پردازیم. این سنت‌ها نه تنها نمادی از امید به سالی نوین هستند، بلکه نشان‌دهنده ارزش‌های فرهنگی ژاپنی مانند احترام به طبیعت، خانواده و پاکی است.

آمادگی‌ها قبل از سال نو: پاکسازی و تدارکات

یکی از کلیدی‌ترین آداب سال نو ژاپنی، "اوسوجی" (Osoji) یا تمیزکاری بزرگ خانه است. این رسم معمولاً در اواخر دسامبر انجام می‌شود و هدف آن پاک کردن خانه از آلودگی‌های سال گذشته برای استقبال از سالی تازه و پربرکت است. ژاپنی‌ها اعتقاد دارند که با تمیز کردن خانه، خدایان سال نو (توشیگامی) را دعوت می‌کنند تا برکت بیاورند. این تمیزکاری شامل گردگیری، شستشو و حتی مرتب کردن کمدها می‌شود.

علاوه بر تمیزکاری، ارسال کارت‌های سال نو یا "ننگاجو" (Nengajo) یک رسم محبوب است. این کارت‌ها معمولاً شامل پیام‌های تبریک، تصاویر خانوادگی یا نمادهای زودیاک چینی (مانند سال اژدها در ۲۰۲۴) هستند. کارت‌ها طوری زمان‌بندی می‌شوند که دقیقاً در اول ژانویه تحویل شوند. این سنت نشان‌دهنده اهمیت روابط اجتماعی در فرهنگ ژاپن است.

تزئینات نیز بخش مهمی از آمادگی‌هاست. "کادوماتسو" (Kadomatsu)، که از شاخه‌های بامبو، کاج و گل‌های زمستانی ساخته می‌شود، در ورودی خانه‌ها قرار می‌گیرد تا نماد استقامت و رشد باشد. "شیمه‌کازاری" (Shimekazari) نیز یک طناب از جنس کاه برنج با پرتقال و کاغذهای سفید است که برای دفع ارواح شیطانی آویزان می‌شود.

سال نودر ژاپنی

شب سال نو: گذار به سالی نو

شب ۳۱ دسامبر، که "اومیسوکا" (Omisoka) نامیده می‌شود، زمانی برای تأمل و خداحافظی با سال قدیمی است. یکی از معروف‌ترین رسوم، خوردن "توشیکوشی سوبا" (Toshikoshi Soba) است – نودل‌های بلند گندم سیاه که نماد طول عمر و قطع پیوند با مشکلات سال گذشته هستند. خانواده‌ها معمولاً این غذا را در حالی می‌خورند که به برنامه تلویزیونی محبوب "کوهاکو اوتا گاسن" (Kohaku Uta Gassen) نگاه می‌کنند، که یک مسابقه آواز بین تیم‌های قرمز (زنان) و سفید (مردان) است.

در نیمه‌شب، صدای زنگ‌های معابد بودایی یا "جویا نو کانه" (Joya no Kane) به گوش می‌رسد. هر معبد ۱۰۸ بار زنگ می‌زند، که هر ضربه نماد یکی از ۱۰۸ گناه انسانی است. این رسم برای پاکسازی روح از گناهان سال گذشته انجام می‌شود.

جشن سال نو در ژاپن

روز سال نو: استقبال از طلوع و خانواده

اول ژانویه، "گانجیتسو" (Ganjitsu)، با دیدن اولین طلوع خورشید یا "هاتسوهینوده" (Hatsuhinode) آغاز می‌شود. بسیاری از مردم به تپه‌ها یا ساحل می‌روند تا این لحظه را تماشا کنند، که نماد امید و انرژی نو است.

غذاهای سال نو نقش مرکزی دارند. "اوسچی ریوری" (Osechi Ryori) مجموعه‌ای از غذاهای سنتی است که در جعبه‌های چندطبقه (Jubako) سرو می‌شود. هر غذا نمادی دارد: مثلاً لوبیای سیاه برای سلامتی، شاه‌ماهی برای باروری، و میگو برای طول عمر. "زونی" (Zoni)، سوپ با موچی (کیک برنجی) نیز خورده می‌شود. موچی خود یک غذای خطرناک اما محبوب است – هر سال چند نفر به دلیل خفگی با آن می‌میرند، بنابراین با احتیاط خورده می‌شود!

خانواده‌ها اغلب "اوتوشیداما" (Otoshidama) – پاکت‌های پول – به کودکان می‌دهند. این هدیه نماد برکت برای نسل جوان است.

روزهای بعد: بازدیدها و سنت‌ها

از اول تا سوم ژانویه، "هاتسوموده" (Hatsumode) انجام می‌شود – اولین بازدید از معابد شینتو یا بودایی. میلیون‌ها نفر به مکان‌هایی مانند معبد میجی در توکیو می‌روند تا دعا کنند، فال بگیرند (Omikuji) و نوشیدنی‌های مقدس بنوشند. این بازدیدها اغلب با خوردن غذاهای خیابانی مانند تایاکی (کیک ماهی‌شکل) همراه است.

رویای اول سال یا "هاتسویومه" (Hatsu-Yume) نیز مهم است. اگر رویای کوه فوجی، شاهین یا بادمجان ببینید، سال خوبی خواهید داشت!

بازی‌های سنتی مانند "کاروتا" (کارت‌بازی شعری) یا "هاناتسوکی" (بازی با راکت) نیز در خانواده‌ها رواج دارد.

آداب سال نو ژاپنی

تغییرات مدرن و تأثیرات فرهنگی

در دوران مدرن، برخی سنت‌ها تغییر کرده‌اند. مثلاً بسیاری از خانواده‌ها به جای پختن اوسچی، آن را از فروشگاه‌ها می‌خرند. همچنین، با کاهش جمعیت و زندگی شهری، برخی رسوم خانوادگی کمتر رعایت می‌شوند. با این حال، سال نو همچنان تعطیلاتی است که کسب‌وکارها تعطیل می‌شوند و مردم به خانه‌های اجدادی بازمی‌گردند.

این جشن نه تنها در ژاپن، بلکه در جوامع ژاپنی خارج از کشور نیز جشن گرفته می‌شود و نمادی از هویت فرهنگی است. اگر به ژاپن سفر کنید، تجربه اوشوگاتسو می‌تواند راهی عالی برای درک عمقی فرهنگ این کشور باشد.

در نهایت، سال نو ژاپنی یادآوری می‌کند که آغاز نو با پاکسازی گذشته و امید به آینده همراه است.

سوالات متداول درباره آداب و رسوم جشن سال نو در ژاپن

۱- اوشوگاتسو دقیقاً چه زمانی برگزار می‌شود و چند روز طول می‌کشد؟

جشن سال نو یا اوشوگاتسو معمولاً از ۲۸ دسامبر شروع می‌شود و مهم‌ترین بخش آن از ۳۱ دسامبر تا ۳ ژانویه (یا گاهی تا ۷ ژانویه) ادامه دارد. روزهای ۱ تا ۳ ژانویه به عنوان «سان‌گان‌نیتشی» تعطیلات رسمی هستند و اکثر شرکت‌ها و مغازه‌ها تعطیل می‌باشند.

۲- اوسوجی چیست و چرا ژاپنی‌ها قبل از سال نو خانه را حسابی تمیز می‌کنند؟

اوسوجی به معنای «تمیزکاری بزرگ» است. ژاپنی‌ها باور دارند که با پاک کردن کامل خانه از گرد و غبار و آلودگی‌های سال گذشته، خدای سال نو (توشیگامی) راحت‌تر وارد خانه شده و برکت و خوشبختی می‌آورد. این کار نماد پاکسازی روحی و آغاز تازه نیز هست.

۳- غذای سنتی سال نو ژاپن چیست و چرا در جعبه‌های چندطبقه سرو می‌شود؟

غذای اصلی «اوسچی ریوری» نام دارد و شامل مجموعه‌ای از غذاهای نمادین است که هر کدام معنای خاصی (سلامتی، طول عمر، ثروت و …) دارند. این غذاها در جعبه‌های مخصوص چندطبقه به نام «جوباکو» چیده می‌شوند تا هم زیبا باشند و هم تا چند روز بدون یخچال قابل نگهداری بمانند (در گذشته یخچال نبود و مادر خانواده در روزهای اول سال مجبور به آشپزی نشود).

۴- هاتسوموده یعنی چه و مردم در اولین زیارت سال نو چه کارهایی انجام می‌دهند؟

هاتسوموده یعنی اولین بازدید از معبد یا زیارتگاه در سال جدید. میلیون‌ها نفر در روزهای اول ژانویه به معابد شینتو یا بودایی می‌روند، دو بار دست می‌زنند و تعظیم می‌کنند، دعا می‌خوانند، فال امیکوجی می‌گیرند، تعویذ می‌خرند و نوشیدنی مقدس (آمازاکه) می‌نوشند.

۵- چرا در شب سال نو ۱۰۸ بار زنگ معابد را به صدا درمی‌آورند؟

این مراسم «جویا نو کانه» نام دارد. طبق باور بودایی، انسان ۱۰۸ نوع هوس‌های نفسانی و گناه دنیوی دارد. با هر ضربه زنگ، یکی از این گناهان پاک می‌شود تا سال جدید با روحی پاک آغاز گردد. صدای زنگ تا نیمه‌شب ادامه دارد و نماد خداحافظی با سال قدیمی است.

حرف آخر

در پایان، آداب و رسوم جشن سال نو در ژاپن بیش از یک تعطیلی ساده، مراسمی عمیق برای پاک شدن از گذشته، شکرگزاری و دعا برای آینده‌ای روشن است. اوشوگاتسو به ما یادآوری می‌کند که آغاز سال جدید، نه فقط تغییر تقویم، بلکه فرصتی برای تازه کردن دل‌ها، خانه‌ها و روابطمان است. امیدوارم این سنت‌های زیبا و پرمعنا، الهام‌بخش شما برای استقبال از سال نو با آرامش، امید و انرژی مثبت باشد.

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته