بررسی ابعاد مختلف فرش در عصر پهلوی

مجموعه: فرش و گلیم

فرش در عصر پهلوی

تاریخ تجارت فرش ایرانی در دوران پهلوی 

 مقدمه ای درباره فرش ایرانی

نمی توانیم ادعا کنیم که شرایط فرش در عصر پهلوی، در دوران اوج هنری خود بوده اما به هر حال و با توجه این که فرش دستباف، یکی از مهم ترین صنایع دستی ایران در هر برهه ی زمانی بوده و هست، نمی توانیم منکر اهمیت فرش در عصر پهلوی باشیم. اگر تا به امروز اسم پازیریک را شنیده باشید، متوجه خواهید شد که این فرش، یکی از اولین فرش هایی است که از عصر بسیار قدیم تا به امروز کشف شده و آثار و صدمه های تاریخی بر جان این فرش کاملا پیداست.

خیلی از محققان، پازیریک را به ایرانیان و دستان هنرمند و توانای آن ها نسبت داده اند و این موضوع نشان دهنده ی این است که صنعت فرش در ایران، از چه ارج و قرب خاصی برخوردار بوده و هست. اما در ادامه قصد دارید تا درباره ی شرایط فرش در عصر پهلوی صحبت کنیم. پیشنهاد می کنیم برای آشنایی با این مقوله، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید : 

هنر فرش بافی در دوران حکومت پهلوی

بررسی ابعاد مختلف فرش در عصر پهلوی

حقیقتا نیاز است همین ابتدای ماجرای فرش در عصر پهلوی، بدانید که در این دوران، به اصل هنر فرش و همچنین شکوفایی و تغییر و تحول در مسیر پیشرفت آن، هیچ کمکی نشد. پهلوی را می توانیم دوران اوج تجارت و صادرات زیاد فرش ایرانی معرفی کنیم.

تجارتی که باعث شد تا تقاضای فرش ایرانی در تمام جهان انقدر زیاد شود که کم کم کپی ها و روبافت های خیلی کم کیفیت از این فرش ها نیز وارد بازار گردد. در واقع می توانیم ادعا کنیم که پهلوی، دوران تجارت فرش بود نه هنر فرش بافی. 

همان طور که می دانید در بسیار از عصر های قدیمی و دوران پادشاهان بزرگ و کوچک، عصرهای مختلف، به هنر فرش و هنرمندانی که به این هنر مشغول بودند، به شدت پرداخته می شد. هر تحول تاریخی و هر رویدادی در تاریخ، بهانه ای می شد تا این هنر، لحظه به لحظه رشد کند و شکوفا گردد.

اما در پهلوی از این ماجرا خبری نبود و تنها تجارت این هنر بود که در راس داستان فرش ایرانی در پهلوی، عرض اندام می کرد. اصلا در همین دوره بود که کشورهای خارجی با بررسی ابعاد مختلف فرش ایرانی، تصمیم گرفتند تا با هنرمندان این کشور به رقابت بپردازند و در بازار جهانی عرض اندام کنند.

البته که هیچ چیز نمی توانست اصالت و ارزشمندی فرش ایرانی را زیر سوال ببرد اما خوب، چیزی که نباید اتفاق افتاد و کم کم دغدغه مندی هنرمندان برای شکوفایی این هنر اصیل از بین رفت و این موضوع را می توانیم صد در صد به شرایط حاکم بر جامعه در دوران پهلوی نسبت دهیم. در ادامه قصد داریم تا به شرایطی که باعث شد تا فرش ایرانی در عصر پهلوی از اعتبار و اوج خود پایین بیاید، بپردازیم. اما قبل از آن باید بدانید که چه بلایی سر این فرش ها با اصالت ایرانی در بازار جهانی آمده است. 

فرش در دوره پهلوی

گفتیم که فرش ایرانی یکی از مهم ترین عوامل تجارت در عصر پهلوی شد و ورود آن به بازار جهانی باعث شد تا تقاضا برای این فرش های اصیل و بی رقیب در دنیا، زیاد و زیادتر شود. این ازدیاد تقاضا در شرایطی بود که هنر بافت فرش، هیچ شکوفایی هم سان با تقاضا در دنیا نداشت و هر کسی با توجه به خاندان و رسم و رسوم خانوادگی داشت و چیزی که از قدیم در خاطر داشت، فرش های دستی ایرانی را می بافت.

کشورهای قدرتمندتر از این موقعیت ایران در تامین انواع فرش های دستباف ایرانی سوء استفاده کردند و تلاش کردن تا با وارد کردن نقوش فرش ایرانی در فرش های خودشان، حرفی برای گفتن داشته باشند و خوب همین طور هم شد. در آن دوران، دیگر ایران، یکه تاز تامین فرش دستباف در کل دنیا نبود و حالا کشورهای دیگری نیز حرفی برای گفتن در این زمینه داشتند. کما اینکه چون مرغوبیت و کیفیت کار تولید فرش نیز تا حد خیلی زیادی پایین امده بود، رسیدن به این استاندارد پایین، کار زیاد سختی نبود. 

تاثیر جنگ جهانی بر فرش در عصر پهلوی

تاثیر جنگ جهانی اول بر روی فرش در عصر پهلوی

یکی از مهم ترین عواملی که باعث رونق صنعت فرش و افزایش صادرات در دوران پهلوی شد، تأسیس شرکت فرش بود. درست است که بافت فرش در این دوران، نتوانست پیشرفت خاصی داشته باشد اما معرفی فرش ایرانی به جهانیان و ازدیاد تقاضا برای این فرش با کیفیت، زمینه را برای اشتغال زایی بهتر و بیشتر در فضای جامعه ی آن روز، آماده کرد و خوب این موضوع برای هر جامعه ای به شدت مفید است.

فرش بافی به یک صنعت بسیار پر رونق تبدیل شد و این رونق به حدی رسید که بعد از صنعت تولید و پالایش نفت، این صنعت جزء مهم‌ ترین صنایع ایران به شمار می‌ رفت. پس از جنگ جهانی اول، صنعت فرش در دوران پهلوی رونق گرفته و صادرات در این زمان افزایش پیدا کرد. البته بحران بزرگ امریکا در سال 1929، باعث شد که ارزش سهام افت کند و این پیشرفت در صنعت فرش، سیر نزولی را در پیش گیرد. 

در آن زمان که جنگ جهانی اول رخ داد، کرمان در عصرهای قبلی، جزو شهرهای رده ی دوم در تولید فرش بود، در رده های اصلی تولید فرش قرار گرفت و این موضوع به حدی جدی شد که فرش بافی به یکی از پررونق ترین مشاغل در کرمان در عصر پهلوی تبدیل گشت.

تقریبا 90 درصد از فرش‌ هایی که در کرمان بافته می شد با هدف صادرات به مقصد آمریکا روانه می شدند و آن زمان این کرمان بود که رتبه ی اول تامین فرش دستباف ایرانی در ایران را در دست داشت. در این مسیر، رضا شاه نیز از هیچ تلاشی برای به اثبات رساندن صنعت اصیل فرش ایرانی در دنیا، فروگذار نکرد و در این مسیر سعی کرد تا دست غریبه ها را از صنعت قشر ایرانی کوتاه کند و در نهایت این عمل موجب شد تا صادرات انحصاری فرش ایرانی، کیفیت محصول و علاقه‌ مندان به فرش دوره پهلوی، تا حد خیلی زیادی و نسبت به همان شرایط حاکم، افزایش یابد. این موضوع نشان دهنده ی این است که تمرکز پهلوی و رضا شاه در آن زمان، فقط و فقط بر روی صادرات فرش و معرفی فرش ایرانی در دنیا و پررونق نمودن این صنعت بود. 

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر بیتوته