فرش های عشایری چه ویژگی هایی دارد؟

مجموعه: فرش و گلیم

فرش‌ عشایری

فرش دستباف عشایر 

تاریخچه فرش عشایری

فرش دستباف عشایری به مادر فرش‌ها معروف است؛ چون که خیلی از محققان فرش اعتقاد دارند که سنت فرش‌بافی ایرانی، مرهون عشایر است و احتمالا فرش‌بافی هنری به وسیله عشایر ابداع شده است. 

تاریخچه فرش‌ عشایری

در زندگی عشایری مهارت داشتن در بافندگی موضوع با اهمیتی محسوب می شود. آن‌ها نیز باید مهارت ریسیدن نخ از پشم حیوانات را یاد گرفته باشند و همین طور تبدیل آن به کالایی که با ارزش داشته باشد، یک موضوع مهم و اقتصادی برای عشایر به‌حساب می‌آید. از این رو فرش‌‌بافی به شدت مدیون زیست عشایر است. 

نقوش در فرش‌ عشایری

هرچند زندگی عشایری بسیار کم شده است؛ ولی نقش زیاد آن‌ها بر سنت فرش‌‌بافی این منطقه اثر بسیاری گذاشته است. هنگامی که در مورد فرش دستباف عشایری ایران صحبت می کنیم، باید بدانیم که این اواخر بافت این فرش‌ها دچار تغییرات کمی شده است.

مهم‌ترین موضوعی که در یکجانشینی عشایر ایران بر دست‌بافته‌های آن‌ها اثر گذاشته، اندازه و ابعاد فرش‌ و گلیم‌های آن‌هاست. عشایر فرش‌ها را بیشتر سایز چادرهای‌شان می‌بافتند تا زیرانداز سازگار برای آنها در کوه و دشت باشد.

نقش های زیبا در فرش‌ عشایری

دارهای افقی آن‌ها که باید به جابجا کردنش در ییلاق و قشلاق نیز فکر می‌کردند، برای آنها محدودیت‌هایی هم به وجود می آورد که روی اندازه فرش‌ها اثرگذار بود.

یکجانشینی و قرار دادن دارهای عمودی، این مسئله رفع شد و شما می‌توانید در اندازه های مختلفی فرش دستباف عشایری را ببینید. هرچند در بین آن قسمت از عشایر که هنوز در چادر زندگی می‌کنند، این سنت هنوز وجود دارد.

تفاوت فرش روستایی و فرش‌ عشایری

موضوعی که فرش دستباف عشایری را بیش از اندازه شگفت آور می‌کند، طرح و نقشه آن‌هاست. چون که این فرش‌ ذهنی‌باف محسوب می شوند و نتیجه آموزش ها و تصورات فرش‌بافان عشایری ایران است. به همین علت این اثر هنری، از روی نقشه بافته نمی‌شود و هر چند در این شیوه از بافت فرش دیگر از طرح‌های قرینه استفاده نمی شود و امکان دارد اشتباه بافی نیز داشته باشد، ولی همین ذهنی‌بودن آن را به‌شدت فرق دارد. 

خصوصیات فرش‌ عشایری

خصوصیات فرش دستباف عشایر

فرشبافی عشایر به طور کامل با فرشبافی روستایی و شهری فرق می کند، یکجانشینان از فراورده کشاروزی، یعنی پنبه ریسیده شده برای تار و پود فرش استفاده می‌کنند، زیرا پنبه تنش استوارتری را به دست می‌دهد و به این ترتیب بافتی صاف‌تر و کاملاً چهارگوش تبدیل می شود. همین طور عشایر فرش را در قطع‌ها و اندازه‌های گوناگون می‌بافند.

دستبافت عشایر تنها برای پوشش کف نیست و عشایر به جز اینکه مثل روستاییان و شهرنشینان، فرش‌هایی را در اندازه‌های گوناگون می‌بافند، کیف‌‌ها و خورجین‌های کوچک و بزرگی را هم می‌بافند که روی دیوار چادر می اندازند یا روی پشت حیوانات قرار می دهند و تقریباً استفاده ای مثل کمد، کابینت و جعبه دارد.

نقوش زیبا در فرش‌ عشایری

فرش‌های شهری، روستایی و عشایری چه فرقی دارند؟

قالیبافان شهری اغلب فرش دستباف را از روی نقشه قبلی که توسط طراح به وجود آمده است، می‌بافند. این نقشه می‌تواند مانند یک عکس یا مشابه یک تابلوی نقاشی باشد. همین طور، در فرش‌های شهری پرزهای فرش کوتاه، گره‌ها کم‌تر و جزییات نقشه فرش بیش‌تر دیده می‌شود. مسائل فرش‌های شهری وسیع است و می‌تواند نشان دهنده یک فرد، طبیعت یا یک فرهنگ مخصوص هم باشد.

در فرش‌های عشایری، بافت فرش‌ها به طور ذهنی و بداهه (دلبافته) انجام می‌شود که خلاقیت بسیاری در آن به کار رفته است. به علت دلبافته بودن فرش، نقشه‌های نامتقارن بسیاری هم میان فرش‌های عشایری دیده می‌شود. نمونه‌های زیبایی از فرش عشایری مثل فرش قشقایی، فرش بختیاری، بلوچ و شاهسون وجود دارد.

نقوش در فرش‌ عشایری

پس از یکجا نشین شدن عشایر و وسیع شدن فرهنگ روستایی، فرش‌های روستایی هم به وجود آمدند. این فرش‌ها آمیخته با فرهنگ مردم روستا هستند و بسیار به فرش‌های عشایری نزدیکی دارند. می‌توان گفت نقشه‌های فرش روستایی ترکیبی از دلبافته و نقشه‌های سفارشی شهری است.

بافت یک فرش ایرانی اغلب به یکی از سه شیوه لول، نیم لول و تخت انجام می‌شود. در میان فرش‌های شهری بافت لول، فرش‌های روستایی نیم لول و فرش‌های عشایری بافت تخت متداول است.

فرش‌ عشایری

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته