آشنایی با ساختمان ، صدادهی و طبقه بندی سازدهنی

مجموعه: آکادمی هنر

سازدهنی را به روش های مختلفی طبقه بندی می کنند

سازدهنی یا هارمونیکا وسیله ای مقرون بصرفه و قابل حمل است که برخلاف سایز کوچک و قیمت نسبتا کم، صدا و تن های فوق العاده ای ایجاد میکند. با این ساز میتوان سبک های,blues, country rock و همچنین jazz و classicalنواخت. 

سازدهنی یا هارمونیکا جزو سازهای بادی است و در خانوادهٔ سازهای زبانه آزاد (Free Reed Instruments) قرار می‌گیرد.

تولید صوت در این نوع سازها نتیجه ارتعاش یک زبانه (Reed) سازدهنی از جنس فلز است که تنها یک سر آن به بدنه ساز متصل شده و انتهای دیگرش می‌تواند آزادانه حرکت کند. به ارتعاش درآمدن این زبانه‌ها در اثر عبور جریان هوا موجب تولید صدای ساز می‌شود.

از سایر سازهای این خانواده می‌توان ملودیکا (Melodica)، کنسرتینا (Concertina) و آکاردئون (Accordion) را نام برد. شاید برخی مواقع متوجه شباهت موجود بین صدای سازدهنی و آکاردئون شده باشید. این شباهت در جنس صدا، در واقع به خاطر شباهت در ساختمان این سازها و نحوه تولید صوت در آن‌ها است

سازدهنی یا هارمونیکا جزو سازهای بادی است 

تاریخچه ساز دهنی:

گر چه چینی‌های باستان نوعی سازدهنی با زبانه‌های چوبی داشته‌اند و موتسارت قطعه‌ای برای سازدهنی شیشه‌ای (یک ساز کاملاً متفاوت متشکّل از یک سِری قطعه شیشه‌های کوک شده) نوشت.

سازدهنی دیاتونیکی (Diatonic) که ما هم‌اکنون می‌شناسیم، در اوایل قرن نوزدهم، در آلمان ساخته شده‌است. این ساز به‌وسیلهٔ موج مهاجرین ترک‌کنندهٔ آلمان، به ایالات متّحده و بریتانیای کبیر برده شد و در اواسط قرن نوزدهم، در سراسر جهان، نواخته می‌شده‌است.

سازدهنی کروماتیک (Chromatic)، در سال ۱۹۱۸ اختراع شد و از آنجایی که شامل هر دوازده نیم‌پردهٔ گام کروماتیک می‌باشد، به شما اجازه می‌دهد که آهنگ کاملتری را بنوازید؛ مانند قطعه‌های جاز و کلاسیک؛ و همچنین برای نوازندگی تا حدود زیادی کاملتر است.

در مدل ۱۶ سوراخه سازدهنی کروماتیک، ۴ اکتاو کامل برای اجرای قطعات وجود دارد که اجازه نواختن هر قطعه‌ای را می‌دهد.

در سازدهنی های دیاتونیک در هر سوراخ 2 زبانه وجود دارد 

طبقه بندی و انواع سازدهنی 

سازدهنی را به روش های مختلفی طبقه بندی می کنند اما اگر از سازدهنی های بیس (Bass) و کورد (Chord) صرف نظر کنیم ، سازدهنی هایی را که بیشتر برای نواختن سولو (Solo) استفاده می شوند می توان در یک طبقه بندی بسیار کلی به 2 گروه اصلی تقسیم کرد:

1. سازدهنی های دو زبانه ای (Double Reed(ed) Harmonicas) 

2. سازدهنی های تک زبانه ای (Single Reed(ed) Harmonicas) 

1. سازدهنی های دو زبانه ای 

در این نوع سازدهنی ها هر سوراخ سازدهنی تنها با عمل دمش یا مکش به صدا در می آید و در هر سوراخ 2 زبانه وجود دارد. به همین علت ، هر نتی که با عمل دم/دمش (Blow) یا بازدم/مکش (Draw) به صدا درمی آید ، حاصل ارتعاش همزمان 2 زبانه است.

از سازدهنی های این گروه می توان به انواع اکتاو (Octave) و ترمولو (Tremolo) اشاره کرد: 

در سازدهنی های اکتاو دو زبانه مذکور با یک اکتاو فاصله نسبت به هم کوک می شوند و در نتیجه موقع نواختن هر دو زبانه با هم مرتعش می شوند و صدای تمام نت ها به صورت یک فاصله هشتم یا همان اکتاو تولید می شود.

در سازدهنی های ترمولو دو زبانه مزبور با اختلاف اندکی در فرکانس (در حد چند cent ) نسبت به هم کوک شده اند. در هنگام نواختن هر دو زبانه با هم به ارتعاش در می آیند و صدای حاصل کیفیتی دوگانه دارد که اصطلاحا Tremolo Effect نامیده می شود و در سایر سازهای زبانه آزاد (Free Reed Instruments) مانند آکاردئون نیز وجود دارد.

ساز دهنی

2. سازدهنی های تک زبانه ای 

در سازدهنی های تک زبانه ای هر نتی که با عمل دم/دمش (Blow) یا بازدم/مکش (Draw) به صدا درمی آید ، تنها حاصل ارتعاش یک زبانه است.

سازدهنی های دیاتونیک (Diatonic) و کروماتیک (Chromatic) در این گروه قرار می گیرند:

در سازدهنی های دیاتونیک در هر سوراخ 2 زبانه وجود دارد که هریک از آنها فقط با عمل دمش یا مکش به صدا درمی آید. رایج ترین نوع این سازدهنی نوع ماژور (Major) است که در آن از نت های گام دیاتونیک ماژور (Major Diatonic Scale) استفاده می شود و در حالت عادی غیر از این نت ها ، نت دیگری با آن قابل اجرا نیست. اما با کمک گرفتن از تکنیک هایی مانند Bending و Overbending می توان سایر فواصل و نت های متعلق به گام کروماتیک را نیز با آن اجرا کرد.

در واقع نوازنده بزرگی مانند Howard Levy قادر است با یک سازدهنی دیاتونیک کلید C (که به نحو مناسبی برای اجرای تکنیک Overblow تنظیم شده باشد) آهنگ هایی را در هر گامی که بخواهد اجرا کند و به عبارت دیگر سازدهنی دیاتونیک را مشابه سازدهنی کروماتیک بنوازد. این مطلب را Howard Levy در یک فیلم آموزشی به نام Out of The Box به خوبی نشان داده است به طوری که 12 آهنگ را در 12 گام مختلف و در سبک های گوناگون و تنها با یک سازدهنی (در گام یا کلید C ) اجرا می کند. 

سازدهنی های کروماتیک را می توان به 2 سازدهنی دیاتونیک تشبیه کرد که در کنار هم قرار گرفته اند و با فشار دادن یا رها کردن یک میله فلزی به نام اسلاید (Slide) در هر لحظه یکی از آنها فعال می شوند. ساختمان این نوع سازدهنی به نحوی طراحی شده است که در هر سوراخ آنها 4 زبانه وجود دارد : 2 زبانه مسوول ایجاد نت های عادی (بدون فشار دادن اسلاید) هستند و 2 زبانه نت های کروماتیک را تولید می کنند (که نیم پرده بالاتر از نت های عادی هستند) و با فشار دادن اسلاید فعال می شوند. 

در این نوع سازدهنی ها وقتی اسلاید به داخل فشار داده می شود جریان هوا به سمت یک سری دیگر از زبانه ها که نیم پرده بالاتر از زبانه های قبلی کوک شده اند هدایت می شود و در نتیجه هر نت سازدهنی با فشار دادن اسلاید نیم پرده بالاتر خواهد رفت. به این ترتیب می توان با این نوع سازدهنی تمام 12 نت موجود در گام کروماتیک هر اکتاو را اجرا کرد.

لازم به ذکر است که برخی انواع سازدهنی کروماتیک فاقد اسلاید هستند اما ساختمان یک سازدهنی کروماتیک معمولی اغلب به همین صورتی است که بیان شد و منظور ما هم از سازدهنی کروماتیک در واقع همین نوع رایج و متداول آن است. 

تفاوت دیگر سازدهنی کروماتیک با دیاتونیک در این است که سازدهنی کروماتیک دارای یک سری دریچه (Valve) است (معمولا از جنس پلاستیک یا تفلون) که روی زبانه های فلزی قرار می گیرند و با کاستن از جریان هوای غیر ضروری از روی زبانه های فلزی ، به صدا درآوردن سازدهنی را تسهیل می کنند. به همین خاطر این دریچه ها را اصطلاحا "بادگیر" (Windsaver) نیز می نامند. 

سازدهنی های دیاتونیک معمولی فاقد دریچه هستند اما نوع خاصی از آنها وجود دارد که دارای دریچه نیز هست. این نوع سازدهنی را "دیاتونیک دریچه دار" (Valved Diatonic) می نامند که قابلیت های اجرایی آن با سازدهنی دیاتونیک معمولی قدری تفاوت دارد. 

راهنمای خرید سازدهنی

انواع مختلف سازدهنی و کاربردشان

از انواع مختلف سازدهنی بر حسب قابلیت‌های مختلف و جنس صدایشان در سبک‌های خاصی از موسیقی بیشتر استفاده می‌شود که در اینجا به صورت مختصر و فهرست وار به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

سازدهنی ترمولو و اکتاو: سبک‌های Folk و Pop

سازدهنی دیاتونیک: سبک‌های Blues, Country, Rock, Irish, Folk و Pop

سازدهنی کروماتیک: سبک‌های Classical, Jazz, Irish و Pop

سازدهنی بیس و کورد: سبک‌های Classical و Pop البته بیشتر به صورت گروه نوازی

انتخاب سبک خودتان

در ابتدا شما باید به دنبال سبک مورد علاقه تان بگردید: سبک هایی چون: JAZZ – BLUES -0 POP/IRANI – ROCK – COUNTRYT – TRADITIONAL – CLASSIC …

۱- اگر با گوش دادن به سبک های زیر بیشتر جذب موسیقی شده و حال خوبی پیدا میکنید بهتر است شما هارمونیکای کروماتیک را برای آغاز انتخاب کنید: pop – pop/irani – traditional – classic – jazz – folk

۲- و اگر سبک مورد علاقه شما در سبک های زیر است بهتر است برای شروع از هارمونیکای دیاتونیک استفاده کنید: blues – country -western – pop & rock – jazz – folk

۳- و اگر سبک مورد نظری در ذهن ندارید و عاشق این ساز شده اید بهتر است از هارمونیکای کروماتیک شروع کنید.

گردآوری:بخش فرهنگ و هنر بیتوته

منابع:iranharmonica.ir

fa.wikipedia.org