بررسی تاریخچه ژانر علمی تخیلی در سینما و ادبیات

مجموعه: آکادمی هنر

آشنایی با ژانر علمی تخیلی

آشنایی کامل با ژانر علمی تخیلی

تعریف ژانر علمی-تخیلی 

ژانر علمی–تخیلی اثری است که در صورت حذف علم از آن، ساختارش از هم می‌پاشد. تعریف‌های مختلفی از این ژانر وجود دارد؛ از جمله، این تعریف: «اثری علمی-تخیلی است که ناشرش بگوید علمی-تخیلی است!» اما شاید پرطرفدارترین آن‌ها تعریف اخیر باشد حتی اگر دانش امروز، پاسخی برای برای چرایی و چگونگی مطرح‌شده را نداشته باشد. ابهامی که وجود دارد مربوط به زمانی است که عنصر خیال، چنان با توجیه‌های علمی در هم آمیزد که جدا کردنش ممکن نباشد و ماهیت علمی بودن اثر، زیر سؤال رود؛ البته چنین ابهامی معمولاً در آثار علمی–تخیلی نویسندگان شاخصی مانند آسیموف یا آرتور. سی. کلارک وجود ندارد.

در اثر علمی–تخیلی، نویسنده فکر خود را رها می‌کند تا به آینده برود و آنچه را که در اثر پیشرفت علمی، امکان‌پذیر شده‌است به تصویر بکشد. در چنین اثری، نویسنده گاهی تمایلات و آرزوهای انسان‌ها و گاهی بیم‌ها و ترس‌هایشان را بیان می‌کند.

ژانر علمی-تخیلی، ارباب بی‌همتای گونه‌ای از سینما شد که بقایش از صفر تا صد، منوط به پیشرفت سیستم‌های یارانه‌ای و استودیوهای دیجیتال است.

خاستگاه داستان های علمی تخیلی را می توان به قرن نوزدهم ردیابی کرد، زمانی که نویسندگانی مانند ژول ورن و اچ جی ولز شروع به بررسی امکانات علم و فناوری در آثار خود کردند. «سفر به مرکز زمین» ورن و « ماشین زمان » ولز هر دو نمونه‌هایی از رمان‌های علمی تخیلی اولیه هستند که راه را برای این ژانر هموار کردند.

زیر و بم ژانر علمی تخیلی

در قرن بیستم، داستان های علمی تخیلی به طور فزاینده ای محبوب شد و نویسندگانی مانند آیزاک آسیموف ، آرتور سی. کلارک و رابرت هاینلین برخی از تأثیرگذارترین آثار را در این ژانر نوشتند. مجموعه‌های «بنیاد» آسیموف، «2001: ادیسه فضایی» کلارک، و « غریبه در سرزمین غریب » اثر هاینلین تنها نمونه‌هایی از رمان‌های علمی تخیلی کلاسیک هستند که امروزه همچنان خوانندگان را مجذوب خود می‌کنند.

داستان علمی تخیلی نیز یک ژانر محبوب در سینما و تلویزیون بوده است. برخی از نمادین ترین فیلم های علمی تخیلی عبارتند از « جنگ ستارگان »، «بلید رانر» و «ماتریکس». این فیلم‌ها نه تنها مخاطبان را سرگرم کردند، بلکه ایده‌ها و مفاهیم جدیدی را معرفی کردند که تأثیری ماندگار بر فرهنگ عامه داشته‌اند.

یکی از موضوعات کلیدی در داستان های علمی تخیلی، کاوش در ناشناخته ها است. چه کاوش در اعماق فضا باشد، چه اسرار سفر در زمان ، یا پیامدهای بالقوه هوش مصنوعی ، داستان علمی تخیلی اغلب می پرسد "چه می شود اگر؟" سوالاتی که درک ما از دنیای اطراف را به چالش می کشد.

موضوع مهم دیگر در داستان های علمی تخیلی، نقش فناوری در جامعه است. بسیاری از داستان‌های علمی تخیلی تأثیر فناوری‌های جدید را بر افراد و جامعه به طور کلی بررسی می‌کنند و سؤالاتی را در مورد اخلاقیات تحقیقات علمی و خطرات بالقوه پیشرفت تکنولوژیک کنترل نشده مطرح می‌کنند.

داستان علمی تخیلی نیز اغلب به مسائل هویتی و انسانی می پردازد. برای مثال، داستان‌های مربوط به روبات‌ها و سایبورگ‌ها، سؤالاتی را در مورد معنای انسان بودن ایجاد می‌کنند، در حالی که داستان‌های برخورد با بیگانگان، تصورات ما را از معنای بخشی از یک جهان بزرگ‌تر به چالش می‌کشند.

در سال‌های اخیر، داستان‌های علمی تخیلی به تکامل و انطباق با ایده‌ها و گرایش‌های جدید ادامه داده است. به عنوان مثال، ظهور هوش مصنوعی منجر به تجدید علاقه به داستان‌های مربوط به روبات‌ها و سایبورگ‌ها شده است، در حالی که آگاهی روزافزون از تغییرات آب و هوایی الهام‌بخش زیرژانر جدیدی از «کلی‌فای» یا داستان‌های آب و هوایی شده است.

به طور کلی، داستان علمی تخیلی همچنان یک ژانر محبوب و تأثیرگذار است که همچنان خوانندگان، نویسندگان و فیلمسازان را به چالش می کشد. چه در کاوش در اعماق کیهان و چه در اسرار ذهن انسان، داستان های علمی تخیلی شکلی حیاتی و پر جنب و جوش از داستان سرایی است که برای نسل های آینده همچنان مخاطبان را مجذوب خود می کند.

Cli-fi یا اقلیم تخیلی، یک زیرژانر از داستان های علمی تخیلی است که بر تأثیر تغییرات آب و هوایی بر جامعه و محیط زیست تمرکز دارد.

ژانر علمی تخیلی چیست

چند نمونه از داستان های cli-fi یا اقلیم تخیلی

«آب خواهد آمد» نوشته جف گودل 

این کتاب غیرداستانی تأثیر افزایش سطح آب دریاها بر شهرها و جوامع ساحلی در سراسر جهان را بررسی می کند.

« وزارت برای آینده » نوشته کیم استنلی رابینسون 

این رمان دنیایی نزدیک به آینده را تصور می کند که در آن تغییرات آب و هوایی منجر به تحولات سیاسی و اجتماعی گسترده شده است و گروهی از فعالان را دنبال می کند که برای رسیدگی به این بحران تلاش می کنند.

" دختر وینداپ " نوشته پائولو باسیگالوپی 

این رمان دیستوپیایی در تایلندی آینده می گذرد که در آن سوخت های فسیلی کمیاب هستند و بیوتکنولوژی به صنعت غالب تبدیل شده است. داستان گروهی از شخصیت‌ها را دنبال می‌کند که در دنیایی در آستانه فروپاشی برای زنده ماندن تلاش می‌کنند.

«خاطرات کربن 2015» نوشته ساسی لوید

این رمان بزرگسالان جوان در بریتانیای آینده روایت می شود که در آن سهمیه بندی کربن برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی معرفی شده است. داستان یک دختر نوجوان را دنبال می کند که چالش های زندگی در دنیایی با منابع محدود را دنبال می کند.

"Oryx and Crake" نوشته مارگارت اتوود

این رمان در دنیایی پسا آخرالزمانی می گذرد که در آن موجودات اصلاح شده ژنتیکی در حال غوطه ور شدن هستند و تغییرات آب و هوایی سیاره را ویران کرده است. داستان مردی به نام Snowman را دنبال می‌کند که به گذشته خود فکر می‌کند و سعی می‌کند در دنیایی که برای همیشه تغییر کرده است زنده بماند.

تعريف ژانر علمي تخيلي 

اینها تنها نمونه‌هایی از داستان‌های کلی‌-فای زیادی است که در سال‌های اخیر نوشته شده‌اند. Cli-fi یک زیرژانر در حال رشد است که نشان‌دهنده آگاهی روزافزون ما از نیاز فوری به پرداختن به تغییرات آب و هوایی است و به احتمال زیاد در سال‌های آینده داستان‌های کلی‌فی بیشتری را شاهد خواهیم بود.

تخیلی آب و هوا یا به اختصار «کلی-فای»، زیرشاخه ای از داستان های علمی تخیلی است که تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر جامعه و محیط زیست را بررسی می کند. داستان‌های Cli-Fi می‌توانند شکل‌های مختلفی داشته باشند، از دیدگاه‌های دیستوپیایی از جهانی که توسط تغییرات آب و هوایی ویران شده، تا داستان‌های امیدوارکننده‌تر افرادی که برای کاهش اثرات آن تلاش می‌کنند.

یکی از موضوعات کلیدی cli-fi ایده عدالت زیست محیطی است. بسیاری از داستان‌های تخیلی نشان می‌دهند که تأثیرات تغییرات آب و هوایی به طور یکسان برای همه مردم احساس نمی‌شود و جوامع حاشیه‌نشین اغلب بیشترین آسیب را می‌بینند. به عنوان مثال، یک داستان کلی‌افی ممکن است بر روی گروهی از مردم تمرکز کند که در یک منطقه ساحلی کم ارتفاع زندگی می‌کنند که با افزایش سطح دریا تهدید می‌شود، یا روی جامعه‌ای که برای مقابله با اثرات رویدادهای شدید آب و هوایی تلاش می‌کند.

موضوع مهم دیگر در cli-fi نقش فناوری در پرداختن به تغییرات آب و هوایی است. بسیاری از داستان‌های Cli-Fi پتانسیل فناوری‌های جدید، مانند منابع انرژی تجدیدپذیر یا سیستم‌های جذب کربن را برای کمک به کاهش اثرات تغییرات آب و هوایی بررسی می‌کنند. با این حال، دیگران نسبت به اتکای بیش از حد به فناوری هشدار می دهند و استدلال می کنند که تغییر اساسی تری در ارزش ها و رفتارهای اجتماعی لازم است.

Cli-fi در سال های اخیر به طور فزاینده ای محبوب شده است، زیرا آگاهی از نیاز فوری برای رسیدگی به تغییرات آب و هوا افزایش یافته است. بسیاری از داستان‌های کلی‌افی توسط نویسندگانی نوشته شده‌اند که خود از فعالان آب و هوا هستند و این ژانر به دلیل توانایی‌اش در افزایش آگاهی در مورد این موضوع و الهام بخشیدن به مردم برای اقدام مورد تحسین قرار گرفته است.

برخی از آثار برجسته کلین‌فی شامل رمان‌های «آب خواهد آمد» نوشته جف گودل ، « وزارت آینده » نوشته کیم استنلی رابینسون و « نیویورک ۲۱۴۰» نوشته کیم استنلی رابینسون هستند . فیلم‌های Cli-Fi و برنامه‌های تلویزیونی عبارتند از: " Interstellar "، " Snowpiercer " و " The Day After Tomorrow".

به طور کلی، cli-fi یک زیرژانر مهم از داستان های علمی تخیلی است که نشان دهنده نگرانی فزاینده ما در مورد تأثیرات تغییرات آب و هوایی است. با کاوش در این مسائل به روش‌های تخیلی و تفکر برانگیز، داستان‌های cli-fi می‌توانند به ما الهام بخشند تا در مورد دنیای اطرافمان متفاوت فکر کنیم و برای مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی فوری که با آن روبرو هستیم، اقدام کنیم.

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته