حدیث منزلت و محل صدور آن



یکی از موارد صدور حدیث منزلت در حجة الوداع بود

 

حدیث منزلت در مناسبت های گوناگون از رسول‌الله( صلی الله علیه و آله) شنیده شده که مهمترين آنها در ستیزه تبوک است.

بررسی حدیث منزلت

«حدیث منزلت»، از احادیث معروف نبوى و مورد قبولِ علماء تشیع و سنی میباشد .حدیث منزلت به معرفى جایگاه و منزلت امام على (ع) ، نسبت وى با نبى مكرم دین اسلام و برترى جایگاه آن حضرت بر ديگر صحابه پرداخته و از نظر علماء شیعى از احادیث متواتر و از جمله دلایل شایستگی امام على (ع) براى جانشینى رسول‌الله اكرم به شمار آمده است.

حدیث منزلت حدیثی مشهور پیش علمای دین اسلام است که حضرت محمد (ص) در این حدیث مقام و منزلت علی را نسبت به خود شبیه مقام و منزلت هارون نسبت به موسی عرضه می کند جز آنکه بعد از او پیامبری نیست. حدیث منزلت در مناسبت های گوناگون از رسول‌الله( صلی الله علیه و آله) شنیده شده که مهمترين آنها در ستیزه تبوک است.

متن حدیث منزلت
أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسی، اِلّاأنـّه لانَبیّ بَعدی.
تو نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسى هستی جز این که بعد از من پیامبری نخواهد بود.


پیش زمينه تاریخی حدیث منزلت
هنگامی که رسول‌الله از سفر حجه الوداع برمیگردد آگاه ميشود که دشمنان مسلمانان تصمیم دارند تا به شهر مدینه حمله کنند.حضرت محمد(ص) سپاهي را در فصل گرما آماده ميکند و به آنها ميگويد که عازم کجا هستند این خلاف رویه معمول رسول‌الله بوده است به دلیل آن که معمولاً مقصد جنگ را اعلام نمی کرده است. رسول‌الله مقصد جنگ را تبوک اعلام ميکند و علی را بجاي خود در مدینه منصوب ميکند.

 

برخی مانند عبدالله ابن ابی از این ماجرا آگاه میشوند و این شایعه را ترویج می‌دهند که یا پیامبر اسلام نخواسته که علی به زحمت بیافتد یا اینکه صحنه جنگ براي علی دشوار و سخت است. بعضی شایعه ها هم مبتنی بر این بود که روابط رسول‌الله و علی دچار تاریکی شده است. علی با شنیدن این اخبار به سرعت خویش را به رسول‌الله می رساند و حضرت محمد(ص) در جواب به او حدیث منزلت را نقل ميکند با این تیتر که" آنها دروغ ميگويند ، برگرد و در مدینه بمان، مگر تو دوست نداری که براي من چنان باشی که هارون براي موسی بود جزء اینکه پس از من پیغمبری نیست و ديگر اینکه مدینه صلاحیت جز من و تو را ندارد.


محل صدور حدیث منزلت از منظر منابع مذهب اهل بیت( علیه السلام)
1. زمان عزیمت به جنگ تبوک
همان گونه که گفته شد، یکی از موارد صدور حدیث منزلت زمانی بود که رسول‌الله ( صلی الله علیه و آله) جهت رفتن به جنگ تبوک، امیرالمومنین ( علیه السلام) را در مدینه جانشین خویش قرار داد و زمانی که ناراحتی وی را مشاهده نمود، همین حدیث منزلت را بیان فرمود.

2. موقع بازگشت از حجة الوداع و در غدیر خم
یکی ديگر از موارد صدور حدیث منزلت در جایی است که رسول‌الله ( صلی الله علیه و آله) موقع بازگشتن از آخرین مراسم حج خویش، از سوی خداوند بلندمرتبه مأمور به ابلاغ ولایت و رهبري علی بن ابیطالب( علیه السلام) بعد از خویش گردید و آن حضرت بعد از بیان این مطلب، در امتداد صحبت های خویش، حدیث منزلت را بیان فرمود.

 

 یکی از موارد صدور حدیث منزلت در غدیر خم می باشد


3. روز نام گذاری امام حسن مجتبی و امام حسین( علیه السلام)
شیخ صدوق( 305ـ381ق) در کتاب خویش از زید بن علی نقل ميکند که هنگام ولادت امام حسن مجتبیپ و هم هنگام ولادت امام حسین( علیه السلام)، رسول‌الله ( صلی الله علیه و آله) همراه امیرالمومنین ( علیه السلام) قصد نام گذاری آن ها را داشتند که جبرئیل بر آن حضرت نازل گردید و بعد از تبریک، این سخن الهي را به آگاهی رسول‌الله ( صلی الله علیه و آله) رساند: « و قل له:ان علیاً منک بمنزلة هارون من موسی؛ به رسول‌الله بگو که: همانا مثل علی نسبت به تو مثل هارون نسبت به موسی است...» و بعد نام آن ها را گفت :امام حسن( علیه السلام) را با اسم پسر هارون[ یعنی شبیر] که همان حسن باشد و امام حسین( علیه السلام) را به اسم پسر ديگر هارون[ یعنی شبر] که همان حسین است، نام گذاری فرمود.


4. حدیث خطاب شده به ام المؤمنین ام سلمه
شیخ طوسی از عبدالله بن عباس نقل ميکند که رسول‌الله ( صلی الله علیه و آله) خطاب به ام سلمه چنين فرمود:« یا ام سلمة! علی منی و انا من علی لحمه لحمی و دمه] من[ دمی و هو منی بمنزلة هارون من موسی یا ام سلمة! اسمعی و اشهدی هذا علی سید المسلمین؛ ای ام سلمه! علی از من است و من از علی هستم، گوشت وی گوشت من، خون وی[ از] خون من است. مانند وی نسبت به من، مانند هارون نسبت به موسی است. ای ام سلمه! بشنو! و شاهد باش که این علی سرور مسلمانان است.» همان گونه که ملاحظه می کنید، این روایت اصلاً ربطی به مسئله جنگ تبوک و جانشینی آن حضرت در مدینه ندارد.


5. بیان حدیث منزلت در منا
عمادالدین طبری( م553ق) در کتاب خویش از عبدالله بن عباس نقل ميکند که رسول‌الله ( صلی الله علیه و آله) در منا در جمع مسلمانان فرمود: « معاشر الناس! هذا علی بن ابی طالب سید العرب و الوصی الاکبر، منزلته منی منزلة هارون من موسی به جز انه لانبی بعدی... ؛ ای مسلمانان! این علی بن ابیطالب( علیه السلام) سرور عرب و جانشین بزرگتر است. مثل او نسبت به من مثل هارون نسبت به موسی است جز این که پس از من پیامبری نیست.»


6. بیان حدیث منزلت در حجة الوداع (پیش از غدیر خم)
شیخ طوسی( م460ق) در کتاب خویش از عمر بن سلمه و سلمة بن سلمه نقل ميکند که رسول‌الله ( صلی الله علیه و آله) در حج[ وداع] چنين فرمود:« علی یعسوب المؤمنین و المال یعسوب الظالمین علی اخی و مولی المؤمنین من بعدی و هو منی بمنزلة هارون من موسی به جز ان الله برتری ختم النبوة بی فلا پیامبر بعدی و هو الخلیفة فی الاهل و المؤمنین بعدی؛علی رهبر و پیشوای مؤمنان است و مال[ دنیا] پیشوای ستمگران است. علی برادر من و مولای مؤمنان بعد از من است. مثل او نسبت به من، مثل هارون نسبت به موسی است. جزء این که همانا خداوند بلندمرتبه پیامبری را به وسیله من ختم کرده است و بعد از من هیچ پیامبری نیست. وی[ علی بن ابی طالب] پس از من در مورد خانواده[ من] و مؤمنان، جانشین[ خلیفه] است.»


7. بیان حدیث منزلت در روز برادری
پیامبر بزرگ اسلام( صلی الله علیه و آله) بعد از مهاجرت به مدینه، بین مهاجرین و انصار عقد اخوت بست و آن ها را برادر دینی و شرعی یکدیگر قرار داد. آن حضرت بین یکایک مسلمانان عقد اخوت بست، ولی علی بن ابیطالب(علیه السلام) را ترک نمود. امیرالمومنین ( علیه السلام) هم از این مسأله بسی ناراحت گردید و خاطرنشان کرد:یا رسول الله! مرا با هیچ کس برادر نکردی! رسول‌الله ( صلی الله علیه و آله) هم وی را با صحبت های بی نظیر خویش دل داری داد و فرمود:من تو را براي خویش نگاه داشته ام. بعد فرمود:« و انت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی؛ مثل تو نسبت به من مثل هارون نسبت به موسی است، جزء این که بعد از من هیچ پیامبری نیست.» امام علی علی( علیه السلام) هم از این سخنان شاد و خوشحال گردید.


8. بیان حدیث احترام موقع فتح خیبر
شیخ صدوق( ره) در کتاب خویش از جابربن عبدالله نقل ميکند زمانی که امیرالمومنین ( علیه السلام) در[ روز] فتح خیبر حضور رسول‌الله ( صلی الله علیه و آله) رسید، آن حضرت فرمود:«... و لکن حسبک ان تکون منی و انا منک ترثنی و ارثک و انک منی بمنزلة هارون من موسی به جز انه لا پیامبر بعدی؛ براي تو همین کافی است که تو از من باشی و من از تو باشم، تو از من ارث ببری و من از تو ارث ببرم و همانا مثل تو نسبت به من مثل هارون نسبت به موسی است، جز این که پس از من هیچ پیامبری نیست.»

همچنين در خصوص محل صدور حدیث منزلت، موارد دیگری( مانند روز مباهله و...) هم نقل شده است. چنان که ملاحظه ميشود ، حدیث منزلت از منظر منابع مذهب اهل بیت( علیه السلام) تنها مربوط به زمینه جنگ تبوک نبوده، بلکه این حدیث در مکان ها و موارد دیگری هم به وسیله رسول‌الله ( صلی الله علیه و آله) بیان شده است.

 

امتیازهای علی (ع) بر مبنای « حدیث منزلت»
- هارون نزد موسى داراى مقامها و جایگاههاى فراوانی بوده است و از این جا میتوان به بزرگی مقام امام على و سزاوارى او بر خلافت پس از رسول اكرم پی برد. با تكیه بر ماجراى هارون و موسى در قرآن کریم در می یابیم که:

- هارون وزیر و شریك موسى در كارش بود، پس على نیز در امر خلافت و ولایت، جز نبوت، شریك پیامبر بود.
- هارون دومین شخصیت پس از موسى در بین بنی اسرائیل بود، على (ع) هم در بین امت رسول‌الله چنين بود.

- هارون برادر موسى بود و امام على به علت حدیث متواتر« مؤاخات»، كه در كتب تشیع و سنّى گفته شده است، برادر رسول‌الله بود.

- هارون بهترین فرد قبیله موسى پیش خدا و پیامبرش بود، على (ع) هم چنين بود.

- هارون خلیفه موسى (ع) در غیبتش بطور مطلق بود، على هم چنين بود، به خصوص با تصریح رسول‌الله كه فرمود:« لاینبغى أن أذهب اِلّا و أنت خَلیفَتى».

- هارون عالم ترین فرد قبیله موسى بود، على هم به تصریح رسول‌الله عالم ترین فرد پس از رسول‌الله بود.

- پیروی از هارون بر یوشع بن نون (وصى موسى) و امت حضرت موسى ضروری بود، پیروی از على علیه السلام هم با فرض وصایت ابوبكر، عمر، عثمان یا هر شخص دیگرى، بر آن ها واجب بود.

- هارون محبوب ترین شخص پیش خدا و موسى بود، على هم اینگونه بود.

خدا پشت موسى را با برادرش هارون، نیرومند و محكم ساخت و پشت رسول‌الله اكرم را با على (ع) ... .


گردآوری: بخش مذهبی بیتوته

کالا ها و خدمات منتخب

      ----------------        سیــاست و اقتصــاد با بیتوتــــه      ------------------

      ----------------        همچنین در بیتوته بخوانید       -----------------------