خمس خانه و ماشین چه حکمی دارد؟
- مجموعه: اصول و فروع دین
خمس خانه و ماشین چه حکمی دارد ؟
آیا خانه و ماشین خمس دارد؟
حکم خمس آپارتمان، خانه و زمین در اسلام چیست؟
به طور کلی اموال و سرمایه هایی که به آنها خمس تعلق می گیرد، اگر یکبار خمس آنها پرداخت شود، دیگر متعلق خمس نمی شوند حتی اگر سالیان دراز آن سرمایه بماند. اما اگر مال از چیزهایی باشد که رشد و نمو داشته باشد و یا قیمت آن اضافه شود، اصل آن دیگر خمس ندارد، اما نسبت به مازاد و قیمت اضافه شده باید خمس پرداخت شود.
• پرسش : اگر کسی چیزی مانند خانه و زمین و ماشین یا سهام و … بخرد و در بانک نگذارد باز هم خمس دارد؟ اگر من خانه ای را بخرم آیا می توانم خمس آن را پرداخت کنم؟ که بقیة پول خمس نداشته باشد و پول بدون خمس من به صورت خانه باشد؟
پاسخ : اغلب مراجع در امور یاد شده از قبیل خانه و ماشین می فرمایند که اگر شما این امور را از پولی تهیه کنید که در بانک به مرور ذخیره نموده اید و بر آن سال گذشته است، باید خمس آن را بپردازید اما اگر به جای پس انداز در بانک هر مقدار پولی که به دست شما رسید آن را خرج کنید، مثلاً زمین یا مصالح بخرید خمس ندارد به عبارت دیگر خانه ملکی اگر تدریجاً درست شده باشد در صورتی خمس ندارد که از ربح و سود بین سال درست شده باشد و نداشتن فرصت برای خرید زمین و منزل یا کافی نبودن پول برای این کار، به نظر غالب مراجع مسقط خمس نیست منتهی شما می توانید به وکیل مرجع تقلید خود مراجعه کنید و از ایشان بخواهید چون توان پرداخت خمس را ندارید با شما دستگران نماید و در نهایت خمس را به ذمه بگیرید که در وقت مناسبی آنرا یک جا یا به صورت قسطی پرداخت نمائید.
البته باید توجه نمائید که خرید سهام در حکم پول نقد است و اگر بر آن سال بگذرد خمس دارد و خرید ماشین جهت مسافر کشی نه استفاده شخصی در حکم ابزار کسب و سرمایه است و خمس به آن تعلق می گیرد.
البته نظر مراجع در این خصوص متفاوت است و برای پاسخگوئی دقیق تر لازم است که شما مرجع تقلید خود رامشخص نمائید.
• پرسش : آیا به ماشین سوارى، موتورسیکلت و یا دوچرخه، خمس تعلق مى گیرد؟
پاسخ : اگر وسیله کسب و کار نباشد و مورد نیاز و در شأن او و خانواده اش باشد، خمس ندارد.
تبصره. فرض مسأله جايى است كه وسايل نقليه را از درآمد همان سال تهيه كرده باشد.
• پرسش : وسيله نقليه (مانند ماشين سوارى و وانت) كه از درآمد تهيه شده، گاهى براى استفاده شخصى و گاهى براى باربرى و اجرت و كسب و كار است، آيا خمس دارد ؟
پاسخ همه ی مراجع : به آن مقدار از وسيله كه با آن كار مى كند، خمس تعلق مى گيرد و به مقدارى كه جهت نياز شخصى مورد استفاده قرار مى گيرد و با موقعيت او تناسب دارد، خمس تعلق نمى گيرد.
خمس خرید خودرو چیست ؟
• پرسش : آیا وسیله ی نقلیه مانند ماشین سوارى و وانت که گاهى براى استفاده شخصى و گاهى براى باربرى و اجرت و کسب و کار است، خمس دارد ؟
پاسخ : به آن مقدار از سرمایه ماشین که با آن کار مى کند، خمس تعلّق مى گیرد و به مقدارى که جهت نیاز شخصى مورد استفاده قرار مى گیرد و با موقعیت و شأن او تناسب دارد، خمس تعلق نمى گیرد مثلا اگر شش ماه در طول سال با آن کار مى کند و شش ماه براى نیازهاى شخصى اش اختصاص دارد، باید نصف مبلغ آن را بابت خمس محاسبه کند.
• پرسش : اگر وسائل و چیزهای مورد نیاز زندگی مانند ماشین، موتور، فرش که خمس آن داده نشده است، فروخته شود، آیا پس از فروش باید خمس آنها فوراً پرداخت شود ؟
پاسخ : وسايل ذکر شده اگر جزو احتياجات زندگی بوده و از درآمد بين سال آن را تهيه کرده است، و در سال بعد به فروش رفته است پول فروش آن خمس ندارد، ولی اگر وسايل را با پولی که سال بر آن گذشته بدون ادای خمس تهيه کرده، بايد خمس پول خريد آنها را بدهد، هرچند آن وسايل را نفروشد و اگر حساب سال نداشته و نمی داند که به هنگام صرف پول در خريد مايحتاج، آيا سال خمسی بر آن گذشته يا نه، در مورد پول خريد آنها بايد با يکی از نمايندگان ما مصالحه کند.
• مبلغ واریزی ثبت نام خودرو خمس دارد ؟
پرسش : پولی که برای ثبت نام خودرو واریز شده است چنانچه سال خمسی فرا رسیده و هنوز ماشین را تحویل نداده اند خمس دارد ؟
پاسخ آیت الله مکارم شیرازی : اگر به عنوان پیش خرید به حساب ریخته شود و برای استفاده شخصی (نه کسب درآمد) ثبت نام نموده اید و به آن نیاز دارید، مبلغ واریز شده مشمول خمس نیست. ولى چنانچه به صورت ودیعه باشد خمس دارد.
• پرسش : تراكتور و اتومبيل وانت كه براى كسب خريدارى شده و خمس آن پرداخت نشده است، آيا قيمت خريد ملاحظه شود يا قيمت فعلى ؟
پاسخ : لازم است به قيمت فعلى حساب شود.
• پرسش : اينجانب داراى اتومبيلى سوارى هستم كه با آن مسافركشى مى كنم و از اين طريق مخارج زندگى خود را تأمين مى كنم. آيا مخارجى كه اتومبيل مذكور دارد مانند اصل اتومبيل متعلّق خمس است يا جزء مؤونه است و خمس ندارد؟
پاسخ : اگر مخارج مذكور براى بقاى اتومبيل و استفاده از آن است ـ مانند خرج بنزين و روغن و لوازم يدكى مورد نياز ـ خمس ندارد. ولى اگر مخارج به گونه اى است كه موجب افزايش قيمت اتومبيل مى شود جزء سرمايه است. و مانند اصل اتومبيل خمس به آن تعلّق مى گيرد. و بايد خمس مقدارى كه به قيمت اتومبيل افزوده شده پرداخت شود.
• پرسش : خانه یا ماشینی که انسان می فروشد تا دوباره با پول آن وسیله یا خانه بخرد آیا به محض فروختن خمس آن واجب است، یا اگر سال بر آن گذشت و خرج نشد، خمس آن باید پرداخت گردد.
پاسخ آیت الله خامنه ای : اگر خانه از درآمد بین سال برای زندگی و سکونت ساخته شده و پس از سکونت در آن در سال بعد به فروش رفته است پول فروش آن خمس ندارد. ولی اگر از درآمدی که سال بر آن گذشته ساخته شده است خمس پولی که در ساخت آن هزینه شده است باید پرداخت شود. اگر ماشین جزء مؤونه شما باشد و آن از درآمد بین سال جهت استفاده شخصی زندگی خریده باشید، پول فروش آن خمس ندارد.
پاسخ آیت الله مکارم شیرازی : در صورتی که ماشین سواری و خانه مسکونی خودش باشد خمس ندارد، و در غیر این صورت پس از گذشتن سال خمسی، خمس دارد.
پاسخ آیت الله فاضل لنکرانی : چنانچه تا آخر سال صرف در مؤونه نشود، باید تخمیس شود.
پاسخ آیت الله صافی گلپایگانی : اگر خانه مسکونی و ماشین سواری مورد نیاز شخصی خود را به قیمت بیشتر از خرید بفروشد و زیادی قیمت تا یکسال بماند و صرف مؤونه نشود، به زیادتی، خمس تعلق می گیرد.
پاسخ آیت الله بهجت : در صورت نیاز ضروری زندگی مثل تهیه منزل و غیره خمس ندارد، بلکه در غیر آنها هم اگر مصرف شود قبل از سال مانعی ندارد.
پاسخ آیت الله تبریزی : اگر خانه یا ماشن مذکور را با پول خمس داده خریده بود یا متعلق خمس نبود به زیادی فروخته است، چنانچه از زمان فروختن تا یک سال آن را در مؤونه خرج نکند، آخر سال خمس زیادی را باید بدهد و سرمایه قرار دادن صرف در مؤونه نیست.
پاسخ آیت الله سیستانی : اگر با ارباح در عرض سال خریده و پس از گذشت سر سال خمسی فروخته، به مقدار قیمت خرید خمس ندارد و مازاد آن اگر تا سر سال بعد در مؤونه مصرف نشد، خمس دارد.
خکم خرید خانه چیست ؟
• پرسش : از درآمد خود، زمینی خریده ام تا این که دو سال دیگر آن را بسازم و در آن زندگی کنم، آیا سر سال به آن خمس تعلّق می گیرد ؟
پاسخ همه مراجع (به جز تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید) : چنانچه برای تهیه ی خانه مسکونی، راهی جز نگه داشتن زمین تا چند سال نیست، خمس ندارد.
پاسخ آیات عظام تبریزی و وحید : باید خمس زمین را به قیمت فعلی بدهد.
پاسخ آیت الله سیستانی : چنانچه از نظر مالی نمی تواند خانه را یک مرتبه بخرد و متعارف درباره مانند او این است که به تدریج آن را تهیه کند - به گونه ای که خلاف آن کوتاهی در حق خانواده شمرده می شود - خمس ندارد.
پاسخ آیت الله مکارم شیرازی : خمس ندارد.
• پرسش : اگر کسی برای سرمایه گذاری، خانه ی دوم بخرد و خالی نگه دارد، به آن خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ مقام معظم رهبری : «اگر از درآمد کسب، تهیه شده باشد و مورد نیاز برای سکونت نباشد، خمس دارد.»
خمس خانه دوم فقط یک بار پرداخت می شود و در سال های بعد دیگر لازم نیست، خمس داده شود.
پاسخ آیت الله سیستانی : «خمس دارد.»
پاسخ آیت الله مکارم شیرازی : «سرمایه خمس دارد، مگر سرمایه ای که اگر خمس آن را هر چند به صورت تدریجی بدهد با بقیه آن، زندگی او در حد آبرو و شؤونش اداره نمی شود. بنابراین، اگر با پرداخت خمس آن، لطمه ای به کار او نمی خورد، باید خمس آن را بدهد، خواه این سرمایه، سرمایه ی تجارت باشد یا زمین و آب و ملک برای زراعت، یا ابزار کار.»
ممکن است در اینجا دغدغه ای برای صاحبان خانه ایجاد شود که در صورت پرداخت خمس، صاحب سرمایه ضرر می کند، چون مبلغ قابل توجهی از قیمت یک خانه به عنوان خمس باید پرداخت شود. اما باید گفت که خمس خانه دوم فقط یک بار پرداخت می شود و در سال های بعد دیگر لازم نیست، خمس داده شود و این مبلغ خمس با افزایش هر ساله قیمت مسکن ضرری به صاحب خانه وارد نمی شود.
• پرسش : آیا به آپارتمانی که به ارث رسیده است خمس تعلق می گیرد ؟
شرح پرسش : خانه ای از پدر بزرگ به پدرم رسید. پس از مدتی بازسازی و دو طبقه در آن ساخته شد. در زمان حیات پدر با افزایش بنا توسط فرزاندان ایشان به چهار واحد تبدیل شد با توجه به این که خمس زمین حسب اعلام پدر پرداخت شده بود و ارث محسوب می شود، آیا به هر یک از این واحد ها در صورتی که مالکین فعلی آنها دارای آپارتمان دیگری باشند خمس تعلق می گیرد ؟
پاسخ آیت الله العظمی خامنه ای : اگر واحدهاى ساخته شده را براى استفاده مسکونى خود ساخته باشند و ساکن در آن شوند خمس ندارد و اما اگر براى مثلاً اجاره دادن ساخته اند اگر با پولى که متعلق خمس بوده ساخته شده، لازم است خمس مبلغى که در ساخت بکار رفته است داده شود و اگر براى فروختن و تجارت با فروش آن ساخته شده، لازم است سر سال خمسى ارزش واحدها داده شود.
پاسخ آیت الله العظمی سیستانی : بله در صورتی که مازاد بر نیازشان باشد و یا به قصد تجارت آن را ساخته باشند خمس دارد.
پاسخ آیت الله العظمی مکارم شیرازی : آری، به افزایش قیمت آنها خمس تعلق می گیرد.
• حکم خمس خانه ی دومی که اجاره داده می شود ؟
برخی خانه ی دومی را برای سرمایه گذاری تهیه می کنند و آن را اجاره می دهند که از درآمد آن امرار معاش کنند، آیا آن خانه ی دوم مشمول خمس می شود؟
پاسخ مقام معظم رهبری : «خانه دوم اگر از راه کسب درآمد خریداری شده باشد در هر صورت شامل خمس می شود. ولی اگر الان به پول اجاره ی آن برای امرار معاش نیاز دارد می تواند پس از رفع مشکل، خمس آن را بپردازد.»
خانه دوم اگر از راه کسب درآمد خریداری شده باشد در هر صورت شامل خمس می شود.
پاسخ آیت الله سیستانی : «اگر معیشت فرد به سختی نیافتد و سهل انگاری هم نکند خمس دارد. در غیر این صورت اگر بتواند آن خانه را تبدیل به خانه ای کوچکتر و یا در محله ای دیگر با همان درآمد ماهیانه تهیه کند باید این کار را بکند و خمس را بپردازد ولی اگر نشود وقتی مشکلش رفع شد باید خمس را بپردازد و در هر صورت آن خانه مشمول قانون خمس می شود.»
پاسخ آیت الله مکارم شیرازی : «مشمول خمس می شود.»
• حکم خمس خانه ی دومی که در اختیار فرزند قرار گرفته است ؟
برخی خانواده ها خانه دومشان را در اختیار فرزند خود قرار می دهند، آیا به این خانه با این شرایط خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ مقام معظم رهبری : «اگر به او بخشیده و بخشش پدر به فرزند صوری نباشد و در حدّ شأن او باشد و قبل از سال خمسی به موهوب له تحویل دهد، خمس آن مال واجب نیست هر چند از فضیلت پرداخت خمس محروم می شود.»
پاسخ آیت الله سیستانی : «اگر فرزند به آن خانه نیاز داشته باشد، خمس ندارد.»
پاسخ آیت الله مکارم شیرازی : «چنانچه واقعا ببخشد و این مقدار بخشش در شأن او باشد خمس به او تعلق نمی گیرد ولی از فضیلتی محروم شده است. البته اگر برای فرار از خمس باشد اشکال دارد و خمس ساقط نمی شود (بنابر احتیاط واجب). ولی اگر تنها برای مدت محدودی در اختیار فرزند گذاشته تا زمانی که فرزند در این خانه سکونت دارد خمس به آن تعلق نمی گیرد ولی هر گاه فرزند بی نیاز شود مشمول خمس است.»
گردآوری: بخش مذهبی بیتوته
