هنر قلم زنی در شیراز



 

هنرهای دستی, صنایع دستی شیراز, هنرهای سنتی ایران

هنر قلمزنی سابقه ای بس طولانی و تاریخی دارد و یكی از رشته های هنرهای سنتی ایران است كه در دسته بندی،در رده هنرهای صناعی و در گروه فلز كاری قرار دارد. این هنر گرانمایه و زیبا كه بیانگر فرهنگ و تمدن قوم ایرانی است ابتدا به صورت حجاری در بدنه كوهها و روی سنگهای ساختمانی كاخهای پادشاهان و بناهای تاریخی و حتی در دوران غارنشینی دیده شده است. بعدها هنر حجاری، تبدیل به حكاكی و سپس قلمزنی گردیده و نقوش و تصاویر از روی سنگهای ساختمانها و بدنه كوها به روی سنگ های قیمتی مخصوصاً عقیق منتقل گردید و «حكاكی» نامیده شد.

عاقبت فلزات از جمله طلا و نقره و مس و برنج و فولاد زمینه اصلی این نقوش و خطوط زیبا و دلپسند قرار گرفته و هنر«قلمزنی» نام گرفت. و یا به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم یا ضربه چكش و بر روی اجسام فلزی. لفظ «قلمزنی» معنای متعددی دارد. این لغت در فرهنگ معین چنین معنی شده است: «نویسندگی، نقاشی و یكی از هنرهای زیباست و آن ایجاد نقوش جانوران و گیاهان و طرحهای مختلف است بر روی نقره یا فلزات دیگر. در هنگام عمل، استاد به وسیله قلمی فلزی و یا منقاش نوك تیز فولادی كه دارای دسته ای چوبی است كار می كند. دكتر معین پس از این تعریف، این بیت رااز «زلالی» آورده است: به طرح خویش حیرت زند دست كه از هیچش قلمزن نقش چون بس

هنرهای دستی, صنایع دستی شیراز, هنرهای سنتی ایران

هنرهای دستی, صنایع دستی شیراز, هنرهای سنتی ایران

هنرهای دستی, صنایع دستی شیراز, هنرهای سنتی ایران

شیوه های قلم زنی
ساخت اشیای فلزی توسط دواتگران انجام می شود. در حال حاضر با استفاده از ابزار و وسایل، سه شیوه برای ساخت ظروف فلزی به كاربرده می شود: یك تكه یا بدون درز – چند یا درز دار و یا استفاده از دستگاه یا خم كاری.
قبل ازقلم زدن، باید درون یا زیر شئی مورد نظر را از قیر مذاب انباشته كرد. قیر باید درون كار كاملا" بدون خلاء باشد و پس از سرد شدن كاملا سفت شده باشد. تا قلم، كا را فرو نبرد.
برای شروع كار ابتدا طرح مورد نظر را تهیه كرده سپس آنرا روی برنج سنبه گذاشته و با قلم سنبه نقاط طرح را نزدیك بهم سوراخ می كنند. برای انتقال نقشه روی كار لازم است تا سطح فلز مورد نظر چرب شود. نقشه را روی آن می گذارند و با پودر ذغال كه در دستمال نرمی پیچیده شده روی نقشه می كشند. پودر ذغال از سورخهای روی نقشه عبور می كند و روی سطح فلز می نشیند و بدین ترتیب شكل طرح روی اثر منتقل می شود. سپس هنرمند با استفاده از قلم های آج دار و یا بدون عاج شروع به قلم زدن می كند.

از شیوه هائی كه در قلم زنی به كار می رود می توان موارد ذیل را نام برد.:
شیوه عكسی :
با ایجاد سایه و خط در زمینه موضوع را نشان می دهند. هیچ گونه اختلاف سطحی بین موضوع و زمینه مشاهده نمی شود.

شیوه زمینه پر:
همان گونه كه از نام بر می آید با ایجاد بافت در زمینه طرح اصلی را نشان می دهنددر این نوع نیز اختلاف سطح بین زمینه و طرح وجود ندارد.

شیوه منبت:
هنرمند با ایجاد حداكثر دو سانتی متر اختلاف سطح بین موضوع و زمینه روی فلز ایجاد نقش می كند.

شیوه برجسته :
اختلاف سطح بین موضوع و زمینه بسیار زیادتر از منبت است و هنرمند برای آن كه بتواند بدون اشكال آنرا انجام دهد از دو جهت یعنی از پشت و رو به فلز ضربه می زند.

شیوه مشبك:
هنرمند با بریدن زمینه و جدا كردن آن از سطح كار، موضوع را نمایان می سازد.
شیوه قلم گیری: هنرمند با ایجاد خراش و شیار به روی فلز آن را تزئین میكند. این كار به وسیله قلم انجام می شود. پس از اتمام كار قلم زنی، قیر به وسیله حرارت، مجددا مذاب می شود و از درون كار بیرون آورده می شود. سپس سطح كار را با مواد پاك كننده مانند نفت، شستشو می دهند تا باقیمانده قیر كاملا" از بین برود. در بعضی از آثار قلم زنی برای اینكه بعضی از نقوش نظیر گلها بهتر نمایان شود، روی كار را با روغن جلا می پوشانند و قبل از خشك شدن روغن، سطح كار را به سرعت با پودر ذغال ، سیاه می كنند در نتیجه قسمتهای فرورفته، با شیارهای سیاه باقی می ماند.

وسایل و ابزار قلم زنی :
الف : انواع قلم ها
قلم پرداز- قلم نیم رو- قلم گرسواد- قلم گر سوم- قلم بادومی – و قلم های بدون آج مانند : قلم سنبه- قلم گیری- قلم نیم بر كلفت – قلم نیم رو- قلم یك تو – قلم دو تو – قلم بادومی – قلم  قلم ناخنی – قلم خوشه – قلم كف تخت مربع- قلم تخت مستطیل – قلم تیز بر مشبك كاری و  قلم تیزبر

ب: چكش قلم زنی

ج: پرگار

د: تسمه خط كشی

منبع:mehrdadb54.mihanblog.com

کالا ها و خدمات منتخب

    تازه های فرهنگ و هنر(شعر و ترانه، هنر و هنرمند، هنرهای دستی، تاریخ و تمدن، مناسبتها و...)

      ----------------        سیــاست و اقتصــاد با بیتوتــــه      ------------------

      ----------------        همچنین در بیتوته بخوانید       -----------------------