آشنایی با هنر ممقان دوزی
- مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی
ارزنده ترين صنعت دستي ممقان که در 42 کيلو متري شهرستان تبريز واقع شده،سوزندوزي است. اين هنرصنعت که توليدش در انحصار زنان و دختران خانه دار است و‌مواد اوليه ي مورد نيازش را فقط نخ ابريشم رنگين و پارچه ي دبيت و متقال تشکيل‌ميدهد، در ممقان سابقه ی چندان طولاني ندارد و در گذشته توليدات دست اندرکاران را بيشتر نوعي کلاه که داراي مصرف محلي بود تشکيل مي‌داد. ولي در حال حاضر از اين هنر‌علاوه بر کلاه براي تهيه ي زير ليواني، کمربند، کفش، جليقه و سالفت (نوعي روميزي که‌‌داراي ابعاد متفاوتي است و معمولا در وسط ميزهاي بزرگ گسترده ميشود)، استفاده به‌‌عمل مي‌آيد.
سوزندوزي ممقان يکي از شعب رو دوزي‌هاي ايراني است که طي آن زمينه ي اساسي پارچه‌‌را بخيه مي‌پوشاند و زمينه ي تازه يي از نقش و رنگ ايجاد ميشود.
تعداد سوزندوزان ممقان و حومه در حال حاضر حدود 700 خانوار يا 1680 نفر است که‌‌محصولات توليدي شان علاوه بر تامين نيازهاي محلي و خود مصرفي توسط سازمان صنايع‌‌دستي ايران خريداري و در فروشگاههاي وابسته به سازمان در نقاط مختلف کشور عرضه‌‌ميشود.
طرحهاي سوزن دوزان عموما ذهني و ملهم از برداشت‌ها و بنيشهاي شخصي هنرمندان از‌محيط طبيعت است و بيشتر شامل گل‌ها و بوته‌هاي تمثيلي ميشود. ابزار کار سوزندوزان را فقط يک سوزن چهار سانتي معمولي و يک انگشتانه خياطي تشکيل‌ميدهد و با کمک همين وسايل ساده است که بديع‌ترين نقوش را بر پارچه مي‌نشانند و‌محصولاتي ظريف و مصرفي که از جنبه هاي قوي هنري نيز برخوردار هست توليد مي‌کنند.
براي شروع به کار سوزندوزي، ابتدا با توجه به ضخامتي که نقش مي‌بايست داشته باشد نخ‌‌ويسکوزيااستات را به صورت 15-6 يا 30 لاکلاف نموده و به هم مي‌تابند. سپس از يک برگ‌روزنامه شکل مورد نظ‌ر محصولاتي را که مصمم به توليد آن هستند بريده و به همين ترتيب اشکال مورد نظ‌ر را از دبيت و متقال مشکي نيز بريده و آنها را در طرفين لايه ي روزنامه‌‌يي قرار مي‌دهند (به اين ترتيب که يک طرف روزنامه را دبيت و سوي ديگر آن را متقال‌بپوشاند) لازم به توضيح است که روزنامه و متقال (که اصطلاحا لايه ناميده ميشود) بايد‌داراي اندازه يي همسان و اندازه ي دبيت از طرفين حدود دو سانتي متر بيشتر باشد.
بعد از قرار دادن لايه و رويه در طرفين روزنامه آنها را به يکديگر کوک زده و لبه ي اضافي‌‌پارچه را به داخل برگردانده و به لايه ي روزنامه يي ميدوزند.
سوزندوزان معمولا سوزن را در دست راست گرفته و با دست چپ پارچه را ثابت‌‌نگاهداشته و ابتدا نقش زنجيره را به شيوه ي گلدوزي در پنج ميلي متري لبه ي کار‌ميدوزند. نحوه ي زنجيره دوزي به اين ترتيب است که ابتدا سوزن را از زير به داخل پارچه‌‌فرو برده و آن را کاملا از پارچه بيرون مي‌کشند تا گره ي ته نخ به پارچه متصل شود. سپس‌سوزن را از رو به داخل پارچه فرو برده و قبل از آنکه کاملا از زير کشيده شود و در دست‌‌در حالتي که نخ باقيمانده بر رويه ي کار حالت دايره يي کوچک را به خود گرفته سوزن را از‌زير به داخل پارچه فرو برده و پس از عبور دادن از داخل دايره آن را مي‌کشند تا نخ سفت‌شود. سپس دوباره با فاصله يي معين سوزن را از رو به داخل پارچه فرو برده، ايجاد دايره‌نموده و عمل را تکرار مي‌نمايند تا دوخت زنجيره به پايان برسد (درست مثل کاري که در‌گلدوزي معمولي انجام ميشود) بعد از انجام اين مرحله، قسمت مياني کار به شکل پيش‌گفته زنجيره دوزي ميشود.
در شرايط‌ي که کار شکلي دايره مانند داشته باشند مانند دوخت زير استکاني يا کف کلاه، بعد از زنجيره دوزي قسمت وسط به وسيله ي نخ هايي که از مرکز دايره به محيط آن وصل‌ميشود دايره را به هشت قسمت تقسيم نموده و با کوک هايي نقاط تماس قط‌رها را با محيط‌دايره دو به دو به يکديگر وصل مي‌کنند تا شکل ستاره يي هشت پر بر روي کار بنشيند و به‌‌اين مرحله از کار اصطلاحا آي چک ماخ (ماه کشيدن) مي‌گويند.
سپس پيرامون کار را با روش دندان موشي که تقريبا شبيه زيگزاگ است و در اصطلاح‌محلي دکمه قراقي ناميده ميشود دوخته و آنگاه اطراف مرکز دايره را که گوبک (ناف) نام‌دارد با رنگ دلخواه زنجيره دوزي مي‌نمايند.
و در مرحله ي بعد، پرههاي ستاره به روش دو کوک بلند و تقريبا شبيه عدد 7 دوخته ميشود و در پايان با استفاده از دندان موشي‌هاي بلند، شبيه آنچه در لبه کار انجام شده، محصول‌تکميل و آماده ي مصرف ميشود.
در شرايط‌ي که توليد محصولاتي به اشکالي ديگر مورد نظ‌ر باشد کماکان برش رويه، لايه و‌آستر به شيوه ي قبلي انجام و پس از آن با ابريشم درشت تاب حاشيه يي به فاصله ي 5ميلي متري لبه ي کار، دوخته ميشود. حاشيه دوزي که آن را سوچک ماخ (سو کشيدن يا‌حاشيه کشيدن) مي‌گويند به اين ترتيب است که دو يا سه رديف نخ درشت تاب را بر روي‌‌پارچه قرار داده و به وسيله ي بخيههاي بسيار ريزي که همرنگ نخ اصلي است آن را به رويه ميدوزند.
آنگاه به فاصله ي کمي از حاشيه، مجددا به روش قبلي، چند رديف ابريشم درشت تاب را بر‌روي کار دوخته و آن را جوت لماخ (جفت کردن) مي‌نامند سپس در فاصله ي چند سانتي‌متري جوت لماخ حاشيه ي ديگري را که آق ير آچماق ناميده ميشود بر روي کار ميدوزند.
بعد از طي اين مراحل، فاصله ي بين سوچک ماخ و جوت لماخ با بخيههاي درشت به شکل‌عدد 7 پر شده و محل تلاقي بخيهها با يکديگر زنجيره دوزي ميشود.
آنگاه نقش بوته جقه به روش زنجيره يي در وسط کار ايجاد ميگردد.
شاميل لخ عبارت از يک رديف دوخت زنجيره به موازات ديواره ي بوته و در قسمت داخلي‌آن است که با نخي به رنگ ديگر انجام ميشود. و پس از آن داخل بوته جقه بخيه دوزي‌‌ضربدري ميشود. که در اصطلاح محلي اين قسمت از کار گل لاماخ نام دارد.
منبع: irandeserts.com
عکس: کارهای هنری شهین پزشکی
