رستگاری چیست و راه های رسیدن به رستگاری

مجموعه: متفرقه دینی

رستگاری چیست و راه های رسیدن به رستگاری

آشنایی با رستگاری و عوامل آن:

رستگاری چیست؟

قرآن شریف از رستگارى به « فلاح » تعبیر می کند. واژه فلاح یا رستگارى به معناى رهایی و خلاصی از گرفتاری ها، رنج ها و موانع و رسیدن به هدف و مطلوب است.

انسان در راه رسیدن به هدف و مقصود خود، پیوسته با موانع و گرفتاری ها روبرو و درگیر بوده و با تلاش و مجاهده می تواند گرفتاری ها یا موانع را کنار زده و به هدف خود نایل شود. وقتى به هدف رسید می گویند رَست یا رها شد یا در اصطلاح رستگار شد. رستگاری همان سعادت واقعی و اخروی هست که در دین اسلام که به عنوان کاملترین و جامع ترین دین الهی است به این موضوع پرداخته است.

راه رستگاری کدام است؟

در بعضى آیات رستگارى به عنوان نتیجه عبادات و غایت کارهاى شایسته انسان مطرح شده است: و اذکروا الله کثیرا لعلّکم تُفلحون خدا را زیاد یاد کنید تا به رستگاری برسید.

شرط لازم برای رستگاری به کمک قرآن

انسان با هدفی والا خلق شده است و هرگز نباید فکر کند که آمدن او به این دنیا بیهوده بوده است. برای این که زندگی هر انسانی در مسیر رستگاری قرار بگیرد نیازمند راهنمای قدرتمندی همچون قرآن هستیم منظور از راهنمایی گرفتن از قرآن فقط این نیست که از کجا شروع کنیم و راه درست کدام است بلکه این کتاب دست ما را خواهد گرفت و ما را به مقصد خواهد رساند.

در قرآن حدود 40 بار از واژه فلاح (رستگاری) سخن گفته شده و در ضمن آیات مربوط از صفات و علائم رستگاران و سعادتمندان واقعی و اخروی سخن رانده است که البته رستگاری از هر دو بعدش هم دنیوی و هم اخروی مدنظر بوده و از آنجا که حیات اخروی جاودانی و ابدی است از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد.

قرآن رستگاری اخروی را از آن راستگویان می داند. صدق به هر اندازه اى که در وجود آدمى برقرار و ثابت گردد، به همان مقدار براى او تزکیه و نجات می آورد؛ چرا که مؤمنان، اگر به خاطر صداقتشان، مشكلاتى را در دنيا تحمل كنند، اين راستى در آخرت براى آنان كارساز است. تنها صادقان نفع می برند، نه مدعيان، شعاردهندگان و رياكاران.

هدایت قرآن چگونه است ؟

هدایت قرآن به دو دسته تقسیم می شود :

هدایت عام با استفاده از دستوراتی که برای راهنمایی مردم آمده است.

هدایت خاص که همان رسانیدن انسان به مقام رستگاری است.

اما هر کسی نمی تواند از قرآن برای نجات یافتن استفاده کند بلکه شرط لازم برای آن که بتوانیم از قرآن برای تجات و رستگاری استفاده کنیم رسیدن به مرحله تقواست. خداوند در آیات 2 تا 5 سوره بقره می فرماید:

«ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ ۛ فِيهِ ۛ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ»

«آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد و مایه هدایت پرهیزکاران است.»

«الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ»

«(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [=آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌] ایمان می آورند و نماز را برپا می دارند و از تمام نعمت ها و مواهبی که به آنان روزی داده ایم انفاق می کنند.»

«وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ»

«و آنان که به آنچه بر تو نازل شده و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده ایمان می آورند و به رستاخیز یقین دارند.»

«أُولَٰئِكَ عَلَىٰ هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ ۖ وَ أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»

«آنان بر طریق هدایت پروردگارشان اند و آنان رستگاران اند.»

رستگاری به چه معناست

عوامل رستگارى در قرآن‏:

اما عواملى که انسان را به رستگارى می رساند و سعادتمند ابدى می کند عبارتند از :

1 - ایمان :

خداوند در سوره مؤمنون می فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ» یعنى مؤمنان رستگار شدند. مؤمنان یعنى تصدیق کنندگان به خدا و یگانگى او و پیغمبران او و آنچه نبى خاتم (ص) آورده است. رستگارى حقیقى بسته به ایمان حقیقى و مقید به تمام شرایط است که در آیات بعد به صورت واضح و روشن ذکر می فرماید.

ایمان به معناى اذعان و تصدیق به چیزى و التزام به لوازم آن است مثلاً ایمان به خدا در قرآن به معناى تصدیق به یگانگى او و پیغمبرانش و تصدیق به روز جزا و بازگشت به سوى او و تصدیق به هر حکمى است که فرستادگان او آورده اند.

البته لازمه ایمان عمل صالح است. ایمان به خدا و پیامبر و ایمان به کتاب هاى پیشین و روز رستاخیز و آخرت مایه سعادت اخروى مى باشند. «در قرآن هر جا که صفات مؤمنان را می شمارد به دنبال ایمان، عمل صالح را ذکر می فرماید یعنى این دو و با هم موجب خوشبختى انسان است.»

2 - نماز :

از عوامل بسیار مهم رسیدن به سعادت اخروى نماز می باشد خدا می فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِینَ هُمْ فِى صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ؛ مؤمنان رستگار شدند، کسانى که در نمازشان خشوع دارند.»

همچنین در سوره حج آمده «یَأَایّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ ارْکَعُواْ وَ اسْجُدُواْ وَ اعْبُدُواْ رَبَّکُمْ وَ افْعَلُواْ الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» اى کسانى که ایمان آورده اید رکوع کنید و سجود به جا آورید و پروردگارتان را عبادت کنید و کار نیک انجام دهید، شاید رستگار شوید. در این آیه رکوع و سجود توصیه شده که دو رکن مهم نمازند و در پایان وعده رستگارى داده شده است.

3 - یاد خدا :

در بعضى آیات رستگارى به عنوان نتیجه عبادات و غایت کارهاى شایسته انسان مطرح شده است: و اذکروا الله کثیرا لعلّکم تُفلحون خدا را زیاد یاد کنید تا به رستگاری برسید.

آشنایی با عوامل رستگاری

4 - عمل خیر :

انجام عمل خیر و نیکى هاى فراوان از عوامل دیگر سعادت ابدى انسان می باشد. «وَالْوَزْنُ یَوْمئذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَ زِینُهُ فَأُوْلَئکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ وزن کردن اعمال و سنجش ارزش آنها در آن روز، حق است. کسانى که میزان هاى (عملِ) آنها سنگین است، همان رستگارانند.» در سوره حج می فرماید: «...وَ افْعَلُواْ الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ کار نیک انجام دهید شاید رستگار شوید. از این آیه بدست می آید هر چه اعمال خیر و نیک انجام دهیم در مسیر رسیدن به سعادت قدم بر می داریم.

5 - تزکیه نفس و خودسازی :

عامل دیگرى که انسان را به زندگى سعادتمند رهنمون می شود تزکیه نفس است. «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا؛ یقینا هر کس تزکیه نفس نمود و پاک شد، به رستگارى رسیده است؛» خداوند در سوره شمس پس از اینکه هفت بار به آفریده هاى بزرگ و مهم (مثل خورشید، ماه و...) قسم یاد نموده می فرماید (قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا) به یقین سعادتمند شد کسى که نفس خود را از آلودگی ها (گناهان) زدود و پاک کرد و این نشانگر اهمیت پیراستن جسم و جان از ناپاکی ها است که در نتیجه آن رستگارى و خوشبختى نصیب آدمى می شود.

آنگاه که انسان نفس خود را پاکیزه کرد و آن را از صفات حیوانى مبرّا نمود آنچه خیر و مایه رستگارى اوست از جانب خدا به وى الهام می گردد.

6 - تقوا :

ایجاد تقوای درونی در انسان به معنی داشتن قدرت کنترل در برابر گناهان و خطوط قرمزی است که خداوند تعیین کرده است. هر انسانی در طول زندگی خود سه نوع رابطه را تجربه می کند؛

رابطه با خویشتن که بر اساس تقوا و کنترل درونی است و به چنین فردی «متقی» گفته می شود. این گروه در سوره بقره معرفی شده اند.

رابطه با خداوند که بر اساس تسلیم است و از این جهت به او «مسلم» گفته می شود. خداوند در سوره نمل این گروه را معرفی می کند.

رابطه با مردم که بر اساس احسان و نیکی است و از این جهت بدان «محسن» گفته می شود. محسنین در سوره لقمان معرفی شده اند.

خداوند در آیات متعددى بعد از بیان صفت تقوا به رستگارى و سعادتمندى بشارت داده است. در سوره مائده آمده: «قُل لَّا یَسْتَوِى الْخَبِیثُ...فَاتَّقُواْ اللَّه اولى الالباب لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ بگو هیچ گاه ناپاک و پاک مساوى نیستند... از مخالفت خدا بپرهیزید اى خردمندان، شاید رستگار شوید.»

زمانى که انسان از هوا و هوس پیروى نکند و نفس خود را از آلودگى به معاصى حفظ کند در زندگى ابدی اش سعادت خواهد بود. همچنین از طرح تقوا به عنوان عامل مهم رستگارى در چندین آیه در قرآن به اهمیت این ویژگى در زندگى انسان پى می بریم.

7 - دین داری :

دین می تواند هم در دنیا و هم در آخرت برای انسان سعادت و رستگاری را به ارمغان بیاورد. از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است:

«صَیِّرِ الدِّینَ جُنَّهَ حَیَاتِکَ وَ التَّقْوَى عُدَّهَ وَفَاتِکَ»

دین داری را زره و سپری برای زندگی، و تقوا را توشه‌ای برای آخرت خود قرار بده».

8 - ولایت :

هرچند کسی که دل به خدا داده و مطیع او باشد، ولایت پذیر نیز هست؛ اما هستند کسانی که اولی را پذیرفته و دومی را نه، باید بدانند که بر اساس دلایل و شواهد فراوان قرآنی و روایی مطیع خدا بودن منهای ولایت ارزشی نخواهد داشت؛ زیرا مصداق «نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَکْفُرُ بِبَعْضٍ» خواهند شد و از این رو به مسئله ی ولایت پرداخته شده که مسئله ی عقیدتی مهم و روشن کننده ی راه سعادت است.

امیرالمؤمنین (ع) می فرمایند: «بِنَا یَفُوزُ مَنْ فَازَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ؛ در قیامت هر کسی که به رستگاری برسد، از ناحیه ی ما رسیده است.» تنها سرخوش زیستن در دنیا را نمی شود رستگاری نامید. 

9 - زکات :

یکى دیگر از عوامل مهم پیروزى و ظفرمندى در دنیا و آخرت مسأله زکات است. که شامل زکات شرعى، انفاق مال و صدقه و زکات فطره می باشد.

در سوره مؤمنون هم زکات دادن از عوامل رستگارى به شمار آمده است. «وَ الَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَوةِ فَعِلُونَ» در اینجا اداء زکات و مداومت بر آن که جنبه اجتماعى و مالى دارد از صفات مؤمنان و رستگاران بیان شده است.

یکی از عوامل رستگاری تزکیه نفس است

10 - نیکو کاری :

خداوند در قرآن کریم می فرماید: خدا را عبادت کنید و کار خوب انجام دهید تا رستگار شوید.

11 - جهاد :

در چندین آیه بعد از بیان جهاد در راه خدا یا با جان و یا با مال وعده رستگارى داده شده است. «...وَجَاهدُواْ فِى سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» یعنى و جهاد کنید در راه خدا شاید که رستگار شوید. در سوره توبه مى‏فرماید: «لَکِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ ءَامَنُواْ مَعَهُ جَاهَدُواْ بِأَمْوَ لِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ وَأُوْلَئکَ لَهُمُ الْخَیْرَ تُ وَأُوْلَئکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» ولى پیامبر و کسانى که با او ایمان آوردند با اموال و جانهایشان جهاد کردند؛ و همه نیکی ها براى آنهاست؛ و آنها همان رستگارانند.

12 - وفاى به عهد :

در سوره مؤمنون از جمله هفت صفتى که براى مؤمنان رستگار شمرده است وفاى به عهد و پیمان است. «وَ الَّذِینَ هُمْ لاماناتهم وَ عَهْدِهِمْ رَ عُونَ؛ آنها که رعایت امانت و عهد می کنند». افراد یک جامعه اگر پایبند به عهد و پیمان باشند و امانتدارى از ویژگی هاى آنها محسوب شود خیلى از مشکلات امروز حل می گردد از جمله یکى از آن امانات همین مسئولیت هایى است که به افراد واگذار می شود

از نظر قرآن یک پله از پله هاى رسیدن به سعادتمندى، همان وفاى به عهد و امانت است.

13 - استفاده از «وسیله» براى تقرب به خدا :

خداوند در سوره مائده می فرماید: «یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُواْ فِى سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» اى کسانى که ایمان آورده اید از مخالفت خدا بپرهیزید و وسیله اى براى تقرب به او بجوئید؛ و در راه خدا جهاد کنید، باشد که رستگار شوید. حقیقت وسیله به درگاه خدا، مراعات راه خداست به این که اولاً به احکام او علم پیدا کنى و در ثانى به بندگى او بپردازى و ثالثاً در جستجوى مکارم و عمل به مستحبات شریعت باشى.

14 - امر به معروف و نهى از منکر :

کسانی که امر به معروف و نهی از منکر می کنند رستگارند. خداوند در سوره آل عمران می فرماید: «وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَأُوْلَکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» یعنى باید از میان شما، جمعى دعوت به نیکى و امر به معروف و نهى از منکر کنند و آنها همان رستگارانند. از این آیه مستفاد می شود که امر به معروف و نهى از منکر به طور مستقل به سعادت انسان منتهى می شود. البته این کار شرایطى دارد که با وجود آن شرایط بر فرد واجب می شود که امر به معروف کند و نهى از منکر نماید.

15 - صبر و سفارش به آن :

در سوره آل عمران می خوانیم: «یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» اى کسانى که ایمان آورده اید (در برابر مشکلات و هوسها) استقامت کنید؛ و در برابر دشمنان (نیز) پایدار باشید و از مرزهاى خود، مراقبت کنید و از خدا بترسید، باشد که رستگار شوید. چنانچه مشاهده می شود در این آیه فرموده که اى اهل ایمان در کار دین صبر کنید و یکدیگر را به صبر و مقاومت سفارش کنید و مهیا و مراقب کار دشمن بوده و خدا ترس باشید شاید که رستگار شوید. همه دستورات در آیه مذکور به طور مطلق آمده و معناى عام را در بر دارد.

16 - توبه : 

در سوره قصص می فرماید: «فَأَمَّا مَن تَابَ وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَالِحًا فَعَسَى‏ أَن یَکُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ» یعنى اما کسى که توبه کند، و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد امید است از رستگاران باشد. پس توبه و انابه از گناهان گذشته و قرار گرفتن در زیر چتر حمایت الهى و اطاعت از اوامر خداوند متعال گام مهمى در رسیدن به هدف متعالى انسانى یعنى سعادت دنیوى و اخروى می باشد؛ زیرا در آیات مختلفى از تواب بودن و توبه پذیر بودن خداوند سخن به میان آمده است.

خلاصه اینکه از نظر قرآن عواملى که در این مقاله مورد بررسى قرار گرفت پله هاى اصلى ارتقاء به جایگاه ظفرمندى و سعادت و قرار گرفتن در جوار رحمت الهى که کمال پیروزى و رستگارى است می باشد.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته