آداب سجده در نماز چیست؟

مجموعه: اصول و فروع دین

آداب سجده در نماز چیست ؟

آداب سجده رکنی اساسی در نماز چیست؟

سجده چیست؟

سَجده عملی عبادی به معنای نهادن پیشانی بر زمین به نشانه خضوع فرد در مقابل خدا است که در فرهنگ اسلامی از برترین عبادات به شمار آمده است. بر مسلمانان واجب است در نمازهای روزانه، در هر رکعت دو بار سجده کنند.

در فقه شیعه سجده در نماز تنها بر زمین و روییدنی های آن صحیح است؛ ولی اهل سنت سجده بر فرش و مانند آن را نیز جایز شمرده اند. به باور همه مسلمانان سجده برای غیر خدا حرام است.

امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «سوگند به خدا، کسی که حقیقت سجده را در عبادات خود بیاورد، هرگز دچار خسران نخواهد شد.» حال این سئوال مطرح می شود که حقیقت سجده چیست؟

«سجده» در ظاهر وقتی انجام می شود که شخص بر زمین بیفتد و همه ی اشیا و افراد دور و بر خود را از جلو چشمش دور کند. در باطن نیز حقیقت سجده حاصل نمی شود مگر با فاصله گرفتن قلب و روح و خواست از آنچه غیر خداست و رو آوردن تمام به مقام عبودیت در مقابل خداوند، که در نهایت به مقام «فناء» منجر خواهد شد که برترین مقام کمالی برای انسان است.

سجده برای غیر خداوند حرام است؛ خواه برای معصومان باشد یا غیر ایشان. البته سجده نزد قبر معصومان برای خدا به قصد شکرگزاری بر توفیق یافتن به زیارت قبر ایشان جایز است.

در روایات آمده است که سجده برترین اعمال بدن است و از سایر عبادات در نورانی کردن شخص، موثرتر.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «نورانیت را در گریه و سجود یافتم.»

و روایت شده که نزدیک ترین حالات بنده به خداوند، حال سجده است؛ بخصوص اگر گرسنه باشد و سجده را با گریه همراه کند.

حضرت امام سجاد علیه السلام نیز سجده هایی بسیار طولانی داشت.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «هرگاه حضرت علی بن الحسین علیه السلام به نماز می ایستاد، رنگش تغییر می کرد، و هر گاه به سجده می رفت، سر بلند نمی کرد تا وقتی عرق از سر و رویش می بارید.»

و در روایتی دیگر فرمودند: «حضرت علی ابن الحسین علیه السلام بسیار گریه می کرد و یکبار که در کوه «جبان» (در اطراف مدینه) به سجده رفته بود، پس از اینکه سر از سجده برداشت، محل سجده اش گویا در آب فرو رفته بود.»

در هنگام سجده انگشتان دست را به هم چسبانده و رو به قبله قرار بدهید.

مستحبات سجده چیست ؟

سجده که از واجبات نماز است، دارای اجزا و شرایط واجب و مستحب است؛ از جمله مواردی که از مستحبات سجده هستند، عبارتند از:

1. براى رفتن به سجده و بعد هر سجده، در زمانی که بدن آرام شد «اللّٰه أکبر» بگوید.

2. مرد هنگام سجده رفتن، اول دست ها و زن، اول زانوها را به زمین بگذارد.

3. بینى را به مهر یا چیزى که سجده بر آن صحیح است بگذارد.

4. نگاه به دو پَرّه بینی هنگام سجده

5. در حال سجده، انگشتانِ دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد، به طورى که سر آنها رو به قبله باشد.

6. در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و صلوات بفرستد. از جمله دعاهاى مناسب در سجده این است: «یٰا خَیْرَ الْمَسْؤولیٖنَ وَیٰا خَیْرَ الْمُعْطیٖنَ ارْزُقْنىٖ وَارْزُقْ عیٰالىٖ مِنْ فَضْلِکَ فَانَّکَ ذُوالْفَضْلِ العَظیٖمِ».

7. بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد. (نشستن به گونه تورّک)

8.  بین دو سجده زمانی که بدن آرامش داشت، ذکر «اسْتَغْفِرُ اللّٰهَ رَبِّی وَ اتُوبُ الَیْهِ» بگوید.

9. سجده را طولانی کند، با تکرار ذکر سجده و ختم آن به عدد فرد، همچون سه، پنج و هفت و گفتن ذکر صلوات.

10. در موقع نشستن دستها را روى رانها بگذارد.

11. در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمین بردارد.

12. مردها آرنجها و شکم را به زمین نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شکم را بر زمین بگذارند و اعضاى بدن را به یکدیگر بچسبانند.

واجبات سجده :

1. گذاشتن هفت عضو از بدن بر زمین.

2. ذکر. ذکر واجب در سجده عبارت است از یک بار گفتن «سُبْحَانَ رَبِّیَ الاَعْلی وَ بِحَمْدِهِ» یا سه بار گفتن «سُبْحَانَ اللهِ»، و اگر به جای آن ذکرهای دیگر، مانند «اَلْحَمْدُ لِلّهِ»، «اَللهُ اَکْبَرُ» و غیر آن به همان مقدار بگوید کافی است.

3. آرامش بدن در حال ذکر سجده.

• در حال سجود هنگامی که ذکر واجب را می گوید، باید بدن آرام باشد، بلکه حتی در هنگامی که ذکری را به قصد استحباب آن در سجود می گوید، مانند تکرار «سُبْحَانَ رَبِّیَ الاَعْلی وَ بِحَمْدِهِ» و امثال آن، احتیاط واجب آن است که بدن را آرام نگهدارد.

• کسی که می داند آرام بودن بدن در حال ذکر سجود واجب است:

اگر پیش از آن که پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد ذکر بگوید.

– عمداً باشد: نمازش باطل است.

– سهواً باشد:

* در حال سجده متوجه شود: باید دوباره در حال آرامش بدن، ذکر را بگوید.

* بعد از آن که سر از سجده برداشت متوجه شود: نمازش صحیح است.

• پیش از تمام شدن ذکر، سر از سجده بردارد

– عمداً باشد: نمازش باطل است.

– سهواً باشد: نمازش صحیح است.

• اگر بر روی تشک و امثال آن سجده کند که بدن در اول آرام نیست و بعد آرام می گیرد، اشکال ندارد.

4. بر زمین بودن هفت عضو در هنگام ذکر.

5. سر برداشتن و نشستن و آرامش بین دو سجده.

6. مساوی بودن جاهای سجده، مگر به اندازه ی چهار انگشت بسته.

7. پاک بودن جایی که پیشانی را بر آن می گذارد.

8. حایل نبودن چیزی بین پیشانی و آنچه بر آن سجده می کند.

9. گذاشتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است.

10. نشستن بعد از سجده ی دوم در رکعت هایی که تشهد ندارد بنابر احتیاط واجب.

مکروهات سجده :

اما بعضى از امور که در سجده مکروه است، عبارت است از: 

1. خواندن قرآن در سجده.

2. فوت کردن جاى سجده، براى برطرف کردن گرد و غبار آن و اگر در اثر فوت کردن آنجا، دو حرف از دهان بیرون آید، نماز باطل است.

غير از اينها مكروهات ديگرى هم در كتاب هاى مفصل گفته شده است.

قرار دادن دست ها روی پا بعد از بلند شدن از سجده

دیگر آداب سجده :

پيامبر خدا (ص) : سجده بر هفت استخوان است : پيشانى، دو دست، دو زانو، دوانگشت شست پا و بينیت را نيز بر خاك مى  نهى. (مستحب است که بينی را نيز بر خاک بگذاری)

- محمد بن مسلم : امام صادق (ع) را ديدم هنگام سجده كردن، دستانش را پيش از زانوانش بر زمين مى  نهاد و هنگام برخاستن، زانوانش را پيش از دستانش بلند مى  كرد.

- امام صادق (ع) : على صلوات الله عليه هنگام سجود، سينه و شكمش را بالاى زمين نگه مى  داشت، همانگونه كه شتر لاغر و باريک ميان سينه اش را بالا مى  گیرد.

- زن هنگام سجده، ساعدهاى دستش را (بر زمين) قرار می دهد.

- شايسته است نمازگزار پيشانيش را بر زمين بنهد و صورتش را به خاک بمالد، كه اين كوچكى كردن براى خداى عز وجل و بزرگداشت اوست.

- هرگاه بنده سجده كند و آن را طول دهد، ابليس فرياد بر مى  آورد : اى واى ! او اطاعت كرد و من سرپيچى، او سجده كرد و من خوددارى.

- امام كاظم (ع) در نامه اى به يكى از يارانش نوشت: هنگام نماز، سجده را طول بده.  

در حال سجده، انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد، به طورى كه سر آنها رو به قبله باشد. در سجده دعا كند واز خدا حاجت بخواهد. بعد از سجده نيز بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد.

چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است :

چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است: 1. زمین. 2. آنچه از زمین می روید.

به سه شرط: 1. خوردنی نباشد 2. پوشیدنی نباشد 3. معدنی نباشد.

سجده بر مواد معدنی مانند طلا و نقره و قیر صحیح نیست و بیشتر مراجع تقلید سجده بر سنگهای معدنی مانند عقیق و فیروزه را نیز صحیح نمی دانند. اما در حال ضرورت می توان بر لباس کتان یا پنبه ای سجده کرد و در صورت نبود آن بر هر نوع لباسی، و در صورت نبود آنها در اینکه باید بر پشت دست سجده کرد یا مواد معدنی مانند عقیق، اختلاف نظر وجود دارد.

اهل سنت سجده بر فرش، زیلو و آنچه نجس نباشد را هم جایز می دانند. وهابیون سجده شیعیان بر مُهر یا تربت را به بهانه هایی مانند شرک، پرستش قبر، تبرک، یا بدعت مورد هجمه قرار داده و در مکانهایی مانند مسجد الحرام و مسجد النبی با آن برخورد تندی می کنند.

جای پیشانی نمازگزار باید از جای ایستادن او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پایین تر نباشد. سجده گاه باید استقرار داشته و تکان نخورد؛ بدین معنا که پیشانی روی آن قرار گرفته و ثبات پیدا کند. بنابر این، سجده بر گِل صحیح نیست.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته