موتابی، هنر در حال نابودی و فراموشی

مجموعه: فرش و گلیم

چرخ دستی هنر موتابی 

«موتابی» هنر مردمان قدیم بفروئیه‌ی میبد 

عشایر از محصولات تولید شده موتابی مایحتاج زندگی خود اعم از سیاه چادر عشایر، برپایی چادر، جهاز شترها، مهار کردن دام ها و ... را تولید و استفاده می کنند.

موتابی هنر بافت توسط چرخ دستی است

مراحل موتابی

موهای بز مورد استفاده در این هنر به دو قسمت موهای سفید و موهای سیاه تقسیم‌ می شود که موهای سیاه توسط تخته های که به آن تخته زیکا می گویند، حلاجی می شود.

سپس موهای حلاجی شده به صورت فیتیله ای پیچیده می شوند و داخل کیسه ای به نام حمبونه قرار داده می شوند.

مرحله ی بعدی نوبت موتاب است که نخ های بز را بریسد. او برای ریسیدن موهای بز، کمربندی به کمر خود و چرخ می بندد و با کشیدن این طناب، موهای بز را می ریسد. 

دستگاه مو تابی بسیار پیچیده است که شامل آهک مو، زرنیخ، چرخ آسیاب، میل سرکج، نخ گیر، تخته دوک و تخته زیکا می باشد.

در نهایت وقتی موهای بز، به این روش، ریسیده شد به عشایر فروخته می شود و عشایر با این نخ ها که بسیار مستحکم و مقاوم هستند واز ویژگی های فوق العاده ای برخوردار هستند وسایل مختلفی تولید می کنند. مهم ترین وسیله ای که با این نخ ها تولید می شود سیاه چادر عشایر است.

مراحل انجام هنر موتابی

موتابی چیست؟

موتابی هنری به مانند ریسندگی است با این تفاوت که در ریسندگی فقط از دوک استفاده می شود اما دستگاه موتابی، بسیار پیچیده تر است. از دیگر تفاوت های آن ها می توان به جنس نخ آن ها اشاره کرد. نخ ریسندگی از جنس پنبه اما نخ موتابی از موی بز می باشد. 

همچنین، محصولات ریسندگی متفاوت تر از موتابی هستند. در واقع عشایر برای بافت چادرهای خود از این روش استفاده می کنند. موی بزی که در این چادرها به کار می رود از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است.

مهم ترین ویژگی آن ها این است که در گرمای تابستان، منبسط می شوند و منبسط شدن بافت چادرها سبب خنک شدن فضای داخلی چادر می شود. همچنین به هنگام بارندگی و رسیدن آب به بافت چادرها، این بافت ها منقبض می شوند و از ورود آب به داخل چادر، جلوگیری می کند.

تاریخچه هنر موتابی 

تاریخچه هنر موتابی

موتابی که یک هنر سنتی بافت چادر با استفاده از موی بز است از هنرهای قدیمی و دیرینه است که از گذشته تا به امروز، بدون کوچکترین تغییری باقی مانده است. البته تاریخ دقیقی از زمان پیدایش این هنر زیبای عشایر وجود ندارد ولی قدمت آن به منطقه ی بفروئیه ی میبد برمی گردد و مردم میبد، قرن ها است که این هنر را حفظ کرده اند. 

در گذشته هر منطقه و روستای شهر میبد به یک شغلی مشغول بودند. به عنوان مثال روستای بشنیغان به زیلو بافی، فیروزآباد به کرسی بافی، میبد پایین به باغداری و صیفی کاری، میبد بالا به سفالگری و بفروئیه به موتابی مشغول بودند.

از آنجایی که مردم بفروئیه در این زمینه بسیار ماهر بودند و نوعی شغل اختصاصی آن ها بشمار می رفت درآمد زیادی از آن به دست می آوردند و شغل اصلی اهالی این منطقه محسوب می شد. متاسفانه این هنر قدیمی در حال انقراض است به همین دلیل زنان عشایر برای بافت چادرهای عشایر به اشتی ریسی، روی آورده اند.

البته این نکته را باید یادآوری کنیم که موتابی یکی از مهم ترین محصولات صادراتی عشایر می باشند چرا که عشایر پاکستانی و بسیاری از کشورهای عربی، مهم ترین خریداران این کالای قدیمی هستند.

نحوه انجام هنر موتابی 

ادامه ی یافتن موتابی توسط یک نفر

متاسفانه اکثر استادکاران و صنعتگران موتابی از دنیا رفته اند و به دلیل اینکه فرزندان آن ها این هنر را یاد نگرفته و ادامه نداده اند در حال حاضر، فقط یک نفر در شهرستان میبد به این هنر می پردازد و این رشته ی هنری نیز مانند بسیاری از هنرهای دستی کهن ایرانی در حال منسوخ شدن است.

البته کنار گذاشتن این هنر دستی، دلایل خود را دارد که از جمله ی آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تنگی نفس یکی از مهم ترین مشکلات این هنر است که برای موتاب در حین حلاجی به وجود می آمد.

• سختی کار آن بسیار زیاد بود.

• برای موتابی مکان مناسب و خاصی وجود نداشت.

• هیچ بازاری در استان برای خرید و فروش این محصول وجود نداشت.

• نسل جدید هیچ علاقه ای برای یادگیری این هنر و یا ادامه دادنش را نداشتند.

• دستمزد کارگران این هنر نسبت به زحمتش بسیار پایین بود.

• دلالان و واسطه های زیادی در زمان خرید و فروش این هنر وجود داشتند که نمی گذاشتند. هنرمندان مزد زحمات خود را دریافت کنند.

تمام این عوامل دست به دست هم دادند تا این هنر قدیمی ایرانی در حال انقراض باشد.

هنرمندان موتابی

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر بیتوته