تزریق اشتباه، درد ماندگار: خطرات پنهان تزریق عضلانی

مجموعه: پیشگیری بهتر از درمان

تزریق اشتباه می‌تواند باعث آسیب دائمی به عصب ایجاد کند 

سوزن در مسیر اشتباه؛ عوارض خطرناک تزریق‌های نادرست

تزریق عضلانی (Intramuscular Injection یا IM) یکی از روش‌های رایج برای تجویز داروها، واکسن‌ها و سایر مواد درمانی است که اجازه می‌دهد دارو به سرعت وارد جریان خون شود. این تکنیک معمولاً برای داروهایی استفاده می‌شود که نیاز به جذب سریع دارند و نمی‌توان آن‌ها را به صورت خوراکی مصرف کرد. با این حال، اگر تزریق به درستی انجام نشود، می‌تواند منجر به عوارض جدی شود. در این مقاله، به بررسی خطرات تزریق عضلانی نادرست، علل آن‌ها، علائم، پیشگیری و مدیریت می‌پردازیم.

تزریق در محل نادرست منجر به فلج موقت یا دائم اندام می‌شود

تزریق عضلانی چیست؟

تزریق عضلانی شامل وارد کردن سوزن از طریق پوست و بافت زیرپوستی به عمق عضله است تا دارو مستقیماً به بافت عضلانی برسد. محل‌های رایج تزریق شامل عضله دلتوئید (بازوی بالایی)، عضله واستوس لترالیس (ران) و عضله گلوتئوس مدیوس (باسن) می‌شود. این روش برای واکسن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدالتهابی استفاده می‌شود. سرعت جذب در این روش پس از تزریق وریدی، سریع‌ترین است. با این حال، انتخاب محل نادرست، زاویه اشتباه سوزن یا عدم رعایت بهداشت می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.

خطرات و عوارض تزریق نادرست

تزریق عضلانی نادرست می‌تواند منجر به عوارض فوری یا تأخیری شود. برخی از شایع‌ترین خطرات عبارتند از:

1. درد و التهاب در محل تزریق

یکی از اولین علائم، درد شدید، تورم و قرمزی است. این عارضه اغلب به دلیل عمق نادرست سوزن یا انتخاب محل نامناسب رخ می‌دهد. در موارد شدید، ممکن است منجر به سوزش یا آسیب به پایانه‌های عصبی شود.

2. عفونت و آبسه

عدم رعایت اصول آسپتیک (بهداشت) می‌تواند باعث عفونت باکتریایی شود. آبسه عفونی یا غیرعفونی (به دلیل داروهای نامحلول مانند هیدروکورتیزون) شایع است و علائمی مانند گرما، درد و تورم ایجاد می‌کند. در موارد پیشرفته، نیاز به تخلیه جراحی وجود دارد.

3. آسیب عصبی

یکی از جدی‌ترین خطرات، آسیب به اعصاب مانند عصب سیاتیک است. این اتفاق اغلب در تزریق به باسن رخ می‌دهد و می‌تواند باعث درد تیز، بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا حتی فلج شود. مطالعات نشان می‌دهد که تکنیک نادرست می‌تواند منجر به فلج دائمی شود.

4. آسیب عروقی و هماتوم

تزریق به عروق خونی می‌تواند باعث خونریزی، هماتوم (تجمع خون) یا آمبولی چربی شود. این عارضه در موارد تزریق داروهای روغنی خطرناک‌تر است و ممکن است منجر به انسداد عروقی گردد.

5. نکروز بافتی (مرگ بافت)

تزریق داروهای ممنوعه مانند کلرید کلسیم می‌تواند باعث مرگ بافت شود. علائم شامل سختی اولیه و سپس نرم شدن محل مانند آبسه است.

6. نشت دارو و کاهش اثربخشی

اگر سوزن به عمق کافی نرسد، دارو به بافت چربی نشت می‌کند و اثربخشی آن کاهش می‌یابد.

7. شوک آنافیلاکتیک

واکنش آلرژیک شدید به دارو، که علائمی مانند تنگی نفس، افت فشار خون و کما دارد. این عارضه نیاز به درمان فوری دارد.

8. SIRVA (آسیب شانه مرتبط با تجویز واکسن)

این عارضه خاص زمانی رخ می‌دهد که واکسن بیش از حد بالا یا عمیق در عضله دلتوئید تزریق شود، منجر به التهاب، درد مزمن و محدودیت حرکت می‌گردد. SIRVA قابل پیشگیری است اما می‌تواند دائمی شود.

تزریق نادرست واکسن می‌تواند ایمنی کامل ایجاد نکند

علل شایع تزریق نادرست 

• انتخاب محل نامناسب: مانند تزریق نزدیک به اعصاب یا عروق.

• زاویه اشتباه سوزن: باید ۹۰ درجه باشد.

• طول سوزن نامناسب: بر اساس سن و توده عضلانی بیمار.

• عدم بررسی خون قبل از تزریق (آسپیراسیون).

• عدم آموزش کافی پرسنل پزشکی.

پیشگیری از خطرات

برای جلوگیری از عوارض، رعایت نکات زیر ضروری است:

• آموزش منظم پرسنل: بر روی تکنیک‌های استاندارد.

• انتخاب محل دقیق: بر اساس سن و نوع دارو.

• استفاده از سوزن مناسب: طول و قطر بر اساس بیمار.

• چرخش محل‌های تزریق: برای جلوگیری از بافت اسکار.

• رعایت بهداشت: استفاده از سوزن استریل و تمیز کردن محل.

• تست آلرژی: برای داروهای پرخطر مانند پنی‌سیلین.

جدول مقایسه محل‌های تزریق:  

اثرات طولانی‌مدت و مدیریت

عوارض می‌تواند منجر به درد مزمن، ضعف عضلانی، بافت اسکار و کاهش تحرک شود. مدیریت شامل نظارت علائم، جستجوی مراقبت پزشکی فوری، فیزیوتراپی و در موارد شدید، جراحی است. اگر تزریق نادرست به دلیل سهل‌انگاری پزشکی باشد، گزینه‌های حقوقی مانند شکایت برای غرامت وجود دارد.

آسیب به استخوان (مثل تزریق در نزدیکی لگن) ممکن است رخ دهد

سوالات متداول

1. تزریق عضلانی چیست و چرا استفاده می‌شود؟

تزریق عضلانی روشی است که دارو یا واکسن را مستقیماً به بافت عضلانی تزریق می‌کند تا به‌سرعت وارد جریان خون شود. این روش برای داروهایی که نیاز به اثر سریع دارند یا نمی‌توان به‌صورت خوراکی مصرف کرد، مانند واکسن‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها، استفاده می‌شود.

2. شایع‌ترین عوارض تزریق عضلانی نادرست چیست؟

عوارض شایع شامل درد شدید، تورم، قرمزی، عفونت، آسیب عصبی (مانند عصب سیاتیک)، نشت دارو، نکروز بافتی و در موارد نادر شوک آنافیلاکتیک است.

3. چگونه می‌توان از آسیب عصب سیاتیک در تزریق باسن جلوگیری کرد؟

تزریق باید در ربع بالایی خارجی عضله گلوتئوس انجام شود. استفاده از زاویه ۹۰ درجه و بررسی عدم وجود خون (آسپیراسیون) قبل از تزریق ضروری است.

4. چه زمانی باید پس از تزریق به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت مشاهده علائمی مانند درد شدید، تورم غیرعادی، بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن، خونریزی بیش از حد یا علائم آلرژی مانند تنگی نفس، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

5. چگونه می‌توان از عفونت در محل تزریق جلوگیری کرد؟

رعایت اصول آسپتیک، استفاده از سوزن استریل، تمیز کردن محل تزریق با الکل و چرخش محل‌های تزریق از عفونت جلوگیری می‌کند.

6. چرا تزریق در کودکان معمولاً در ران انجام می‌شود؟

عضله واستوس لترالیس در ران کودکان به دلیل توده عضلانی بزرگ و تعداد کمتر عروق خونی و اعصاب اصلی، ایمن‌تر است.

7. آیا شکستن سوزن در حین تزریق شایع است؟

خیر، این عارضه نادر است و معمولاً زمانی رخ می‌دهد که بیمار در حین تزریق حرکت کند. برای پیشگیری، بیمار باید ثابت نگه داشته شود و سوزن به‌طور کامل در پوست فرو نرود.

8. چه مدت پس از تزریق ممکن است عوارض ظاهر شوند؟

برخی عوارض مانند درد و تورم فوراً ظاهر می‌شوند، اما عوارضی مانند آسیب عصبی یا تشکیل بافت اسکار ممکن است روزها یا هفته‌ها بعد آشکار شوند.

نتیجه‌گیری

تزریق عضلانی نادرست می‌تواند عواقب جدی داشته باشد، اما با آموزش و رعایت پروتکل‌ها، قابل پیشگیری است. بیماران باید علائم را جدی بگیرند و پرسنل پزشکی مسئولیت‌پذیر باشند. 

گردآوری:بخش سلامت بیتوته