در چه مواردی گفتن اذان یا اقامه برای نمازگزار ساقط می شود؟

مجموعه: احکام دینی

نماز خواندن هم مثل دیگر واجبات دینی دارای بخش ها و مراحل مختلفی است

 

نماز یکی از ارکانی است که دین اسلام بر روی آن بنا شده است، خداوند متعال می فرماید:(  إِنَّ الصَّلَاةَ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَوْقُوتًا)، همانا نماز در وقت های معین بر مؤمنان واجب گشته است.

نماز خواندن هم مثل دیگر واجبات دینی دارای بخش ها و مراحل مختلفی است که بایستی به خوبی ادا شوند. در این بین اذان و اقامه بعنوان نخستین مراحل نماز از اهمیت بالایی بر خوردار هستند.

مسلمانان برای اینکه نماز بخوانند بایستی اذان و وقت آن را بدانند. این یعنی بعد از اذان گفتن باید نماز خواند. پخش اذان در رسانه ها و مساجد کشورهای مسلمان در اوقات شرعی صورت می گیرد. به همین خاطر عده ای از مسلمانان پس از اتمام آن شروع به گفتن اقامه نموده و نماز می خوانند. ولی بعضی هم با توجه علاقه خود می خواهند قبل از آغاز نماز خودشان اذان و اقامه را بخوانند و بعد از آن نمازشان را به جا بیاورند. در این مطلب در مواردی که گفتن اذان یا اقامه برای نمازگزار ساقط می شود ذکر شده است.

در چه جاهایی نمازگزار نباید اذان یا اقامه بگوید؟
مراجع معظم تقلید در این زمینه می گویند:برای مرد و زن، مستحب مؤکّد است قبل از نمازهای یومیّه( نمازهای واجبی که در هر روز خوانده می شود) اذان و اقامه بگویند.[ 1]

با این حال، در بعضی موارد، گفتن اذان و اقامه- و در بعضی موارد فقط اذان- برای نماز ساقط است.

الف) مواردی که اذان و اقامه ساقط است:
√ کسی که در نماز جماعت شرکت می کند: هنگامی که براى نماز جماعتى اذان و اقامه گفته می شود، براى همه کافى است، پس کسى که با آن جماعت نماز مى خواند، نباید[ 2] براى نماز خود اذان و اقامه بگوید، هرچند اذان و اقامه را نشنیده و یا موقع گفتن آن در جماعت حاضر نباشد.[ 3]

√ کسی که بعد از نماز جماعت رسیده، و می خواهد نماز بخواند:هنگامی که نماز جماعت برپا می شود و فرد بعد از اتمام نماز میرسد ، تا وقتى جمعیت متفرق نشده و تعدادی نمازگزار مشغول تعقیبات هستند، اگر انسان بخواهد فرادا یا با جماعت دیگرى نماز بخواند، نباید[ 4] اذان و اقامه بگوید. البته این در صورتى است که براى نماز جماعت اول اذان و اقامه گفته شده و هر دو نماز در یک مکان باشد.[ 5]

√ کسى که اذان و اقامۀ دیگرى را می شنود، در صورتى که بین آن اذان و اقامه و نمازى که مى خواهد بخواند زیاد فاصله نشود، مى تواند براى نماز خود اذان و اقامه نگوید.[ 6]

میتوان برای نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذى حجه است اذان نگفت

ب) مواردی که فقط اذان ساقط است:
درصورتی که نمازگزار نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را بدون فاصله یا با فاصلۀ کمی از هم بخواند،[ 7] اذان نماز دوم ساقط مى شود؛ بنابراین در مواردی که سفارش شده نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا پشت سر هم خوانده شود، اذان نماز برای نماز دوم ساقط می شود و آن موارد عبارت اند از:

√ نماز عصر روز جمعه،

√ نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذى حجه است.

√ نماز عشای شب عید قربان، براى کسى که در مشعر الحرام است.

√ نماز عصر و عشای زن مستحاضه،

√ نماز عصر و عشاى کسى که نمى تواند از بیرون آمدن ادرار و مدفوع خوددارى کند.[ 8]

لازم به ذکر است ، ساقط شدن اذان یا اقامه در اغلب موارد مذکور به این معنا است که گفتن اذان و اقامه مشروع نبوده و باید ترک شود؛ بنابراین فرد با گفتن عمدی آن مرتکب گناه می شود. ولی در برخی موارد، مراد از ساقط شدن آن است که گفتن اذان یا اقامه استحباب ندارد. پس باتوجه به اختلاف نظر مراجع تقلید، از بیان آن صرف نظر نموده و در این زمینه میتوانید به کتابهای فقهی، از جمله آنچه در پی نوشت ذکر شده است مراجعه نمایید.

به چه علت اذان و اقامه با یکدیگر تفاوت دارند؟
همان طور که گفتیم اذان اعلام وقت نماز به شمار میرود و نشانه ای برای اگاهی از اوقات شرعی است. ولی اقامه مقدمه ای برای آغاز ارکان نماز است. به این ترتیب مسلمانان با شنیدن اذان برای اقامه نماز و با خواندن اقامه برای ادای نماز آماده می شوند. اصلی ترین عبارت مشخص برای تفاوت اذان و اقامه نیز همین قد قامت الصلاه است. بر اساس دستورات اسلام هم ما بین این دو اندکی فاصله زمانی ایجاد گردیده تا مسلمانان بتوانند خود را به نماز جماعت برسانند. به طور کلی نیز اقامه نماز برای نماز جماعت به همین دلیل به جا آورده می شود ولی در نماز فرادی نیز خواندن اقامه مستحب به شمار می رود.

-------------------------
پی نوشت
[ 1]. امام خمینی، توضیح المسائل ( محشّی)، گردآورنده، بنی هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 518، م 916، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق؛ ر. ک:نمایه 449( اذان و اقامه در نماز) ؛ برخی فقها در مورد گفتن اقامه می گویند:بنابر احتیاط نباید ترک شود.

[ 2]. آیت الله بهجت:( مى تواند براى نماز خود اذان و اقامه نگوید) ؛ آیت الله مکارم شیرازی:( بنابر احتیاط).

[ 3]. توضیح المسائل ( محشى)، ج 1، ص 522، م 923.

[ 4]. آیت الله اراکى:( بنا بر احتیاط واجب) ؛ آیت الله بهجت:( بنا بر أظهر لازم نیست..) ؛ آیات عظام گلپایگانى، خوئى، تبریزى، صافى و سیستانى:( مى تواند براى نماز خود اذان و اقامه نگوید)، به این معنا که گفتن اذان و اقامه مستحب نیست.

[ 5]. آیات عظام اراکی، گلپایگانی، خویی، تبریزی، صافی، سیستانی و شبیری:( این حکم، صرفا مربوط به مسجد است) ؛ ر. ک:توضیح المسائل ( محشى)، ج 1، ص 522- 523، م 924 و 925.

[ 6]. همان، ص 525، م 928.

[ 7]. اکثر فقها می گویند:انجام تعقیبات و نماز نافله موجب فاصله بین نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا نمی شود.

[ 8]. ر. ک:توضیح المسائل ( محشى)، ج 1، ص 520، م 922؛ البته در دو مورد اخیر اگر فرد بداند که با گفتن اقامه، فرصت گذشته و ممکن است نجاست از وی خارج شود، اقامه و سایر مستحبات نماز را نیز باید ترک نماید.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته