آب ژاول چیست و چه کاربردهایی دارد؟
- مجموعه: چرا ، زیرا و چگونه
هر آنچه باید درباره ی آب ژاول باید بدانید
آب ژاول چیست؟
آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم (NaOCl) یک محلول آبی حاوی درصدی از سدیم هیپوکلریت است. این ماده شیمیایی به عنوان یک ضدعفونی کننده، سفید کننده و اکسید کننده قوی کاربرد دارد. آب ژاول با نام های دیگری از قبیل وایتکس، مایع سفید کننده و سفید کننده صنعتی نیز شناخته می شود.
آب ژاول (وايتكس) : Vaytks Bleach
نام عمومی: وايتكس (آب ژاول) : Vaytks Bleach
نام تجاری : Vaytks Bleach آب ژاول (Javel Water)
نام علمی : هيپو كلريت سديم (Sodium Hypochlorite)
سایر اسامی : آنتی فرمين، اكسيد كلريد سديم، اكسی كلريد سديم
آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم که در فارسی به آن مایع سفیدکننده و وایتکس (نام یکی از سازنده ها) نیز گفته می شود و بوی تند و شدیدی دارد، محلولی است که برای گندزدایی، سفیدکردن و بو زدایی سطوح مخصوصا هنگام خانه تکانی به کار می رود.
آب ژاول چیست ؟
آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم (NaOCl) یک محلول آبی از نمک سدیم اسید هیپوکلریک است. این ماده یک اکسید کننده قوی است که برای ضدعفونی، سفید کردن و بوزدایی استفاده می شود. آب ژاول با نام های دیگری از قبیل وایتکس، مایع سفید کننده، ضدعفونی کننده و ضدعفونی کننده خانگی نیز شناخته می شود.
این محلول را برتوله، کشف کرد و چون نخست در محله ژاول پاریس تولید می شد، به آب ژاول معروف شد.
فرایند تولید آب ژاول :
آب ژاول را از دمیدن گاز کلر درمحلول سدیم هیدروکسید تهیه می کنند. از جمله آزمایش هایی که روی آب ژاول انجام می شود تعیین مقدار «کلر آزاد» و تعیین مقدار NaOH است. «کلر آزاد» در اینجا اصطلاح است، چون در اینجا اکسیدکنندگی ناشی از یون هیپوکلریت است نه گاز کلر. طبق تعریف، «کلر آزاد» یک ترکیب سفیدکننده برابر مقدار کلری است که قدرت اکسیدکنندگی اش معادل قدرت هر مول از ترکیب موردنظر باشد.
آب ژاول محلولی ناپایدار است و در اثر حرارت و نور به تدریج خاصیت خود را از دست می دهد.
تزریق گاز کلر به سود سوزآور :
از اصلی ترین روش های تولید آب ژاول، تزریق یا دمیدن گاز کلر به درون مخزن حاوی سود سوزآور یا NaOH می باشد. ترکیب این دو در محیط های آزمایشگاهی با لوله های پی وی سی صورت می گیرد تا از خورندگی کلر جلوگیری گردد. از مهم ترین مواردی که در تولید آب ژاول با تزریق کلر به سود سوزآور لازم است در نظر گرفته شود، توجه به دما می باشد. این واکنش در دمای 20 درجه شروع شده و در 42 درجه خاتمه پیدا می کند و بهتر است دمای محیط تا حد امکان سرد باشد تا از واکنش بهتر صورت گیرد. علاوه براین، مدت زمان توقف تزریق کلر نیز باید توسط ابزاری به نام ORP به درستی مشخص گردد تا نتیجه مطلوبی از ترکیب این دو با هم حاصل شود. رابطه این فرآیند به شرح زیر است:
Cl۲ + NaOH —-> NaClO + NaCl + H۲O
الکترولیز محلول NaCL و ترکیب سدیم بی کربنات با کلسیم هیپوکلریت دو روش دیگر برای تولید وایتکس می باشند که در حال حاضر هر دو در شرایط مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. فرمول ترکیب بی کربنات سدیم و کلسیم هیپوکلریت به صورت زیر می باشد:
Na2CO3 + Ca(OCl)2 —-> 2NaOCl + CaCO3
ترکیب شیمیایی آب ژاول :
ترکیب شیمیایی آب ژاول به صورت زیر است:
NaClO
در این ترکیب، Na نشان دهنده عنصر سدیم، Cl نشان دهنده عنصر کلر و O نشان دهنده عنصر اکسیژن است.
فرمول مولکولی آب ژاول
فرمول مولکولی آب ژاول به صورت زیر است:
NaClO
جرم مولی آب ژاول 74.44 گرم بر مول است.
خواص فیزیکی آب ژاول
• آب ژاول مایعی بی رنگ با بوی تند است. این ماده در آب به خوبی حل می شود، غلظت آن معمولا بین 4 تا 10 درصد است.
آب ژاول دارای pH بین 10 تا 12 است و بنابراین یک باز ضعیف محسوب می شود.
• نقطه جوش آب ژاول 101 درجه سلسیوس و نقطه ذوب آن 18 درجه سلسیوس است.
• دانسیته آب ژاول 1.07 گرم بر سانتی متر مکعب است.
خواص فیزیکی و شیمیایی آب ژاول
آب ژاول یک مایع بی رنگ تا زرد کمرنگ با بوی تند و زننده است. این ماده در آب بسیار محلول است و غلظت آن معمولا بین 4 تا 10 درصد است. آب ژاول دارای pH بین 10 تا 12 است و بنابراین یک باز ضعیف محسوب می شود.
نحوه تولید آب ژاول :
آب ژاول را می توان از طریق دو روش اصلی تولید کرد:
روش تزریق گاز کلر: در این روش، گاز کلر به آرامی به محلول سدیم هیدروکسید تزریق می شود. در این واکنش، کلر با یون های هیدروکسید ترکیب شده و یون های هیپوکلریت تولید می کند.
روش الکترولیز آب نمک: در این روش، آب نمک (NaCl) در یک محلول الکترولیت حل می شود و سپس جریان الکتریسیته از آن عبور داده می شود. در این واکنش، یون های سدیم و کلر از یکدیگر جدا می شوند و سپس کلر با آب ترکیب شده و یون های هیپوکلریت تولید می کند.
کاربردهای آب ژاول :
آب ژاول دارای کاربردهای گسترده ای در صنایع مختلف و همچنین مصارف خانگی است. از جمله کاربردهای آب ژاول می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ضدعفونی و گندزدایی: آب ژاول یک ضدعفونی کننده قوی است که برای از بین بردن باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و سایر میکروارگانیسم ها استفاده می شود. از آب ژاول برای ضدعفونی کردن سطوح، تجهیزات، وسایل نقلیه، آب آشامیدنی و سایر موارد استفاده می شود.
سفید کردن: آب ژاول یک سفید کننده قوی است که برای سفید کردن پارچه، خمیر کاغذ، دندان ها و سایر موارد استفاده می شود.
بوزدایی: آب ژاول برای از بین بردن بوهای نامطبوع از محیط استفاده می شود.
تصفیه آب و فاضلاب: آب ژاول برای تصفیه آب آشامیدنی و صنعتی استفاده می شود.
تولید کاغذ: آب ژاول برای سفید کردن خمیر کاغذ در صنعت کاغذسازی استفاده می شود.
تولید پارچه: آب ژاول برای سفید کردن پارچه در صنعت نساجی استفاده می شود.
در مصارف خانگی، آب ژاول برای موارد زیر استفاده می شود:
– سفید کردن لباس ها
– ضدعفونی کردن سطوح
– سفید کردن دندان
خطرات آب ژاول :
آب ژاول یک ماده شیمیایی سمی است که می تواند باعث تحریک پوست، چشم ها و دستگاه تنفسی شود. همچنین، آب ژاول می تواند با برخی از مواد دیگر واکنش داده و گازهای سمی تولید کند. بنابراین، هنگام استفاده از آب ژاول باید نکات ایمنی زیر را رعایت کرد:
• هنگام استفاده از آب ژاول از دستکش، عینک ایمنی و ماسک، برای محافظت از پوست، چشم و ریه ها استفاده کنید.
• از آب ژاول در مکان های دارای تهویه مناسب استفاده کنید.
• آب ژاول را با آب رقیق کنید تا غلظت آن کاهش یابد.
• آب ژاول را در مکانی خنک و خشک و دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی نگهداری کنید.
• آب ژاول را با مواد دیگر، از جمله اسید ها مانند جوهرنمک، استون، آمونیاک و تینر مخلوط نکنید.
• در صورت تماس آب ژاول با پوست، چشم ها یا دستگاه تنفسی، بلافاصله ناحیه آسیب دیده را با آب فراوان بشویید.
• ترکیب آب ژاول با سایر مواد شیمیایی تنها در محیط های آزمایشگاهی باید صورت گیرد چون اغلب قابل انفجار و سمی هستند.
• پارچه های چرمی، ابریشمی و پشمی در تماس با وایتکس به شدت آسیب می بینند.
• آمونیاک موجود در ادرار با آب ژاول منجر به تولید کلرمین، نیتروژن و ماده قابل انفجار می گردد. لذا از ورود مستقیم وایتکس به درون چاه فاضلاب باید جلوگیری شود.
جمع بندی :
آب ژاول یک ماده شیمیایی اکسید کننده قوی است که دارای کاربردهای گسترده ای در صنایع مختلف و همچنین مصارف خانگی است. آب ژاول یک ضدعفونی کننده، سفید کننده و بوزدایی قوی است، اما باید هنگام استفاده از آن نکات ایمنی را رعایت کرد. در صورت استفاده نادرست، می تواند باعث آسیب های جدی شود. برای استفاده ایمن از آب ژاول، نکات ایمنی ذکر شده در این مقاله را رعایت کنید.
گردآوری: بخش علمی بیتوته