همه‌چیز درباره اختلال مصرف کانابیس (ماری‌جوانا)

مجموعه: ایدز و انواع اعتیاد

اعتیاد به ماری‌جوانا شدیدترین نوع اختلال مصرف کانابیس است

ماری‌جوانا؛ دوست یا دشمن؟ نگاهی به اختلال مصرف کانابیس

اختلال مصرف کانابیس (CUD) یک بیماری پیچیده است که شامل الگوی مشکل‌ساز مصرف کانابیس (ماری‌جوانا) است. این اختلال می‌تواند از خفیف تا شدید (اعتیاد) متغیر باشد. CUD قابل درمان است. اگر فکر می‌کنید شما یا فرزندتان در حال ابتلا به این اختلال هستید، مهم است که هرچه سریع‌تر کمک بخواهید.

تحمل به کانابیس نیاز به مصرف بیشتر برای اثر مشابه را ایجاد می‌کند

اختلال مصرف کانابیس چیست؟

اختلال مصرف کانابیس یک بیماری روانی است که در آن الگوی مشکل‌ساز مصرف کانابیس/ماری‌جوانا باعث ناراحتی و/یا اختلال در زندگی فرد می‌شود. این اختلال نوعی از اختلال مصرف مواد (SUD) است. 

کانابیس به تمام محصولات حاصل از گیاه Cannabis sativa اشاره دارد، از جمله گل‌ها، برگ‌ها، ساقه‌ها و دانه‌های خشک‌شده آن. این گیاه بیش از ۵۰۰ ماده شیمیایی دارد که یکی از آن‌ها کانابیدیول (CBD) است.

ماری‌جوانا به بخش‌ها یا محصولاتی از گیاه Cannabis sativa گفته می‌شود که حاوی مقادیر قابل‌توجهی تتراهیدروکانابینول (THC) هستند، ماده‌ای که باعث احساس "سرخوشی" می‌شود. ماری‌جوانا نوعی کانابیس است، اما همه کانابیس‌ها ماری‌جوانا نیستند. اختلال مصرف کانابیس عمدتاً به مواد حاوی THC (ماری‌جوانا) مربوط می‌شود.

CUD در طیفی از شدت قرار دارد و ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشد. این اختلال معمولاً شامل میل شدید به مصرف کانابیس، افزایش تحمل به کانابیس و/یا علائم ترک هنگام قطع مصرف آن است. 

CUD می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر سلامت، روابط و کیفیت کلی زندگی تأثیر بگذارد. ضروری است که به‌محض بروز علائم این اختلال، کمک بخواهید.

تفاوت بین اختلال مصرف ماری‌جوانا و اعتیاد به ماری‌جوانا چیست؟

اختلال مصرف ماری‌جوانا (کانابیس) می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. اعتیاد به ماری‌جوانا شدیدترین شکل این اختلال است و شامل مصرف مداوم ماری‌جوانا با وجود عواقب منفی است. اعتیاد زمانی رخ می‌دهد که سیستم پاداش مغز کنترل را به دست گرفته و رفتار اجباری برای جستجوی ماری‌جوانا را تقویت می‌کند.

علائم ترک کانابیس شامل اضطراب و بی‌خوابی است

علائم اختلال مصرف کانابیس چیست؟

طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) انجمن روان‌پزشکی آمریکا، علائم اختلال مصرف کانابیس شامل موارد زیر است:

• مصرف کانابیس در مقادیر بیشتر و برای مدت طولانی‌تر از آنچه قصد داشتید.

• داشتن میل یا اشتیاق شدید برای مصرف کانابیس.

• تلاش‌های ناموفق برای کاهش یا کنترل مصرف کانابیس.

• صرف زمان زیاد برای تهیه یا مصرف کانابیس یا بهبود از اثرات آن.

• بروز مشکلات در انجام مسئولیت‌های کاری، تحصیلی یا خانگی به دلیل مصرف کانابیس.

• ادامه مصرف کانابیس حتی زمانی که باعث مشکلات در روابط می‌شود.

• کنار گذاشتن فعالیت‌های اجتماعی، شغلی یا تفریحی به دلیل مصرف کانابیس.

• مصرف مکرر کانابیس، حتی زمانی که شما را در معرض خطر قرار می‌دهد (مانند هنگام رانندگی).

• ادامه مصرف کانابیس با وجود مشکلات جسمی یا روانی مداومی که احتمالاً توسط کانابیس ایجاد یا تشدید شده‌اند.

• ایجاد تحمل (نیاز به مقادیر بیشتر کانابیس برای دستیابی به همان اثر).

• تجربه علائم ترک کانابیس که با مصرف بیشتر آن تسکین می‌یابد.

علائم و رفتارهای دیگر اختلال مصرف کانابیس ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• گیجی

• مشکلات حافظه

• دشواری در یادگیری

• توهم

• هذیان

• دوری از دوستان و خانواده

• تغییرات ناگهانی در خلق‌وخو و رفتار

• خصومت یا انکار هنگام مواجهه با موضوع مصرف کانابیس

• بی‌توجهی به ظاهر فیزیکی

• رفتار مخفیانه برای پنهان کردن مصرف کانابیس

علل اختلال مصرف کانابیس چیست؟

پیشرفت به سمت اختلال مصرف کانابیس معمولاً از این الگو پیروی می‌کند:

• استفاده آزمایشی

• استفاده گاه‌به‌گاه

• استفاده سنگین

• اختلال مصرف مواد

این پیشرفت پیچیده است و عوامل متعددی در ایجاد اختلال مصرف مواد نقش دارند، از جمله:

شیمی مغز

THC بر مغز، به‌ویژه مرکز پاداش مغز، تأثیر می‌گذارد. افراد به‌طور بیولوژیکی انگیزه دارند که به دنبال پاداش باشند. وقتی با عزیزان وقت می‌گذرانید یا غذای خوشمزه‌ای می‌خورید، بدن دوپامین ترشح می‌کند که باعث احساس لذت می‌شود. مواد مانند ماری‌جوانا نیز باعث افزایش شدید دوپامین در مغز می‌شوند، اما به‌جای انگیزه برای انجام کارهای ضروری (مانند غذا خوردن یا کار کردن)، این افزایش دوپامین می‌تواند به تغییرات مخربی در افکار، احساسات و رفتار منجر شود.

این امر می‌تواند به انگیزه ناسالم برای جستجوی لذت بیشتر از ماری‌جوانا و کاهش لذت از تجربیات سالم منجر شود. با گذشت زمان، ماری‌جوانا می‌تواند شیمی مغز را تغییر دهد و شما را نسبت به اثرات آن بی‌حس کند، بنابراین برای دستیابی به همان اثر به مقدار بیشتری نیاز خواهید داشت.

ژنتیک

مطالعات نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی مسئول ۴۰ تا ۶۰ درصد آسیب‌پذیری در برابر هر نوع اختلال مصرف مواد هستند. اگر یکی از خویشاوندان درجه اول (خواهر یا برادر یا والدین بیولوژیکی) به اختلال مصرف مواد مبتلا باشند، احتمال ابتلا به آن در شما بیشتر است. دانشمندان دریافته‌اند که تغییر در ژن CHRNA2 در کروموزوم ۸ با CUD مرتبط است.

شرایط سلامت روان

حدود نیمی از افرادی که یک بیماری روانی را تجربه می‌کنند، به اختلال مصرف مواد (مانند CUD) نیز مبتلا می‌شوند و بالعکس. این وضعیت به‌عنوان تشخیص دوگانه شناخته می‌شود.

اختلالات مصرف مواد و سایر بیماری‌های روانی به دلیل عوامل مشترکی مانند آسیب‌پذیری‌های ژنتیکی، مشکلات در نواحی مشابه مغز و تأثیرات محیطی رخ می‌دهند. برخی افراد ممکن است برای مدیریت علائم بیماری‌های روانی موجود (خوددرمانی) از کانابیس استفاده کنند، که می‌تواند به CUD منجر شود.

دسترسی و قرار گرفتن در معرض

دسترسی به کانابیس یک عامل خطر محیطی مهم است. عواملی که میزان قرار گرفتن در معرض و فرصت استفاده از کانابیس را افزایش می‌دهند شامل موارد زیر هستند:

• استفاده از کانابیس توسط یکی از اعضای خانواده

• استفاده از کانابیس توسط همسالان

• داشتن گواهی ماری‌جوانای پزشکی

دسترسی آسان به کانابیس خطر ابتلا به CUD را بالا می‌برد

عوامل خطر برای اختلال مصرف کانابیس چیست؟

عوامل خاصی ممکن است خطر ابتلا به CUD را افزایش دهند، از جمله:

• سن: افرادی که قبل از ۱۸ سالگی شروع به مصرف کانابیس می‌کنند، چهار تا هفت برابر بیشتر از بزرگسالان در معرض ابتلا به CUD هستند.

• قدرت ماری‌جوانا: استفاده از ماری‌جوانای قوی‌تر (با سطوح بالای THC) ممکن است خطر CUD را افزایش دهد. همچنین، برخی روش‌های مصرف ماری‌جوانا (مانند دب کردن و ویپ کردن کنسانتره‌ها) ممکن است مقادیر بسیار بالایی از THC را به بدن وارد کند.

• تکرر استفاده: در یک مطالعه، ۱۷٪ از افرادی که هفتگی کانابیس مصرف می‌کردند و ۱۸.۸٪ از افرادی که روزانه مصرف می‌کردند، معیارهای وابستگی به کانابیس را داشتند.

• افسردگی: داشتن افسردگی ممکن است خطر ابتلا به CUD را افزایش دهد.

• جنسیت: مردان بیشتر در معرض ابتلا به CUD هستند.

• مصرف سایر مواد: استفاده یا سوءمصرف سایر مواد (مانند الکل، نیکوتین یا مواد توهم‌زا) ممکن است خطر CUD را افزایش دهد.

عوامل خطر خاص برای CUD در نوجوانان شامل موارد زیر است:

• مصرف مواد توسط والدین

• عملکرد ضعیف تحصیلی

• رفتارهای ضداجتماعی و مخالفت‌جویانه

• مصرف الکل و/یا نیکوتین

• آزار جنسی در کودکی

عوارض اختلال مصرف کانابیس چیست؟

CUD می‌تواند بر سلامت روانی، جسمی و اجتماعی تأثیر منفی بگذارد. عوارض جسمی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• روان‌پریشی ناشی از کانابیس

• اختلال اضطراب ناشی از کانابیس

• اختلال خواب ناشی از کانابیس

• سندرم بیش‌استفراغ کانابیس

• برونشیت مزمن (در صورت کشیدن یا ویپ کردن ماری‌جوانا)

• مشکلات باروری

نوجوانان مبتلا به CUD بیشتر در معرض عوارض زیر هستند:

• CUD شدید (اعتیاد به ماری‌جوانا)

• تغییر در رشد مغز

• اختلال شناختی

• نتایج تحصیلی ضعیف

• افزایش احتمال ترک تحصیل

• کاهش ضریب هوشی

مصرف کانابیس قبل از 18 سالگی خطر CUD را افزایش می‌دهد

چگونه اختلال مصرف کانابیس تشخیص داده می‌شود؟

هیچ آزمایش واحدی نمی‌تواند اختلال مصرف کانابیس را تشخیص دهد. در عوض، پزشکان به ارزیابی کامل تاریخچه پزشکی و رفتارهای مرتبط با مصرف کانابیس وابسته هستند. آن‌ها ممکن است آزمایش‌های مواد مخدر را نیز تجویز کنند. 

پزشک همچنین درباره تاریخچه سلامت روان شما سؤال خواهد کرد، زیرا داشتن CUD و یک بیماری روانی به‌طور همزمان شایع است. طبق DSM-5، برای تشخیص اختلال مصرف کانابیس، باید حداقل دو علامت از علائم ذکرشده در بالا را به مدت بیش از ۱۲ ماه داشته باشید.

CUD در طیفی از شدت قرار دارد: 

• خفیف: ۲ تا ۳ علامت

• متوسط: ۴ تا ۵ علامت

• شدید: ۶ علامت یا بیشتر

چگونه اختلال مصرف کانابیس درمان می‌شود؟

درمان‌های مؤثری برای اختلال مصرف کانابیس وجود دارد. درمان به شدت اختلال بستگی دارد و بسیار فردی است، ممکن است در زمان‌های مختلف به انواع مختلف درمان نیاز داشته باشید. درمان CUD اغلب نیازمند مراقبت مداوم است، زیرا CUD یک بیماری مزمن با احتمال بهبودی و بازگشت (عود) است. از آنجا که افراد مبتلا به CUD اغلب دارای بیماری‌های روانی همزمان هستند، درمان همزمان این شرایط به‌طور کلی بهتر است.

دو شکل اصلی درمان CUD شامل موارد زیر است:

سم‌زدایی

در سم‌زدایی، مصرف کانابیس متوقف می‌شود تا ماده از بدن خارج شود. بسته به شدت CUD، پزشک ممکن است کاهش تدریجی مصرف را برای کاهش اثرات ترک توصیه کند. این اولین گام اصلی درمان CUD است. سم‌زدایی می‌تواند در محیط‌های بستری یا سرپایی انجام شود. دانشمندان در حال مطالعه داروهایی برای سم‌زدایی کانابیس هستند.

درمان‌های شناختی و رفتاری

روان‌درمانی (گفتاردرمانی) می‌تواند به درمان CUD و هرگونه بیماری روانی همزمان کمک کند. درمان همچنین مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم را آموزش می‌دهد.

پزشک ممکن است درمان‌های شناختی و رفتاری را به‌تنهایی یا در ترکیب با داروها توصیه کنند.

برخی از نمونه‌های درمان‌های مؤثر برای بزرگسالان مبتلا به CUD شامل موارد زیر است:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): CBT نوعی روان‌درمانی ساختارمند و هدف‌محور است. یک متخصص سلامت روان به شما کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را دقیق‌تر بررسی کنید. از طریق CBT می‌توانید افکار و رفتارهای منفی را کنار بگذارید و الگوهای فکری و عادات سالم‌تری را اتخاذ کنید. برای CUD، CBT همچنین شامل تشویق انگیزه برای تغییر و آموزش درباره درمان و پیشگیری از عود است.

• درمان دیالکتیکی رفتاری (DBT): DBT به‌ویژه برای افرادی که در مدیریت و تنظیم احساسات خود مشکل دارند مؤثر است. DBT در درمان و مدیریت انواع بیماری‌های روانی، از جمله CUD، مؤثر بوده است.

• درمان جامعه‌محور قاطع (ACT): ACT خدمات سلامت روان را در محیط اجتماعی به‌جای محیط‌های بستری یا بیمارستانی ارائه می‌دهد. ACT بسیار فردی است و برنامه درمانی شما بر نقاط قوت، نیازها و اهداف آینده شما تمرکز دارد.

• جوامع درمانی (TCs): TC نوعی درمان بستری طولانی‌مدت است که بر کمک به افراد مبتلا به CUD برای ایجاد ارزش‌ها و رفتارهای سالم‌تر مرتبط با مصرف مواد و سایر بیماری‌های روانی همزمان تمرکز دارد.

• مدیریت پاداش (CM): CM با ارائه پاداش برای رفتارهای مطلوب، رفتارهای سالم را تشویق می‌کند. معمولاً این درمان چیزی با ارزش پولی به افراد مبتلا به CUD ارائه می‌دهد تا آن‌ها را به عدم مصرف کانابیس تشویق کند. به‌عنوان مثال، در صورت نتیجه منفی آزمایش مواد مخدر، شانس دریافت جایزه یا کارت هدیه خواهید داشت.

مصرف مکرر ماری‌جوانا خطر روان‌پریشی را افزایش می‌دهد

اگر اختلال مصرف کانابیس داشته باشم، چه انتظاری می‌توانم داشته باشم؟

چشم‌انداز اختلال مصرف کانابیس بسته به عوامل مختلفی متفاوت است، از جمله:

• نوع و شدت CUD

• درجه وابستگی و علائم ترک

• سطح تعهد به پرهیز

• چارچوب زمانی درمان

• ژنتیک

نحوه کنار آمدن با موقعیت‌های استرس‌زا

اختلال مصرف مواد، از جمله اختلال مصرف کانابیس، یک بیماری مادام‌العمر است. اما می‌توانید از آن بهبود یابید و زندگی کاملی داشته باشید. دریافت کمک برای بهبودی ضروری است. ابزارهای مختلف برای افراد مختلف کار می‌کنند، اما درمان مداوم و گروه‌های خودیاری به بسیاری کمک می‌کنند. CUD یک بیماری عودکننده است. اگر در حال بهبودی هستید، احتمال بالایی وجود دارد که دوباره از مواد استفاده کنید. عود می‌تواند حتی سال‌ها پس از آخرین مصرف کانابیس رخ دهد. به دلیل احتمال عود، نیاز به درمان مداوم دارید. ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما باید برنامه درمانی شما را بازبینی کرده و آن را بر اساس نیازهای در حال تغییر شما تنظیم کند.

چگونه می‌توانم از اختلال مصرف کانابیس پیشگیری کنم؟

خطر مصرف مواد، از جمله کانابیس، در زمان‌های استرس و تغییر به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. برای یک بزرگسال، طلاق، از دست دادن شغل یا مرگ یکی از عزیزان ممکن است خطر مصرف مواد را افزایش دهد. برای یک نوجوان، جابه‌جایی، طلاق خانوادگی یا تغییر مدرسه می‌تواند خطر را افزایش دهد.

مهم است که در این زمان‌های تغییر به مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم روی آورید، مانند ورزش، مدیتیشن یا یادگیری یک سرگرمی جدید. اگر در مدیریت استرس خود مشکل دارید، به یک متخصص سلامت روان مراجعه کنید.

عود در CUD شایع است، اما با درمان مداوم قابل مدیریت است

سوالات متداول 

1. تفاوت اعتیاد به ماری‌جوانا با اختلال مصرف کانابیس چیست؟

اعتیاد به ماری‌جوانا شدیدترین شکل اختلال مصرف کانابیس است که با مصرف اجباری و نادیده گرفتن عواقب منفی همراه است.

2. آیا مصرف کانابیس در مقادیر کم هم می‌تواند به اختلال منجر شود؟

بله، حتی مصرف کم اما مداوم ممکن است در افراد مستعد، به‌ویژه با عوامل خطر مانند سابقه خانوادگی یا مشکلات روانی، به اختلال مصرف کانابیس منجر شود.

3. علائم ترک کانابیس چیست؟

علائم ترک ممکن است شامل تحریک‌پذیری، بی‌خوابی، اضطراب، کاهش اشتها و میل شدید به مصرف مجدد کانابیس باشد.

4. آیا اختلال مصرف کانابیس با بیماری‌های روانی دیگر مرتبط است؟

بله، حدود نیمی از افراد مبتلا به CUD دارای بیماری‌های روانی همزمان مانند افسردگی یا اضطراب هستند که به عنوان تشخیص دوگانه شناخته می‌شود.

5. چرا برخی افراد به کانابیس وابسته می‌شوند و برخی دیگر خیر؟

عوامل ژنتیکی، محیطی (مانند دسترسی آسان به کانابیس)، سن شروع مصرف، و وجود بیماری‌های روانی می‌توانند احتمال وابستگی را افزایش دهند.

6. آیا مصرف کانابیس پزشکی می‌تواند به اختلال مصرف کانابیس منجر شود؟

بله، در صورت استفاده نادرست یا بدون نظارت پزشکی، حتی کانابیس پزشکی می‌تواند خطر ابتلا به CUD را افزایش دهد.

جمع بندی

اختلال مصرف کانابیس یک بیماری پیچیده روانی و مغزی است. تغییرات در مغز می‌تواند ترک کانابیس را حتی اگر بخواهید دشوار کند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان به اختلال مصرف کانابیس مبتلا هستید، هرچه زودتر با یک پزشک صحبت کنید. یک پزشک آموزش‌دیده می‌تواند شما را به درمان مورد نیاز هدایت کند.

گردآوری:بخش سلامت بیتوته